درد استخوان لگن و باسن: علت و درمان

تاریخ: ۱ آذر ۱۴۰۲

مفصل‌های ساکروایلیاک ساختار پیونددهنده‌ی مهمی بین لگن و بخش پایین ستون فقرات به شمار می‌آیند. استخوان خاجی یا ساکروم (دنبالچه) با اتصال یافتن از سمت راست و چپ به استخوان‌های ایلیاک یا سرینی (استخوان‌های لگن) مفصل‌های ساکروایلیاک را تشکیل می‌دهد که پیوند نسبتاً محکم و سفتی بین استخوان‌های لگن هستند و امکان انجام تنها چند درجه حرکت را فراهم می‌کنند. مفصل‌های ساکروایلیاک برخی از افراد به دلیل ضربه دیدن یا تحرک فراوان از دامنه حرکتی غیرقابل کنترل و وسیعی برخوردار می‌گردد و در نتیجه این مفصل‌ها وضعیتی نابه‌هنجار می‌یابند یا تحت فشار قرار می‌گیرند و به این ترتیب بیمار دچار درد لگن و باسن می شود. اگر مفصل‌های ساکروایلیاک به دلیل خشکی یا حرکت بیش از اندازه به شیوه طبیعی حرکت نکنند، نقص عملکردی به وجود می‌آید که پی‌آمد آن بروز لگن درد و درد باسن و یا درد دنبالچه است. حرکت طبیعی مفصل‌ ساکروایلیاک و تحت کنترل داشتن عضله اطراف این ناحیه در پیشگیری از درد استخوان لگن و باسن و آسیب دیدن این ناحیه نقش حیاتی دارند. درد باسن و لگن معمولاً درد کمر، نشیمنگاه و سیاتیک را نیز به دنبال دارد.

علت درد استخوان لگن و باسن

پاسخ این سوال که درد باسن نشانه چیست؟

در بسیاری از موارد، درک علت درد بسیار ساده است، به عنوان مثال درد ممکن است ناشی از فشار زیاد در هنگام ورزش باشد. این درد معمولاً ناشی از التهاب یا کشیدگی بافت‌های نرم مانند تاندون است و به طور معمول در چند روز بهبود می‌یابد. اما درد شدید و طولانی مدت در منطقه لگن ممکن است نشانه بیماری‌های خاصی باشد که مربوط به مفصل لگن است. عوامل متعددی می‌توانند علت درد در منطقه باسن و لگن باشند و باید توسط متخصص طب فیزیکی و توانبخشی بررسی و درمان شوند. برخی از این عوامل عبارتند از:

• عدم تعادل عضلانی
• بلندتر بودن یک پا از پای دیگر
• ضعف یا سفتی عضله
• ناهنجاری‌های زیست ـ مکانیکی
• حالت اندامی نامناسب
• خشکی مهره‌های کمر
• سبک زندگی غیرفعال
• پایداری پایین عضله‌های مرکزی
• بلند کردن اشیاء به شیوه نامناسب
• اضافه وزن
• نشستن طولانی مدت، خم شدن مکرر یا به دفعات بلند کردن اشیاء
• تغییر یافتن کمربند لگنی در بارداری، در حاملگی و زایمان نیز از علت درد لگن و باسن محسوب می‌شود.
• نقص‌های عملکردی مفاصل ساکروایلیاک ( هایپر موبیلیتی یا شلی مفصل) که منجر به درد لگن و باسن می‌شوند به دو دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند:
  1. بی ثباتی مفصل
  2. خشکی مفصل

بی ثباتی مفصل لگن (ساکروایلیاک)

مفصل‌های ساکروایلیاک در حالت طبیعی تنها چند درجه حرکت می‌کنند. عضله‌های پیرامون در موقعیت‌های پرفشار یا تضعیف کننده موجب پایداری این مفصل‌ها می‌شوند، عضله‌های مرکزی عمیق شکمی و سرینی از مهم‌ترین عضله‌های پایدارکننده مفصل‌های ساکروایلیاک به شمار می‌آیند. عضله‌های مرکزی، به ویژه عضله‌های عرضی و مایل خارجی شکم، به واسطه اتصال به استخوان‌های لگن خاصره به بسته نگه داشتن لگن کمک می‌کنند و در حفظ حالت مناسب، کنترل و پایداری مفصل‌های ساکروایلیاک مؤثراند. بر اساس یافته‌های پژوهشگران، انقباض عضله عرضی شکم تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر سفتی و حمایت از مفصل‌های ساکروایلیاک دارد و میزان این تأثیرگذاری بیشتر از زمانی است که با بستن بریس (کمربند طبی) شکمی تمام عضله‌های جانبی شکم منقبض می‌شوند. ضمناً پژوهشگران متوجه شده‌اند که عضله‌های عمیق سرینی (باسن) در کنترل وضعیت‌های جانبی و پشتی لگن و مفصل ران نقش دارند. مفصل‌های ساکروایلیاک در صورت ضعیف بودن یا کاهش پایداری این گروه‌های عضلانی در معرض حرکت مضاعف قرار می‌گیرند و در نتیجه نقص عملکرد یا شلی مفصل، ناپایداری و در نهایت درد لگن و باسن بروز می‌یابد.

علائم و نشانه ها

بیماران مبتلا به این بیماری معمولاً از درد بالای باسن در یک طرف کمر رنج می‌برند و دچار علائمی هستند که گاهی اوقات با درد کشاله ران، ران و نشیمنگاه‌ منتشر می‌شوند. درد لگن و باسن در موارد نادر در هر دو طرف کمر احساس می‌شود. علائم با انجام فعالیت‌های درگیر کننده کمر یا مفصل ران تشدید می‌شوند. بیماران غالباً هنگام غلت زدن و چرخیدن در تخت، پوشیدن یا درآوردن کفش و جوراب، بالا و پایین رفتن از پله‌ها یا دویدن دچار درد استخوان لگن و باسن و درد استخوان دنبالچه می‌شوند و محکم لمس کردن مفصل ساکروایلیاک نیز درد را برمی‌انگیزد. درد باسن و لگن معمولاً به کمر درد، مفصل ران، کشاله ران و عصب سیاتیک می‌انجامد. این درد معمولاً در نتیجه ایستادن و راه رفتن شدت و گاهی، نه همیشه، با دراز کشیدن تسکین می‌یابد. گاهی اوقات پا روی پا انداختن یا چهارزانو نشستن نیز دردناک است و معمولاً به یک پهلو دراز کشیدن به مدت طولانی موجب بروز درد استخوان لگن و باسن می‌شود. رو به جلو خم شدن، بالا رفتن از پله‌ها یا سراشیبی و از روی صندلی، یا در کل از حالت نشسته، برخاستن با درد لگن و باسن همراه است.درد لگن و باسن گاهی به عدم تقارن لگن مربوط می‌شود که از سفتی یا خشکی عضله یا مفصل یا سستی مفصل حاصل از بارداری نشأت می‌گیرد.که باید برای درمان درد کشاله ران و پا به پیش پزشک مراجعه نمود.

تشخیص

با توجه به شباهت علائم بیماری ساکروایلیاک (مفصل ساکروایلیاک) با سندرم مفصل فاست یا برجستگی و بیرون‌زدگی دیسک، تشخیص صحیح نقص عملکرد مفصل ساکروایلیاک و درد لگن و باسن بسیار دشوار است. استفاده از پرتونگاری (اشعه ایکس) به طور قابل توجه‌ای در تشخیص این عارضه مفید نیست؛ زیرا ممکن است علایم التهاب مفصل ساکروایلیاک را نشان ندهد یا آسیب‌شناسی‌های دیگری را که ممکن است پنهان باشند، تشخیص دهد. برای تشخیص درست درد و ناپایداری مفصل ساکروایلیاک، بهترین روش ارزیابی معاینه فیزیکی کامل توسط یک فیزیوتراپیست با تجربه و تخصص در زمینه عوارض عضلانی-اسکلتی است.

درمان درد استخوان لگن و باسن

روش‌های درمان درد لگن و باسن معمولاً محافظه‌کارانه (بدون جراحی) هستند و بر بازگرداندن دامنه حرکتی مفصل به حالت طبیعی متمرکز می‌شوند.

بیوفیدبک

یکی از روش‌های کاهش درد لگن، توانبخشی عضلات کف لگن با استفاده از بیوفیدبک است. بیوفیدبک یک تکنیک جسمی و ذهنی است که در آن افراد آموزش می‌بینند چگونه پاسخ‌های غیرارادی بدن خود را کنترل کنند و درد لگن خود را با استفاده از امواج حاصل از بدن خود بهبود بخشند. در بیوفیدبک، اطلاعات عصبی و عضلانی و فعالیت‌های خودمختار بدن با استفاده از ابزارهای الکترونیکی اندازه گیری و پردازش می‌شوند و به صورت فیدبک صوتی یا نمودارهای تصویری به بیمار و پزشک ارائه می‌شود. در این روش، الکترودهای الکتریکی به بیمار متصل می‌شوند و اطلاعاتی مانند ضربان قلب و سایر پارامترهای بدن اندازه گیری می‌شوند و بیمار را در استفاده از قدرت ذهنی خود برای کنترل عملکرد دقیق بدن، مانند آزاد کردن ماهیچه‌ها، هدایت می‌کند. توانبخشی عضلات لگن نه تنها به درد کف لگن کمک می‌کند، بلکه در درمان مشکلات بی اختیاری ادرار و مدفوع، و همچنین بهبود روابط جنسی دردناک نیز نقش مهمی دارد.

تزریق استروئید در مفصل ساکروایلیاک

در این روش ترکیبی از داروی بی‌حسی (برای مثال لیدوکائین یا بوپیوکائین یا نوواکائین) و داروی ضدالتهاب (مانند کورتیکواستروئید) جهت کاهش التهاب اطراف مفصل تزریق می‌شود که تسکین درد را به ارمغان می‌آورد. تزریق در مفصل، التهاب و تورم بافت داخل و اطراف فضای این مفصل را کاهش می‌دهد و این امر به نوبه‌ی خود، درد و دیگر علائم ناشی از التهاب یا تحریک مفصل و ساختارهای پیرامونی را تسکین می دهد.

در این روش به کمک تصاویر فلوروسکوپ سوزن به طور دقیق به محل مفصل ساکروئیلیاک هدایت می شود و سپس مخلوطی از داروی استروئیدی و بی‌حسی موضعی وارد مفصل ساکروئیلیاک می‌شود. فرایند اصلی تزریق حدوداً 10 تا 20 دقیقه طول می‌کشد.

تأثیرگذاری داروی استروئیدی 2 تا 7 روز پس از تزریق شروع می‌شود و دست کم تا چند ماه دوام دارد. خوشبختانه عوارض و اثرات جانبی جدی این تزریق نادراند.

تزریق اوزون

اوزون درمانی یک روش تزریقی است که باعث تحریک و بازگشت جریان خون به بافت ها میشود و با مهیا کردن مواد لازم برای بافت های آسیب دیده باعث بازسازی و بهبودی آنها می شود.

در این روش، بیمار به اتاق عمل منتقل می‌شود و با قرار دادن بالشت زیر شکم در حالت خوابیده قرار می‌گیرد. ناحیه مورد نظر آماده سازی می‌شود و با استفاده از پارچه مخصوص پوشانده می‌شود. عمل معمولاً تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. برای انجام این عمل، از تصاویر فلوروسکوپی استفاده می‌شود و دستگاه به گونه‌ای تنظیم می‌شود که تصویر واضحی از ناحیه آسیب دیده را به مشاهده‌کننده ارائه دهد. سوزن با کمک تصاویر فلوروسکوپی وارد ناحیه مفصل آسیب دیده در لگن می‌شود و سپس مخلوطی از اکسیژن و اوزون به حجم 3 تا 10 سی سی به این ناحیه تزریق می‌شود.

عوارض تزریق اوزون بسیار نادر است و گرفتگی عضلانی پس از عمل و درد سوزشی موقت است و بیمار معمولاً ظرف یک روز پس از عمل مرخص می شود.  تزریق اوزون میزان موفقیتی در حدود 80 درصد دارد.

دارو

درمان اولیه در درد باسن، به طور عمده شامل مصرف مسکن‌ها مانند استامینوفن و داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن است. این داروها به منظور کاهش التهاب و تورم و در نتیجه کاهش درد لگن و باسن بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرند.

درمان دستی (درمان با دست توسط متخصص طب فیزیکی)

درمان دستی توسط متخصص طب فیزیکی، متخصص بیماری‌های استخوانی یا سایر تخصص‌های بهداشت و درمان، روش موثری برای درمان درد لگن و باسن است، به ویژه زمانی که مفصل ساکروایلیاک مسدود شده باشد و وضعیتی آزاردهنده ایجاد کند. برخی از روش‌های استفاده شده شامل تغییر حالت اندامی، تکنیک‌های تسکین افتادگی و مسدودسازی، و استفاده از تجهیزات خاص می‌باشند. متخصص طب فیزیکی با بررسی دانش مربوطه و انجام معاینات، روش مناسبی را برای درمان انتخاب خواهد کرد.

بریس یا محافظ

بریس یا ارتز، در صورت شل شدن مفصل ساکروایلیاک، تقریباً به اندازه یک کمربند پهن دور کمر بسته می‌شود و فشار مناسبی را جهت پایدار ساختن این ناحیه به آن وارد می‌کند. استفاده از بریس گاهی اوقات، به ویژه در صورت التهاب یا درد لگن و باسن، بسیار مفید است. بریس پس از فرو نشستن درد یا التهاب درآورده می‌شود.

فیزیوتراپی و ورزش

فیزیوتراپی تدریجی و تحت کنترل به تقویت عضله‌های اطراف مفصل ساکروایلیاک کمک می‌کند و دامنه حرکتی را به نحو مناسبی بهبود می‌بخشد. از این گذشته هر گونه ورزش کم‌ برخورد و ملایم ایروبیک (هوازی) جریان خون را در ناحیه تحت درمان افزایش می‌دهد که این امر به نوبه خود موجب تسریع فرایند التیام می‌شود.

نرمش و حرکات ورزشی برای درمان درد لگن وباسن

انجام تمرین‌های زیر معمولاً به بیماران مبتلا به این عارضه توصیه می‌شود، اما بهتر است پیش از شروع ورزش لگن و باسن با دکتر معالج در مورد مناسب بودنشان‌ با شرایط خاص خود مشورت کنید. این تمرین‌ها عموماً سه بار در روز و فقط و فقط در صورتی انجام می‌شوند که باعث بروز علائم یا تشدید درد لگن و باسن نشوند. تعدادی از این نرمشش ها در ادامه آورده شده است:

تقویت عضله‌های عرضی شکم: ناف را به آهستگی از خط میان‌تنه دور کنید و به حالت طبیعی نفس بکشید. قفسه سینه طی این نرمش، باید بدون حرکت بماند و بالا نرود. اگر انگشت را در فاصله 2 سانتی متری از محل برجستگی استخوان در جلوی لگن فروکنید، انقباض عضله را احساس خواهید کرد. این عضله را با حفظ یک سوم انقباض بیشینه آن، هر وقت از روز تا جایی که می‌توانید در طول فعالیت روزانه (مثلاً زمان راه رفتن و پیاده‌روی) به شرط بروز نیافتن درد لگن و باسن نگه دارید. این تمرین را حداقل 3 بار در روز انجام دهید.

چرخش در حالت خوابیده: مانند تصویر 4 به پشت دراز بکشید. زانوها را تا حد ممکن به آهستگی از یک سمت به سمت دیگر ببرید، البته به شرطی که درد لگن و باسن تشدید نشوند. این حرکت را 10 بار تکرار کنید.

تکیه کردن روی آرنج: مانند تصویر روی شکم دراز بکشید و به آهستگی با حایل کردن آرنج‌ها زیر بدن، به شرط تشدید نشدن علائم، بدن را بلند کنید. 2 ثانیه در این حالت بمانید و سپس به حالت اول برگردید. این حرکت را 10 بار، به شرط بروز نکردن درد لگن و باسن، تکرار کنید.

زانو را به آهستگی تا جایی که می ‌توانید و موجب بروز درد لگن و باسن نمی‌شود به سمت قفسه ببرید. زانو را به کمک دست با ملایمت به قفسه سینه نزدیک کنید. این حرکت را 5 تا 10 بار برای هر پا تکرار کنید، البته به شرطی که علائم تشدید نشوند.

استراحت و استفاده از کمپرس سرد و گرم

توصیه‌های درمانی اولیه معمولاً شامل قرار دادن یخ یا کمپرس سرد به مدت 15 تا 20 دقیقه در فواصل زمانی مشخص جهت کاهش التهاب ناحیه تحت درمان و استراحت به منظور کاهش حساسیت، تحریک‌پذیری و درد لگن و باسن می‌شود. استفاده از یخ را می‌توان بسته به مدت درد شدید و تیرکشنده از 2 روز تا 2 هفته ادامه داد. پس از کاهش التهاب می‌توان فعالیت‌های روزمرّه را به تدریج از سر گرفت. اگرچه گرم کردن (برای مثال حمام آب گرم یا گذاشتن حوله‌ای داغ روی ناحیه دردناک) در مجموع به فرایند التیام کمک می‌کند، اما هنگام بروز درد شدید و ناگهانی نتیجه‌بخش نیست.

جراحی

انجام عمل جراحی در صورت بی‌نتیجه بودن دیگر روش‌های درمانی و متوقف نشدن درد و ایجاد اختلال در انجام وظایف و فعالیت‌های معمول توصیه می‌شود. جراحی برای درمان درد لگن و باسن فیوژن (الحاق یا خشک کردن) مفصل ساکروایلیاک را شامل می‌شود. در این جراحی، غضروف پوشش دهنده سطح مفصل ساکروایلیاک برداشته می‌شود و استخوان‌ها به کمک صفحه‌ها و پیچ‌ها تا زمان با هم رشد کردن در کنار یکدیگر نگه داشته می‌شوند. به این ترتیب امکان حرکت از این مفصل سلب می‌شود و درد باسن و لگن تسکین می‌یابد. البته تنها زمانی باید به این روش روی آورد که روش‌های با تهاجم کمتر با شکست مواجه شده باشند.

پیشگیری

متأسفانه درد لگن و باسن برخی افراد قابل پیشگیری نیست و بخش ناخوشایند و گریزناپذیری از فرایند طبیعی پا به سن گذاشتن به شمار می‌رود. با این وجود، شدت درد باسن و کمر را می‌توان با درمان دارویی، تزریق یا فیزیوتراپی کاهش داد. داشتن وزن مناسب و تقویت عضلات سرعت رخ دادن تغییراتی را که منجر به بروز این عارضه و دیگر گونه‌های آرتروز می‌شوند، کند می کند. با تحمیل کردن بار کمتر روی مفاصل، احتمال آسیب غضروف و در پی‌آمد آن، آرتروز لگن نیز کاهش می‌یابد.

درد استخوان لگن و باسن در بارداری نیز ممکن است بصورت  درد پایین کمر و یا در بالای باسن رخ دهد، درد لگن و باسن می تواند یکطرفه و یا دوطرفه باشد و می تواند به صورت دردی از لگن تا زانو و درد کشاله ران در بارداری نیز باشد. درد باسن و لگن می تواند در حاملگی و بعد از زایمان نیز به وجود آید. درمان های این بیماری عمدتا با روش های بدون جراحی صورت می گیرد و فقط در مواردی که علائم بیماری از جمله درد لگن و باسن با دیگر درمان ها بهبود پیدا نکند جراحی از سوی پزشک توصیه می شود.