قولنج کمر چیست؟ علت،درمان و عوارض شکستن آن

پس از یک روز کاری سخت، احساس می‌کنید که کمرتان گرفته است، به شیوه‌ای خاص به یک سمت می‌چرخید و "ترق تروق"! دیگر احساس ناراحتی نمی‌کنید. در حقیقت با شکستن قولنج کمر، یک عمل "خودتنظیمی" انجام داده‌اید و ممکن است این کار به ظاهر لذت‌بخش به تدریج برایتان تبدیل به یک عادت شود. اما آیا این نوع درمان قولنج و به صدا درآوردن مهره‌های کمر بی‌خطر است؟ اگر این کار بی‌ضرر است، چند بار می‌توان اقدام به قولنج شکستن کرد بی ‌آنکه در این کار زیاده‌روی کرد؟ و از همه مهم‌تر روش صحیح شکستن و درمان قولنج کمر چیست؟

قولنج کمر چیست؟

شکستن قولنج کمر مبتنی بر چند اصل متفاوت است. اول آن که باید بدانید که مهره‌های پشت بدن در گستره‌ی یک دامنه حرکتی مشخص حرکت می‌کنند. برای مثال، مهره‌های گردن به شما اجازه می‌دهند تا سر را از چپ به راست و از بالا به پایین بچرخانید. مفصل‌های بخش‌های پایینی پشت بدن به اندازه مهره‌های گردن حرکت نمی‌کنند، اما در اصل به اندازه کافی حرکت می‌کنند تا امکان چرخیدن یا خم کردن را فراهم کنند. اگر ستون فقرات در شرایط طبیعی و سالم باشد، این دامنه حرکتی، بسته به موقعیت مهره‌ها، در یک حد مشخص تنظیم می‌شود. زمان مراجعه به دکتر فیزیوتراپی برای درمان قولنج کمر ، وی مفصل را در سراسر بازه حرکتی غیرفعالی حرکت می‌دهد که تنها اندکی بیشتر از دامنه حرکتی فعال است. در بعضی از تکنیک‌های درمان دستی از این دامنه برای تسکین کمر درد استفاده می‌شود. قولنج شکستن در ناحیه‌ای بینابین، بین دامنه حرکتی غیرفعال و حرکت آسیب زننده، به ویژه رگ به رگ شدن و کشیدگی رخ می‌دهد. درمان درد قولنج با شکستن قولنج کمر زمانی رخ می‌دهد که مفصل در این فاصله باریک حرکت کند. کناره‌های دو استخوان به یکدیگر نزدیک می‌شوند و کپسول مفصل را فشار می‌دهند. گازهای داخل مفصل (معمولاً نیتروژن)، به سرعت با صدای ترق تروق از فضای مفصل خارج می‌شوند و باعث صدا دادن کمر می شود.

این فرایند موجب افزایش طول و کشش تمام بافت‌های نرم درون این ناحیه یعنی عضله‌ها، رباط‌ها و اعصاب می‌شود و توجیهی برای حس راحتی پس از شکستن قولنج کمر به شمار می‌رود. اما مرز بین شکستن بی‌خطر قولنج کمر و کشش بیش از اندازه بافت نرم بسیار باریک است. بهتر است فقط متخصصین مفصل را فراتر از دامنه حرکتی غیرفعال رو به جلو فشار دهند تا گردن و پشت بدن آسیب نبیند.

علت و دلایل صدا دادن کمر

ترق تروق، خرت خرت، قرچ قروچ و تلق تلق همه و همه صداهای مختلف مفصل هستند. بند انگشتان، زانو، مچ پا، کمر و گردن همه از جمله مفصل‌هایی هستند که صدای ترق تروق می‌دهند. صدا دادن مفصل دلایل مختلفی دارد که در ادامه به شماری از آنها اشاره می‌کنیم.

• خارج شدن گاز: طبق توضیح دانشمندان، مایع سینوویال موجود در مفصل‌ها مانند روان کننده عمل می‌کند. این مایع حاوی گازهای اکسیژن، نیتروژن و دی اکسید کربن است؛ زمان صدا دادن کمر در حقیقت کپسول‌ مفصل را می‌کشید. گاز به سرعت آزاد می‌شود و در نتیجه حباب‌هایی تشکیل می‌شود. برای به صدا درآوردن دوباره مفصل، باید تا زمان جمع شدن دوباره گاز در مایع سینوویال صبر کنید.
• حرکت مفصل‌ها، تاندون‌ها و رباط‌ها (لیگامان‌ها): با حرکت کردن مفصل، موقعیت تاندون عوض می‌شود و اندکی از جایگاه خود خارج می‌شود؛ هنگام برگشتن تاندون به وضعیت اصلی خود، مفصل صدا می‌دهد. به علاوه ممکن است رباط‌ها همگام با حرکت مفصل سفت شوند. این حالت معمولاً در مفصل زانو و مچ پا رخ می‌دهد و با صدای ترق ترق همراه است.
• سطوح ناهموار: مفصل‌های ملتهب و مبتلا به آرتروز در نتیجه ناهموار شدن سطح مفصل و از بین رفتن غضروف صاف صدا می‌دهند.

اگر هنگام صدا دادن مفصل، احساس درد می ‌کنید بهتر است به پزشک مراجعه کنید. بر اساس شماری از پژوهش‌ها، شکستن قولنج کمر آسیب جدی به دنبال ندارد؛ حال آن که مطابق پژوهش‌های دیگر، شکستن مکرر قولنج کمر تاحدی باعث آسیب بافت نرم مفصل می‌شود.

عوارض

آیا شکستن قولنج کمر ضرر دارد؟ پاسخ کوتاه این پرسش این است که شکستن قولنج کمر گاهی برای تسکین درد یا گرفتگی و سفتی کمر و پشت بدن معمولاً عوارض نامطلوبی به دنبال ندارد. بااین وجود اگر این حرکت برای‌تان عادت شده است و آن را به طور منظم انجام می‌دهید، احتمال دارد به ستون فقرات خود آسیب بزنید و در نهایت مجبور شوید بیش از آنچه برای تسکین درد و گرفتگی لازم است اقدام به صدا درآوردن مهره های کمر کنید. متخصص بهداشت و درمان (پزشک، متخصص طب فیزیکی یا دکتر فیزیوتراپی) به تشخیص مشکلی کمک می‌کند که موجب می‌شود قولنج کمر را بشکنید. به خاطر داشته باشید که تکرار این عمل  به بروز عارضه‌ای موسوم به "شلی مفصل یا هایپرموبیلیتی" می‌انجامد.

شلی مفصل از کشش مکرر ستون فقرات و عضله‌های پیرامون آن ناشی می‌شود که می تواند از عوارض گرفتن قولنج کمر باشد. ستون فقرات، عضله‌ها و رباط‌های (لیگامان‌های) کمر و پشت بدن در حالت طبیعی تا حد زیادی مانند لاستیک خاصیت ارتجاعی دارند. این خاصیت ارتجاعی طبیعی هنگام حرکت کردن باعث می‌شود تا عضله‌های کمر و پشت بدن پس از شل شدن به حالت اولیه خود برگردند. اگر لاستیک را بارها بکشید، سرانجام خاصیت ارتجاعی خود را از دست خواهد داد. به همین ترتیب در صورت کشیدن مکرر ساختارهای کمر و پشت بدن حین شکستن قولنج، در نهایت آنها نیز به تدریج این ویژگی را از دست می‌دهند و کمر دیگر نمی‌تواند مانند گذشته به وضعیت طبیعی خود بازگردد. به موازات از بین رفتن خاصیت ارتجاعی طبیعی، کمر و ستون فقرات به شیوه‌هایی حرکت می‌کنند که مدّ نظر فرد نیستند و غیرارادی و نامطلوب‌اند و در نتیجه کمر شل می‌شود.

زمان مراجعه به پزشک

شکستن قولنج کمر به صورت اتفاقی مایه نگرانی نیست، برای مثال اگر برای برداشتن کیسه‌های خرید خم شوید و مفصل‌ها صدا بدهند، نیازی نیست که به پزشک مراجعه کنید. با این وجود، نباید نسبت به صدا داد کمر بی‌تفاوت باشید، چون صدا دادن مکرر این مفصل‌ها می تواند علائم وجود مشکل و از تنظیم خارج شدن مفصل‌ها است. اگر با هر بار چرخاندن سر یا خم کردن کمر صدای شکستن قولنج کمر را می شنوید، بهتر است با مراجعه به متخصص طب فیزیکی مشکل ستون فقرات را تشخیص دهید و درمان مناسب را، با تنظیم‌های دقیق یا نرمش‌های تقویتی شروع کنید. ترک عادت شکستن قوانج کمر دشوار است. برخی با به صدا درآوردن مهره های کمر بطور عمدی احساس خوشایندی می‌کنند و برای برخی این احساس آن‌قدر مطلوب است که خطر آن را به جان می‌خرند. اما باید بدانید که شکستن مکرر قولنج شما را در معرض خطر رگ به رگ شدن بافت نرم قرار می‌دهد. اگر تاکنون اتفاق ناگواری رخ نداده است، لزوماً به این معنا نیست که شکستن قولنج همواره بی‌خطر خواهد بود. سعی کنید یک روز را بدون شکستن قولنج گردن یا کمر بگذرانید. عضله‌ها احتمالاً تا مدتی سفت و کشیده خواهند بود، اما بافت نرم در نهایت مهره‌ها را در موقعیتی با حداقل مقاومت حمایت خواهد کرد که شاید بهترین موقعیت برای مهره‌ها نباشد، اما تشخیص لزوم تنظیم کردن مهره‌ها را باید به متخصص واگذار کرد.

درمان های دستی قولنج کمر

متخصص طب فیزیکی در زمینه حرکت دادن ماهرانه و دقیق استخوان‌های ستون فقرات آموزش دیده است و می‌تواند این حرکات را به شیوه‌ای ایمن انجام دهد. اگرچه گاهی اوقات کمر هنگام دستکاری و تنظیم از سوی این متخصص طب فیزیکی صدا می‌دهد، این حالت همیشه مصداق ندارد و مسلماً هدف اصلی روش‌های درمان دستی محسوب نمی‌شود. بسیاری از تنظیم‌ها در حقیقت هیچ صدایی تولید نمی‌کنند و صرفاً تنظیم محتاطانه مهره‌ها به شمار می‌آیند و باعث تسکین و شل شدن بافت نرم ستون فقرات می‌شوند. متخصص طب فیزیکی مهره‌ها را فراتر از حد دامنه حرکتی غیرفعال در محدوده پارافیزیولوژیک (دامنه حرکتی حد فاصل دامنه فعال و دامنه غیر فعال آسیب زننده) حرکت می‌دهد، اما مانع لغزیدن استخوان به درون محدوده‌ی آسیب زننده می‌شود به این ترتیب می توانید تجربه شکستن قولنج کمر را بدون هیچگونه صدمه ای داشته باشید..

بنابراین مراجعه به متخصص طب فیزیکی مجرب برای سلامت کمر و پشت بدن اهمیت بسیار دارد، چون چنین متخصصی دقیقاً می‌داند که چگونه ستون فقرات را برای رسیدن به تأثیرات درمانی دستکاری کند و در عین حال حرکتی انجام نمی‌دهد که باعث کشیدگی و رگ به رگ شدن شود. به همین دلیل توصیه می‌شود که از انجام حرکات خودتنظیمی مانند شکستن قولنج کمر بپرهیزید چون طبعاً اکثر بیماران از مهارت و دقت متخصصین برخوردار نیستند. متخصص طب فیزیکی در طول تنظیم درمان دستی با قدرت مفصل‌های کمر را فراتر از دامنه حرکتی معمول‌شان حرکت می‌دهد و در نتیجه باعث صدا دادن کمر می شود و پس از آن کمر درد تا حدی تسکین می‌یابد. تنظیم درمان دستی در صورت انجام شدن توسط متخصص آموزش دیده ایمن است، البته میزان تأثیرگذاری آن در افراد مختلف متفاوت است.

تمرینات کششی و حرکات اصلاحی

حرکات کششی ایمن بیشماری وجود دارند که می‌توانند در عوض شکستن قولنج کمر مورد استفاده قرار بگیرند. این حرکات علاوه بر آن که به اندازه شکستن قولنج آرامش‌بخش‌اند، بی‌خطر نیز هستند. در ادامه چند مورد از این حرکات را شرح می‌دهیم:

به پشت دراز بکشید، صورت را رو به بالا بگیرید، دست‌ها را کنار بدن قرار دهید و پاها را صاف کنید. زانوی راست را خم کنید و کف پای راست را صاف روی کف زمین یا سطح قرار دهید. اجازه دهید زانوی راست به آهستگی به سمت چپ و پایین یعنی به طرف کف زمین حرکت کند و در نهایت زانوی راست به صورت ضربدری روی پای چپ قرار گیرد. سر را به سمت راست برگردانید و بالاتنه را نیز اندکی در همین جهت بچرخانید و آن را تا هنگام شکستن قولنج کمر یا رسیدن به حد مطلوب انعطاف‌پذیری بکشید. این توالی حرکتی را این بار با خم کردن پای چپ و حرکت دادن آن به سمت پایین و روی پای راست کشیده شده تکرار کنید.

روی یک صندلی راحتی یا صندلی بدون دسته بنشینید. آرنج خمیده را رو به پایین و به سمت بیرون زانوی مقابل ببرید. بالاتنه را به سمت زانویی بچرخانید که از آن به عنوان تکیه‌گاه استفاده می‌کنید. پس از احساس کشش، بازوها را عوض کنید و بالاتنه را در جهت مخالف بچرخانید. این حرکت باعث شکستن قولنج کمر و به صدا درآمدن مهره های کمر بدون آسیب می شود.

زانوی راست را خم کنید و پای راست را روی پای چپ کشیده شده‌ای بگذارید که کف آن به صورت کاملاً صاف روی زمین قرار دارد. آرنج چپ را بگیرید و آن را به سمت بیرون پای راست خمیده ببرید. بالاتنه را در حالی به سمت راست حرکت دهید که از آرنج چپ در مقابل زانوی راست به عنوان تکیه‌گاه استفاده می‌کنید. این حرکت و شکستن قولنج کمر در حالت نشسته روی صندلی از اصل کششی یکسانی پیروی می‌کنند و در هر دو از آرنج‌ها در مقابل زانوهای طرف مخالف به عنوان تکیه‌گاه استفاده می‌شود. هر گاه احساس کردید که قولنج شکسته است، این توالی حرکتی را با آرنج و پای دیگر تکرار کنید.

شکستن قولنج کمر اگر چه باعث احساس آرامش و رفع درد کمر می شود، اما قولنج شکستن بی رویه ممکن است باعث آسیب زدن به کمر شود. اگر صدا دادن مهره های کمر بدون اقدام به اینکار دربیایند ممکن است علائم بیماری دیگری باشد و باید به پزشک مراجعه کنید. شکستن قولنج کمر در بارداری و در کودکان حتما باید زیر نظر پزشک و با تجویز وی صورت بگیرد تا صدمه ای را به همراه نداشته باشد. با استفاده نرمش های مناسب می توانید اقدام به اینکار بدون احتمال آسیب دیدن بکنید.