تاریخ: ۳۰ آبان ۱۴۰۲
وظیفه اصلی ستون فقرات این است که از طناب نخاعی، ریشه‌های عصبی و چندین اندام داخلی بدن محافظت کند و همچنین حمایت ساختاری و تعادل بدن را فراهم کند تا وضعیت ایستاده و حرکات گردشی انجام شود. ستون فقرات در دیواره پشتی تنه قرار دارد و از پایه جمجمه شروع می‌شود و نواحی مانند سر، کمربند شانه و قفسه سینه را محافظت می‌کند و تا استخوان لگن خاصره امتداد دارد.
ستون فقرات از 24 مهره تشکیل شده است که توسط دیسک‌های بین مهره‌ای از هم جدا شده‌اند. همچنین شامل مهره‌های خاجی (ساکرال) و دنبالچه است. مهره‌های خاجی و دنبالچه معمولاً به هم جوش خورده و بی‌حرکت هستند. مهره‌ها براساس استخوان‌شناسی و روابط منطقه‌ای در ستون فقرات به گروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند: مهره‌های گردنی (7 مهره)، مهره‌های قفسه سینه‌ای (12 مهره) و مهره‌های کمری (5 مهره). مهره‌های خاجی (ساکروم) دارای 5 بخش مهره‌ای جوش خورده هستند، و دنبالچه نیز دارای 3 تا 5 بخش مهره‌ای است.
داشتن اطلاعات اولیه از آناتومی ستون فقرات و عملکرد آن برای بیماران مبتلا به اختلالات نخاعی اهمیت فراوانی دارد. شرایط غیرطبیعی ستون فقرات موجب می‌شود یک فرد به چندین سندرم بالینی از جمله دیسک گردن، دیسک کمر، کمردرد، گردن درد، اسکولیوزیس، کایفوزیس، لوردوزیس و بسیاری از مشکلات دیگر مبتلا شود. در کلینیک طب فیزیکی و توانبخشی امید درمانهای غیرجراحی، فیزیوتراپی، کایروپراتیک، کنترل درد و روش‌های جراحی مختلف به بیماران ارائه می‌گردد.
برای کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت در کلینیک امید میتوانید با شماره تلفن‌های02188801800 و 09107803155 تماس حاصل فرمایید.
مناطق اصلی ستون فقرات
5 منطقه اصلی ستون فقرات شامل:
گردنی
ستون فقرات گردنی متشکل از 7 مهره است. مهره‌های گردنی باریک‌ترین و ظریف‌ترین مهره‌ها در ستون فقرات هستند و موجب انعطاف‌پذیری زیادی در ناحیه گردن می‌شوند.
قفسه سینه‌ای
ستون فقرات قفسه سینه متشکل از 12 مهره می‌باشد. مهره‌های قفسه سینه بزرگ‌تر و قوی‌تر از مهره‌های گردن هستند اما به‌نسبت مهره های گردن انعطاف کمتری دارند.
یکی از ویژگی خاص مهره‌های قفسه سینه این است که هر کدام یک جفت دنده را شکل داده تا قفسه سینه مقاومت کافی داشته و بتواند از اندام‌های خود به‌خوبی محافظت کند.
کمری
ستون فقرات کمری شامل 5 مهره در ناحیه تحتانی پشت است. مهره‌های کمری بزرگ‌تر و قوی‌تر از مهره‌های قفسه سینه هستند اما به‌دلیل عدم وجود دنده در ناحیه کمر این مهره‌ها به نسبت مهره‌های قفسه سینه انعطاف بیشتری دارند. تمام وزن قسمت فوقانی بدن معمولا بر مهره‌های کمری غلبه کرده و علی‌رغم سایز و مقاومت مهره‌ها ممکن است موجب مشکلات متعددی در ناحیه کمر‌شود.
خاجی
ناحیه ساکرال یا خاجی ستون فقرات تنها شامل ساکروم یا همان استخوان خاجی است. استخوان خاجی استخوان بزرگ در اسکلت افراد بالغ است که از جوش خوردن 5 مهره ساکروم در طول نوجوانی شکل می‌گیرد. ساکروم استخوان مسطح و مثلثی شکل است که در پشت کمر و بین دو استخوان خاصره راست و چپ قرار دارد.
دنبالچه‌ای
منطقه کوکسیژال یا دنبالچه‌ای، بخشی از ستون فقرات است که از یک استخوان دنبالچه یا کاکسیکس تشکیل شده است. استخوان دنبالچه در اسکلت افراد بالغ وجود دارد و خود از 4 مهره دنبالچه‌ای کوچک تشکیل شده است که در طول دوران نوجوانی شکل می‌گیرند. به دلیل شباهت استخوان ناحیه کاکسیکس به استخوان دم حیوانات دم‌دار، استخوان کاکسیکس در انسان‌ها به عنوان استخوان دنبالچه شناخته می‌شود. هنگامی که انسان‌ها نشسته‌اند، وزن بدن بر روی استخوان دنبالچه تمرکز می‌کند. استخوان دنبالچه نقاط اتصال عضلات ناحیه لگن و عضلات گلوتئال را فراهم می‌کند.
آناتومی و اجزاء مختلف ستون فقرات
انحنای ستون فقرات
هنگامی که از پهلو نگاه می‌کنیم، ستون فقرات افراد بزرگسال در حالت طبیعی دارای انحنای S مانند است. ناحیه کمری و گردنی ستون فقرات دارای قوس کمتر و ناحیه سینه‌ای و خاجی دارای قوس ملایمی است. انحنا در ستون فقرات نقش کمک فنر را ایفا کرده و موجب می‌شود بدن آسیب‌های وارده را تحمل و تعادل خود را حفظ کند. قوس طبیعی ستون فقرات طیف وسیعی از حرکات در ستون فقرات را ممکن می‌سازد.
مهره
مهره‌ها 33 استخوان مجزا هستند که به یکدیگر متصل شده و ستون فقرات را تشکیل می‌دهند. مهره ها شماره‌گذاری شده و به مناطق مختلف: گردنی، سینه ای، کمری، خاجی و دنبالچه‌ای تقسیم می‌شوند. قابل ذکر است که تنها 24 مهره اول در ستون فقرات قابل حرکت هستند. مهره‌های ناحیه خاجی و دنبالچه به‌هم جوش خورده و قابل حرکت نیستند.
دیسک بین‌مهره‌ای
هر مهره در ستون فقرات توسط دیسک بین‌مهره‌ای تفکیک و روی یکدیگر قرار گرفته‌اند. دیسک‌های بین‌مهره‌ای که شبیه لاستیک‌های رادیال اتومبیل طراحی شده‌اند از سایش استخوان‌ها جلوگیری می‌کنند.
دیسک‌های بین مهره‌ای همانند کمک فنر عمل می‌کنند. آن‌ها مانند لاستیک قابلیت ارتجاعی داشته و ضربه‌گیر ستون مهره‌ها هستند. هسته دیسک در واقع بخش ژله مانند و نیمه جامد دیسک‌های بین مهره‌ای است. هسته دیسک مانند بلرینگ عمل کرده و هنگام حرکت اجازه می‌دهد مهره‌های بدن روی ژل‌های غیرمتراکم بغلطتند. هسته دیسک بیشتر از مایعات تشکیل شده‌است. مایعات موجود در هسته دیسک در طول شب و هنگام استراحت جذب شده و در طول روز و با شروع فعالیت دوباره به حالت اولیه باز می‌گردد.
قوس مهره و کانال نخاعی
برآمدگی استخوانی پشت هر مهره موجب شکل‌گیری قوس مهره‌ای می شود. قوس مهره‌ای از 2 پایه نگهدارنده و 2 ورقه تشکیل شده است. کانال نخاعی ستون فقرات شامل، طناب نخاعی، چربی، رباط و عروق خونی است. در زیر هر ساقه یک جفت عصب نخاعی از طناب نخاع بیرون زده است. عصب‌های نخاعی بعد از عبور از کانال بین‌مهره‌ای به بدن می‌رسند.
مفاصل بین مهره‌ای
مفاصل بین مهره ای ستون فقرات یا همان فاست امکان حرکت به عقب را فراهم می‌کنند. هر مهره دارای 4 مفصل است. یک جفت به مهره‌های بالا (فاست بالایی) و جفت دیگر به مهره‌های پایین (فاست پایینی) متصل هستند.
رباط‌ها
رباط‌ها رشته‌های فیبری محکمی هستند که مهره‌ها را به هم متصل کرده، موجب استحکام ستون فقرات می‌شود و از دیسک‌ها محافظت می‌کند. 3 رباط اصلی ستون فقرات شامل رباط زرد یا فلاوم، رباط طولی قدامی (ALL) و رباط طولی خلفی (PLL) هستد.
رباط‌های قدامی و خلفی رشته‌های بلندی هستند که در طول ستون فقرات و در امتداد بین مهره‌ها قرار دارد. این رباط‌ها درواقع مانع حرکت زیاد استخوان‌های مهره‌ها می‌شوند. رباط زرد یا فلاوم قسمت تیغه‌های (لامیناها) قوس مهره‌ای دو مهره مجاور در ستون فقرات را به‌یکدیگر متصل می‌کند.
طناب نخاعی
طول طناب نخاعی حدود 45 سانتی متر (18 اینچ) و ضخامت آن به اندازه قطر انگشت شست می‌باشد. طناب نخاعی درون کانال نخاعی محافظ قرار داشته و از بصل‌النخاع (پیازمغز) در استخوان پس سر شروع و تا مهره اول امتداد دارد. در انتهای طناب نخاعی رشته های فیبری به ناحیه دم اسبی پخش شده و از طریق کانال نخاعی به دنبالچه و سپس دست‌ها و پاها امتداد می‌یابد.
طناب نخاعی در حقیقت به‌عنوان بزرگراه اطلاعاتی مهم بدن عمل کرده و پیام‌های بین مغز و بدن را تبادل می‌کند. مغز پیام‌های حرکت را از طریق طناب نخاعی به اندام‌های حرکتی و بدن ارسال و امکان حرکت را فراهم می‌کند. اندام‌های حرکتی نیز پیام‌های حسی را از طریق طناب نخاعی به مغز ارسال می‌کنند. گاهی طناب نخاعی بدون ارسال اطلاعات به مغز واکنش نشان می‌دهد. این مسیرهای ویژه که واکنش‌های ستون فقرات نام دارد بدن را دربرابر آسیب محافظت می‌کنند.
سلول‌های عصبی که موجب شکل‌گیری طناب نخاعی می‌شوند به نورون‌های حرکتی فوقانی معروف هستند. سلول‌های عصبی که طناب نخاع را به کمر و گردن منشعب می‌کنند نورون‌های حرکتی تحتانی نام دارند. این رشته‌های عصبی بین مهره‌ها قرار داشته و به تمام نقاط بدن منتقل می‌شوند.
هرگونه آسیب وارده به نخاع می‌تواند منجر به از دست دادن عملکرد حسی و حرکتی بدن شود. به‌عنوان مثال آسیب به ناحیه سینه‌ای یا کمری منجربه از دست رفتن عملکرد حسی و حرکتی درناحیه پاها و تنه ویا فلج پاها شود. هرگونه آسیب به ناحیه گردنی موجب از دست دادن عملکرد حسی و حرکتی در نواحی دست‌ها و پاها می‌شود.
اعصاب نخاعی
31 جفت اعصاب نخاعی از طناب نخاعی منشعب می‌شوند. اعصاب نخاعی نقش خطوط تلفن را ایفا می‌کند. این بدین معناست که اعصاب نخاعی به‌منظور کنترل حس و حرکت بدن پیام‌های ارسالی بین بدن و طناب نخاع را حمل می‌کنند. هر عصب نخاعی دارای 2 ریشه است: ریشه‌های قدامی (جلویی) که حامل پیام‌های حرکتی و ریشه خلفی (عقبی) که حامل پیام‌های حسی هستند. با اتصال ریشه‌های قدامی و خلفی اعصاب نخاعی شکل می‌گیرد. اعصاب نخاعی از کانال نخاعی و در امتداد طناب نخاع عبور کرده و به روزنه خروجی یا کانال مهره‌ای می‌رسد. اعصاب نخاعی بعد از گذشتن از کانال مهره منشعب می‌شود. هر شاخه منشعب شده از اعصاب نخاعی دارای فیبرهای حسی و حرکتی است. فیبرهای کوچکتر منشعب از نخاع به پوست و عضلات پشت و بدن و فیبرهای بزرگ‌تر منشعب از نخاع به پوست و عضلات قسمت جلوی بدن می‌روند. فیبرهای بزرگ‌تر قسمت اعظم اعصاب اصلی را شکل می‌دهند.
پوشش‌ها و فضاها
دستگاه عصبی مرکزی مغز ونخاع توسط 3 لایه (غشاء) از بافت پیوندی به نام مننژ پوشیده شده است. غشاء داخلی نرم شامه است که به طناب نخاعی متصل است. غشاء بعدی عنکبوتیه و غشاء خارجی سخت شامه نام دارد.
فضای بین این غشاء‌ها معمولا برای تشخیص‌های پزشکی و روش‌های درمانی استفاده می‌شوند. بین نرم کامه و عنکبوتیه فضای وسیعی وجود دارد که حاوی مایع مغز نخاعی بوده و طناب نخاعی را احاطه کرده‌است. از این فضا معمولا برای نمونه برداری از مایع نخاع با سوزن و یا تزریق رنگ کنتراست در طول عکس مغز تیره استفاده می‌شود.
به فضای بین سخت شامه و استخوان، فضای اپیدورال گفته می‌شود. این فضا معمولا برای تزریق داروهای بی‌حسی موضعی که معمولا اپیدورال نامیده می‌شوند و همچنین تزریق داروهای استروئید استفاده می‌شوند.
عضلات
عضلات اکستنسور (بازشونده) و عضلات فلکسور (جمع‌شونده) 2 گروه اصلی عضلات هستند که بر ستون فقرات تاثیر می‌گذارند. عضلات اکستنسور امکان ایستادن و بلند کردن اجسام را فراهم می‌کند. این عضلات به پشت ستون فقرات متصل هستند.
عضلات فلکسور در جلو قرارداشته و شامل ماهیچه‌های شکمی هستند. این عضلات بدن را منعطف کرده و امکان خم‌شدن به جلو، بلند کردن اجسام و کنترل قوس پایین ستون فقرات پشت را فراهم می‌کنند.
عضلات پشت در واقع ستون فقرات را ثابت نگه می‌دارند. مواردی چون ضعف عضلانی و همچنین شکم بزرگ می‌تواند توزان کل بدن را برهم زده و درنتیجه فشار باورنکردنی به ستون فقرات وارد کند.
عملکرد
ستون مهره ها دارای 4 وظیفه اصلی هستند:
- محافظت: احاطه و محافظت از طناب نخاع در کانال نخاع
- حمایت: تحمل وزن قسمت فوقانی بدن
- محور: تشکیل محور مرکزی بدن
- حرکت: عامل حالت و حرکت بدن
تمرین درمانی تخصصی انحرافات ستون فقرات(اسکوليوز، قوز پشتی، گودی کمر) و اندام تحتانی(زانوی ضربدری، پرانتزي، صافی کف پا)
تمرین درمانی تخصصی اسکوليوز با روش Schroth
کلینیک امید در مواجه با بیماری‌ها، رویکرد پلکانی دارد و استفاده از درمانهای ساده‌تر را در اولویت خود قرار می‌دهد متخصصین طب فیزیکی این کلینیک ابتدا درمانهای ساده و کم تهاجمی را به بیماران پیشنهاد می‌دهند. در صورتی که بیمار به درمانهای ساده پاسخ نداد، استفاده از درمانهای تهاجمی‌تر و پرهزینه‌تر توصیه می‌شود. در نهایت اگر شرایط بیمار به گونه‌ای است که هیچ کدام از این درمان‌ها برای او مفید واقع نشد، متخصص طب فیزیکی بیمار را به جراح متبحر ارجاع می‌دهد. اما بیماران در اکثر موارد با استفاده از خدماتی که در این کلیینک ارائه می‌شود، از درمان جراحی بی‌نیاز می‌شوند. از جمله از جراحی‌های بسته‌ای که در کلینیک امید انجام می‌شود عبارتند از:
