درمان سرخوردگی مهره های کمر: کمر درد هنگام خم شدن و نشستن

اسپوندیلوز (لغزش یا سرخوردگی مهره کمر ) یکی از بیماری های ستون فقرات است که در نتیجه سر خوردن رو به جلو یا عقب یکی از مهره‌ها نسبت به مهره مجاور رخ می‌دهد. سرخوردگی مهره ممکن است لغزش رو به جلوی مهره‌ی بالایی روی مهره‌ی پایینی و لغزش رو به عقب مهره باشد. سرخوردگی مهره‌های کمر به بدشکلی ستون فقرات و تنگی کانال نخاعی (تنگی مرکزی ستون فقرات) یا تحت فشار قرار گرفتن ریشه عصب‌های خروجی (تنگی فورامینال) می‌انجامد. مجموعه فیلم های آموزشی دکتر امیدظهور در زمینه سرخوردگی مهره های کمر

انواع

سرخوردگی مهره‌ کمر به پنج گونه‌ی اصلی تقسیم می‌شود:

1. سرخوردگی مهره کمر دیس پلاستیک: این نوع لغزش مهره کمر از شکل‌گیری نامناسب و ناقص بخشی از مهره‌ها موسوم به فاست ناشی می‌شود که امکان لغزش رو به جلوی مهره‌ها را میسر می‌سازد. این عارضه مادرزادی است و بنابراین از بدو تولد وجود دارد.
2. سرخوردگی مهره ایستمیک (Isthmic spondylolisthesis): در این نوع سرخوردگی، بخشی از مهره‌ها به نام پارس اینترآرتیکولاریس دچار نقص است. اگر این نقص با لغزش مهره همراه نباشد، عارضه اسپوندیلوزیس نامیده می‌شود. ضربه یا ترومای مکرر به این نوع سرخوردگی مهره کمر می‌انجامد و بیشتر در میان ورزشکارانی چون ژیمناست‌ها و بازیکنان خط حمله راگبی رواج دارد که در معرض کشش بیش از اندازه کمر قرار دارند.
3. سرخوردگی مهره فرسایشی یا تخریبی: این نوع سرخوردگی به دلیل تغییرات ناشی از آرتروز مفصل‌های مهره‌ها در اثر فرسایش غضروف رخ می‌دهد. این نوع سرخوردگی بیشترین میزان شیوع را در میان بیماران سالمند دارد.
4. سرخوردگی تروماتیک: این نوع از این بیماری به دلیل صدمه یا ضربه دیدن مستقیم مهره‌ها و در اثر شکستگی پایه، تیغه یا مفصل فاست و ممکن شدن لغزش رو به جلوی بخش پیشین مهره نسبت به بخش عقبی مهره رخ می‌دهد.
5. سرخوردگی آسیب‌شناختی: این نوع سرخوردگی مهره کمر از نقص استخوانی ناشی از ناهنجاری‌های استخوانی مانند تومور نشأت می‌گیرد.

علایم و نشانه ها

کمر درد رایج‌ترین علائم سرخوردگی مهره کمر است و غالباً پس از ورزش کردن، به ویژه در اثر کشش مهره‌های کمر، تشدید می‌شود. سفتی و خشکی عضله‌های همسترینگ و کاهش دامنه حرکتی کمر نیز از جمله علائم این عارضه به شمار می‌رود. برخی بیماران به دلیل تحت فشار قرار گرفتن عصب دچار درد، گزگز، ضعف و بی حسی در پاها و باسن وکشاله رانمی‌شوند. فشردگی شدید عصب منجر به از دست دادن کنترل روده یا مثانه و نقص عملکرد این اندام‌ها یا سندرم کودا اکوینا (سندرم دم اسبی) می‌شود.

علت سرخوردگی مهره های کمر

  ابتلا اعضاء خانواده به مشکلات کمر و پشت بدن از عامل‌های خطر لغزش، لیز خوردگی و سرخوردگی مهره‌ کمر به شمار می‌رود. ضربه دیدن مکرر یا کشش بیش از اندازه کمر یا مهره‌های کمری نیز از علت سرخوردگی مهره های کمر است و در بروز این عارضه بی‌تأثیر نیستند. ورزشکارانی مانند ژیمناست‌ها، وزنه‌برداران و بازیکنان خط حمله راگبی که فشار و نیروی زیادی را هنگام کشش تحمل می‌کنند بیش از دیگران در معرض ابتلا به سرخوردگی مهره کمر ایستمیک قرار دارند.

تشخیص

پزشک هنگام معاینه‌ی اکثر بیماران مبتلا به سرخوردگی مهره کمر با نشانه آشکاری دال بر وجود این عارضه مواجه نمی‌شود. در مجموع، بیماران از درد کمر و پشت بدن و درد ادواری پا شکایت دارند. به علاوه این عارضه غالباً با گرفتگی عضلانی یا سفتی عضله‌های همسترینگ نیز همراه است. سرخوردگی مهره کمر را می‌توان به راحتی با استفاده از رادیوگرافی تشخیص داد؛ لغزندگی مهره کمر رو به جلوی مهره روی مهره‌ی مجاور در تصاویر اشعه ایکس جانبی مشخص می‌شود. سرخوردگی مهره‌ کمر بر اساس درصد لغزش مهره نسبت به مهره مجاور درجه‌بندی می‌شود:

1. درجه 1: به میزان 25%
2. درجه 2: بین 26% تا 50%
3. درجه 3: بین 51% تا 75%
4. درجه 4: بین 76% تا 100%
5. درجه 5: یا اسپوندیلوز در صورت لغزش کامل یک مهره و افتادن آن از روی مهره مجاور رخ می‌دهد.

باید توجه داشته باشید که میزان جراحت درجه 1 و 2 نیاز به جراحی ندارند ولی برای درمان گرید 3،4 و 5 حتما به جراحی نیاز است.

چنانچه بیمار از درد، بی‌حسی، گز گز کردن یا ضعف پاها رنج ببرد، انجام آزمایش‌های دیگر و بررسی بیشتر ضرورت می‌یابد، چون این علائم می‌تواند بیانگر تنگ شدن فضای ریشه‌های عصبی پاها باشد. در مرحله اول انجام تست نوار عصب و عضله و همچنین سی.تی. اسکن و ام آر آی ستون فقرات به تشخیص فشردگی عصب ناشی از سر خوردگی مهره کمر  کمک می‌کند. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) آزمایشی است که در آن از میدان مغناطیسی و پالس‌های انرژی امواج رادیویی به منظور تصویربرداری از اندام‌ها و ساختارهای داخل بدن استفاده می‌شود. در بسیاری از موارد، ام آر ای اطلاعات متفاوتی را از ساختار داخلی بدن در مقایسه با آنچه که با اشعه ایکس، سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن مشاهده می‌شود، ارائه می‌دهد. ام آر آی همچنین مشکلاتی را که نمی‌توان با سایر روش‌های تصویربرداری مشاهده کرد، نشان می‌دهد.

الكترو ميو گرافي یا نوار عصب و عضله براي ارزيابي سلامت يك عضله يا عصب آن عضله انجام مي شود. براي انجام اين تست يك الكترود سوزني در عضله وارد مي شود وفعاليت الكتريكي عضله از اين طريق ثبت مي شود . نوع موج ايجاد شده بر صفحه مانيتور و صداي موج جهت تشخيص بكار مي رود. بعد از قرار داشدن الكترود از بيمار خواسته مي شود كه عضله خود را ابتدا به مقدار كم وسپس با درجات بيشتري منقبض كند. هدف از انجام تست بررسی کارکرد عصب و عضله مربوطه است. نوار عصب و عضله در تشخيص فشار روي ريشه هاي عصبي كه از بين مهره ها عبور كرده و توسط ديسك صدمه ديده تحت فشار قرار مي گيرند كمك كننده است. دقت تست توار عصب و عضله تا حد زیادی بسته به کسی است که تست را انجام میدهد. در کلینیک امید نیز، پزشکان متخصص طب فیزیکی و توانبخشی  این تست را با استفاده از دستگاههای دقیق الکترودیاگنوسیک و سوزن های استاندارد، جهت بررسی کارکرد عصب و عضله مربوطه برای بیماران این مرکز انجام می دهند.

 درمان با روش های عمل بسته و بلوک عصبی

بسته به شدت عارضه و اینکه با درمانهای دیگر پاسخ مناسب مشاهده نشده میتوان از تزریقات تخصصی تحت هدایت دستگاه فلوروسکوپ عمل بسته و بلوک عصبی انجام داد . در این روش بدن بیمار شکافته نشده و تزریق در محل مورد نظر دراتاق عمل صورت میگیرد . طیف این تزریقات نیز شامل ترانسفورمینال ، فاست ,  تزریق گاز ازن داخل دیسک کمر میباشد. همچنین در موارد کمردرد  ناشی ازجراحی باز میتوان از تزریق هیالاز داخل فورامن سود برد .

تزریق ترانسفوورمینال (بلوک فاست)

در تزریق ترانسفورمینال ، ماده استروئیدی با تأثیر درمانی طولانی مدت در درون حفره کنار ستون فقرات، موسوم به فورامن، در محل وجود ریشه‌های عصبی تزریق می‌شود. از این تزریق‌ها گاهی اوقات با اصطلاح بلوک‌های عصبی، یا بلوک‌های اپیدورال ترانسفورمینال یاد می‌شود و یکی از انواع عمل‌های عمل بسته و بلوک عصبی ستون فقرات است. استروئید تزریق شده التهاب و تورم ریشه‌های عصبی نخاعی و دیگر بافت‌های پیرامون ریشه عصبی را کاهش می‌دهد. کاهش التهاب به نوبه خود از شدت درد کم می‌کند و گزگز کردن و کرختی یا بی‌حسی و دیگر علائم ناشی از التهاب، حساسیت یا تورم را تسکین می‌دهد. در این روش بیمار به روی شکم میخوابد ، سپس مقداری داروی بی حسی به محل مورد نظر در کمر تزریق می شود.  سپس برای تزریق ماده استروئیدی در فضای ترانسفورمینال ، به کمک تصاویر اشعه ایکس ، سوزن به درون فضای مورد نظر هدایت می‌شود و پس از قرارگیری در محل، تزریق صورت می‌گیرد . این فرآیند غالباً درد زیادی را موجب نمی شود.  تأثیر استروئید پس از 3 تا 5 روز شروع می‌شود و چند روز تا چند ماه دوام دارد. بیمار بلافاصله بعد از انجام عمل و معاینه می تواند به خانه بازگردد . از اکثر بیماران خواسته می‌شود به مدت یک یا چند روز پس از عمل و شروع تأثیرگذاری دارو به خود فشار نیاورند. بااین وجود، اکثر بیماران می‌توانند تمام فعالیت‌هایی را که پیش از عمل انجام می‌دادند باز هم تکرار کنند.

تزریق فاست

در تزریق فاست داروها مستقیماً وارد مفاصلی می‌شوند که بین هر گروه از مهره‌های ستون فقرات از گردن تا استخوان دنبالچه قرار دارند. به این مفصل ها مفصل فاست گفته می شود. تزریق در مفصل فاست التهاب و تورم بافت داخل و اطراف فضای این مفصل را کاهش می‌دهد و این امر به نوبه‌ی خود، درد و دیگر علائم ناشی از التهاب یا تحریک مفصل فاست و ساختارهای پیرامونی را تسکین می دهد. در این نوع عمل عمل بسته و بلوک عصبی کمر مخلوطی از داروی استروئیدی و بی‌حسی موضعی وارد مفصل فاست می‌شود. فرایند اصلی تزریق حدوداً 10 تا 20 دقیقه طول می‌کشد. در این روش بیمار روی شکم دراز می‌کشد.  پوست کمر با محلول ضدعفونی کننده تمیز می‌شود و سپس به کمک تصاویر فلوروسکوپ از ستون فقرات ، تزریق در هر مفصل به صورت جداگانه انجام می‌شود. معمولاً در یک جلسه تنها یک طرف کمر تحت درمان قرار می‌گیرد و تزریق در سه یا چهار مفصل انجام می‌شود. تأثیرگذاری داروی استروئیدی 2 تا 7 روز پس از تزریق شروع می‌شود و دست کم تا چند ماه دوام دارد. خوشبختانه عوارض و اثرات جانبی جدی این تزریق نادراند.

تزریق اوزون

اوزون درمانی یک روش تزریقی است که باعث تحریک و بازگشت جریان خون به بافت ها میشود و با مهیا کردن مواد لازم برای بافت های آسیب دیده باعث بازسازی و بهبودی آنها می شود . در روش درمانی ازون تراپی بیمار به اتاق عمل برده می‌شود و با قرار دادن بالشت زیر شکم دمر می‌خوابد. ناحیه مورد نظر آماده، ضدعفونی و با پارچه مخصوص پوشانده می‌شود. این عمل معمولاً تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. این عمل به کمک  تصاویر فلوروسکوپی انجام می‌شود و دستگاه به گونه‌ای متمرکز می‌شود که تصویری واضح را برای مشاهده ناحیه آسیب دیده به دست دهد. سوزن به کمک تصاویر فلوروسکوپ وارد دیسک معیوب می‌شود و سپس 3 تا 10 سی سی مخلوط اکسیژن ـ اوزون درون دیسک تزریق می‌شود. عوارض تزریق اوزون بسیار نادر است و گرفتگی عضلانی پس از عمل و درد سوزشی موقت است و بیمار معمولاً ظرف یک روز پس از عمل مرخص می شود.  تزریق اوزون میزان موفقیتی در حدود 80 درصد دارد.

سایر روش های درمانی

روش های تکمیلی درمان بدون جراحی بیماران بزرگسال مبتلا به سرخوردگی مهره کمر ایستمیک به درمان بیماران مبتلا به درد کمر یا پای ناشی از عارضه‌های دیگر شباهت دارد و یکی از روش‌های زیر یا تلفیقی از آنها را در بر می‌گیرد:

درمان فیزیکی

این درمان شامل استفاده از مدالیته های فیزیوتراپی , لیزر , ماساژ دستی  و تمرین درمانی است .کمربندهای طبی و استفاده از طب سنتی چینی نیز در تخفیف علائم بسیار مفید است .                      در این زمینه کلینیک امیدتوانایی ساخت و تهیه کمربند با قالب خود فرد را داشته و پیگیری روند تمرین درمانی با استفاده از دستگاه سونوگرافی صورت می پذیرد .

دارو و تزریق

مسکن‌هایی مانند استامینوفن و یا داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (مانند ایبوپروفن، مهار کننده‌های COX-2) یا استروئیدهای خوراکی برای کاهش التهاب ناحیه تحت درمان مصرف می‌شوند. این تزریق در صورت بروز درد شدید ناشی از سرخوردگی مهره کمر مفید است. تزریق اپیدورال کمر باعث کاهش التهاب این ناحیه می‌شود. لیدوکائین و داروی استروئیدی برای تشخیص عارضه در محل سرخوردگی و یا شکستگی مهره کمر تزریق می‌شود. در صورت برطرف شدن درد پس از تزریق لیدوکائین فرض بر این قرار می‌گیرد که شکستگی و یا سرخوردگی منشأ درد بیمار است. استروئید نیز علاوه بر کاهش التهاب پارس اینترآرتیکولاریس مهره به تسکین درد کمک می‌کند و این امکان را برای بیمار فراهم می‌سازد تا درمان بدون جراحی و فیزیوتراپی را دنبال کند.

کمپرس سرد و گرم

در روش گرم و یا سرد کردن برای کاهش کمر درد موضعی معمولاً استفاده از یخ برای تسکین درد یا ناراحتی بالافاصله پس از فعالیت دامن زننده به درد پیشنهاد می‌شود. گرم کردن نیز برای شل کردن عضله‌ها و افزایش جریان خون و فراهم کردن محیطی مناسب برای التیام درد کمر ناشی از سرخوردگی مهره کمر توصیه می‌شود.

فیزیوتراپی

بر انجام ورزش ها و نرمش‌های کششی تأکید می‌شود، در ابتدا نرمش‌های کششی عضله‌های همسترینگ انجام می‌شود و به مرور نرمش‌های پیشرفته‌تر به بیمار آموزش داده می‌شود. به علاوه از بیمار خواسته می‌شود تا نرمش‌های کششی همسترینگ را هر روز دو بار جهت کاهش فشار روی کمر تکرار کند. برنامه ورزشی باید تحت نظارت متخصص تدوین شود و به تدریج و به مرور زمان نرمش‌های پیشرفته‌تر در برنامه درمان سرخوردگی مهره کمر گنجانده شود.

ورزش و حرکات اصلاحی

در ادامه سه حرکت مفید برای تسکین درد کمر و پا درد ناشی از سر خوردگی مهره‌ کمری توضیح داده می‌شود:

• شیب دادن به لگن: متخصصین برای درمان بیماران مبتلا به درد کمر و پای ناشی از سرخوردگی مهره‌ کمر غالباً انجام حرکت شیبدار کردن لگن را توصیه می‌کنند، چون مهره‌های کمری طی انجام این حرکت در حالت خمیده قرار می‌گیرند. برای انجام این حرکت با زانوهای خمیده به پشت دراز بکشید و پشت بدن را با سفت کردن عضله‌های تحتانی شکم صاف نگه دارید به گونه‌ای که ناف به بالا کشیده شود. این حالت را 10 تا 20 ثانیه حفظ کنید و سپس عضله‌ها را رها کنید. این حرکت را 10 بار برای تقویت عضله‌های تحتانی شکم تکرار کنید.

• جمع کردن بدن: با زانوهای خمیده به پشت دراز بکشید، بازوها را روی سینه بگذارید و به لگن شیب بدهید تا با حرکت رو به داخل و بالای ناف، پشت بدن صاف شود. سپس بدن را به گونه‌ای جمع کنید که سر و شانه‌ها از کف زمین بلند شود. سعی نکنید بدن را خیلی بالا بیاورید و سر و قفسه سینه را به سمت سقف ببرید. این حالت را دو تا چهار ثانیه حفظ کنید و سپس به آهستگی بدن را به پایین و حالت اول ببرید. با قوی‌تر شدن عضله‌ها به تدریج این حرکت را در دو نوبت 10 مرتبه‌ای تکرار کنید. تقویت عضلات باعث کاهش درد ناشی از سرخوردگی مهره کمری می شود.

• حرکت مارچ قلاب در حالت درازکش: این حرکت نیز یکی از نرمش‌های پایدار کننده به شمار می‌آید (تصویر بالا) و حرکت ترکیبی قلاب در حالت درازکش نیز در کاهش علائمی مثل درد کمر، گزگز، بی حسی و درد پا ناشی از سرخوردگی مهره کمری مفید است (تصویر پایین). سعی کنید حرکت مارچ را دو یا سه بار، هر بار به مدت 30 ثانیه، را تکرار کنید، پس از هر حرکت 30 ثانیه استراحت کنید.

درمان های خانگی

لازم است بیماران سالمند مبتلا به سرخوردگی مهره کمر فرسایشی فعالیت‌های خود را به گونه‌ای تعدیل کنند که زمان بیشتری را در حالت نشسته سپری کنند و کمتر بایستند یا راه بروند زیرا درد در هنگام ایستادن و راه رفتن تشدید می شود. تعدیل فعالیت بیماران مسن معمولاً شامل موارد زیر می‌شود:

• استراحت کوتاه مدت (برای مثال یک تا دو روز استراحت مطلق و دراز کشیدن در تخت یا صندلی با پشتی متحرک)
• اجتناب از ایستادن یا راه رفتن طولانی مدت
• انجام ندادن ورزش‌های فعال
• خوددرای از انجام فعالیت‌هایی که خم شدن رو به عقب را ایجاب می‌کند.

اگر تعدیل فعالیت علائم و درد بیمار را کاهش دهد، می‌تواند به عنوان روش قابل قبول مدیریت دراز مدت سرخوردگی مهره کمر در نظر گرفته شود. رعایت نکات ساده مراقبت از خود، مانند استفاده از کمپرس گرم یا سرد و یا مصرف مسکن‌های غیرتجویزی مناسب مانند ایبوپروفن و یا استامینوفن، پس از پیاده‌روی یا فعالیت سنگین گامی بزرگ در درمان سرخوردگی فرسایشی به شمار می‌رود. دوچرخه ثابت، با توجه به قابل تحمل بودن فعالیت در حالت نشسته، گزینه درمانی مناسب برای بیمارانی است که می‌خواهند فعال‌تر باشند. انجام فیزیوتراپی در استخر آب گرم نیز یکی از روش‌های درمان سرخوردگی مهره کمر است چون خاصیت حمایت کنندگی آب این امکان را در اختیار بیمار می‌گذارد تا در حالت خمیده رو به جلو حرکت‌های اصلاحی را انجام دهد.

جراحی

مواردیکه به درمانهای پلکانی پاسخگو نباشند کاندید عمل جراحی هستند که روش آن بسته به میران آسیب  شدت ضایعه متفاوت است .جراحی فیوژن (الحاق یا خشک کردن ستون فقرات) معمولاً برای درمان سرخوردگی مهره‌ کمر نتیجه‌بخش است، اما از آنجایی که این عمل گسترده و دوره بهبود آن طولانی است، معمولاً تنها زمانی انجام می‌شود که درد بیمار، علی‌رغم دست‌کم شش ماه متمرکز شدن بر درمان‌های غیرجراحی گوناگون، تسکین نیافته باشد. روش های جدید انجام این عمل با قرار دادن وسایل خاص از راه لوله‌ها به گونه‌ای انجام می‌شود که در طول عمل سرخوردگی مهره کمر کمترین آسیب به عضله‌ها وارد شود. در حال حاضر پژوهش‌های گسترده‌ای در زمینه این نوع جراحی انجام می‌شود و پژوهشگران به پیشرفت‌ها و ابداعات جدیدی نیز دست یافته‌اند. سرخوردگی مهره کمر می تواند ناشی از هر کدام از علت های ذکر شده باشد. از علائم آن می توان به کمر درد هنگام نشستن، بلند شدن و خم شدن اشاره کرد. این بیماری در صورت درمان نشدن می تواند عوارض ناخوشایندی داشته باشد، بنابراین با مشاهده علائم ذکر شده در مقاله به پزشک مراجعه کنید تا با تشخیص به موقع بهترین درمان را برای سرخوردگی مهره های شما تجویز کند. اکثر بیماران با درمان های عمل بسته و بلوک عصبی و روشهای بدون جراحی درمان می شوند و فقط تعداد کمی از بیماران به درمان با جراحی باز  نیاز دارند.