درمان و رفع گودی و قوس کمر

تاریخ: ۱ آذر ۱۴۰۲

واژه لوردوز به انحناء رو به داخل بخشی از ستون مهره‌های کمر و گردن اشاره دارد؛ از گودی بیش از اندازه کمر با اصطلاح کاوپشتی، قوس و گودی کمرنیز یاد می‌شود. سه نوع انحناء در ستون فقرات انسان‌ها به چشم می‌خورد:

• کژپشتی (اسکولیوز): انحراف ستون فقرات که همواره غیرطبیعی است.
• کاوپشتی (لوردوز): انحناء رو به داخل مهره‌های کمری دقیقاً بالای باسن که به آن گودی کمر گفته می شود.
• گوژپشتی (کیفوز): انحناء رو به بیرون مهره‌های سینه‌ای در سطح دنده‌ها

گودی کمر و قوز پشت ستون فقرات به صورت طبیعی در حدی وجود دارد؛ اما اگر قوز کمر یا تحدب آن بیش از حد معمول باشد، می‌تواند باعث ظاهر گردیدن شانه‌ها و بروز بیماری شوئرمن شود. همچنین، در صورت تقعر یا گودی بیش از حد کمر، عارضه قوس زیاد کمر یا لوردوز ایجاد می‌شود که باعث عقب رفتن و بروجسته شدن باسن می‌شود. در ادامه به بحث درمان قوز زیاد کمر می‌پردازیم. گودی کمر در هر سنی ممکن است رخ دهد. این بیماری در ابتدا بر روی ستون فقرات کمر تأثیر می‌گذارد و در برخی موارد ممکن است در ناحیه گردن نیز دیده شود. علائم قوز زیاد کمر شامل بروجستگی باسن و خمیدگی پشت در بیماران است و به طور کلی قامت فرد به صورت طبیعی نیست. عوارض گودی کمر می‌تواند شامل درد کمر گردد و در موارد شدید، حرکت طبیعی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. درمان قوز زیاد کمر از طریق فیزیوتراپی شامل جلوگیری از پیشرفت بیشتر بیماری و تقویت عضلات شکم، جلو و پشت ران‌هاست.

وقتی کودک دارای گودی بیش از حد در کمر خود است و بر روی یک سطح سخت و بلند دراز می‌کشد، یک فضای خالی زیر کمر ایجاد می‌شود. اگر این انحنا قابل انعطاف باشد، معمولاً موجب نگرانی نمی‌شود، اما اگر این انحنا ثابت و بی حرکت باشد، مناسب است که پزشک آن را بررسی کند. قطعه‌های گردنی و کمری از ستون مهره‌ها به طور طبیعی به صورت برجسته از جلو و به صورت فروفته از عقب هستند. انحراف خارجی لگن به عنوان عامل اصلی لوردوز یا گودی کمر شناخته می‌شود. در بیماران مبتلا به این عارضه، قوس واضحی در ناحیه کمر دیده می‌شود و کمرشان شکلی مانند حرف “C” دارد. شکم و باسن افراد دارای گودی کمر به نظر می‌رسد؛ در هنگام بررسی این بیماران، پزشک از آنها می‌خواهد تا بر روی یک سطح سخت دراز کشیده و سعی کنند دست را از زیر کمر و از فضای کوچکی که وجود دارد عبور دهند. اگر بیمار مبتلا به لوردوز باشد، فضای کافی برای عبور دست وجود خواهد داشت و دست به راحتی از این فضا عبور خواهد کرد.

گودی کمر و درمان آن

علت

علل متعددی باعث افزایش غیرطبیعی گودی کمر می‌شوند که در زیر به شماری از علل گودی کمر اشاره می‌کنیم:

• آکندروپلازی: رشد غیرطبیعی و اندک استخوان‌ها منجر به کوتاهی قد می‌شود.
• اسپوندیلولیزیس: لغزش رو به جلوی مهره‌های کمر
•  پوکی استخوان: ضعیف شدن مهره‌ها و به راحتی شکستن آنها
• چاقی: یکی از علل گودی کمر
• کیفوز یا گوژپشتی: دیگر علت گودی کمر
• دیسکایتیس: عفونت دیسک بین‌مهره‌ای و مشکلات دیسک کمر
• گودی کمر خوش‌خیم دوران طفولیت
• سفتی عضله‌های کمر
• چربی بیش از اندازه امعا و احشا
• بارداری
• نرمی استخوان

علائم و نشانه ها

علائمی که غالبا بیماران  از آن شکایت میکنند عبارتند از : درد ناحیه کمر ، درد گودی کمر ، خشکی صبحگاهی ، خستگی زیاد در هنگام انجام فعالیتها خصوصا فعالیتهای ایستاده .گرفتگی های عضلانی از مواردی است که موجب مراجعه فرد به پزشک میگردد .

 این عارضه بیشتر در قسمت پایین ستون فقرات اتفاق می افتد و باعث ایجاد حالت برجستگی باسن می شود. وقتی به پشت دراز کشیده اید روی یک سطح سخت, افراد دارای گودی کمر شدید فضای زیادی در قسمت پایین کمر دارند. اگر انحنا انعطاف پذیر باشد نگرانی چندانی وجود ندارد اما در غیر این صورت باید درمان صورت گیرد. علائم دیگری که بسته به شدت انحناء احتمال بروزشان می‌رود عبارت‌اند از:

• انتشار درد در پاها
• تغییر در عملکرد روده و مثانه که البته نادر است.
• اگر بیمار علاوه بر گودی کمر از مشکلات دیگری نیز رنج ببرد، احتمالاً به دیسپلازی مفصل ران، دیستروفی عضلانی یا عارضه‌های عصبی ـ عضلانی نیز مبتلا خواهد شد.

علائم گودی کمر به علائم دیگر عارضه‌ها یا بدشکلی‌های ستون فقرات شباهت دارد، به علاوه گاهی بروز این علائم می‌تواند پیامد عفونت و آسیب دیدن باشد. بنابراین مراجعه به پزشک جهت تشخیص صحیح بیماری ضروری است.

تشخیص

روش ساده تشخیصی معاینه بالینی و تست کنار دیوار است بدین معنا که فرد یا قرار گیری در کنار دیوار سعی در عبور دست خود از بین کمر ودیوار را دارد .در صورتیکه دست فرد به راحتی عبور میکند قوس کمر فرد بیش از اندازه است .

استفاده از عکس رادیوگرافی که درآن زاویه نشان مشخص شده باشد .

اسکن نوری و چند بعدی ستون فقرات که علاوه بر بی خطربودن قابلیتاستفاده در مراحل پیگیری روند درمان را دارد .

در ادامه برخی فرایندهای تشخیصی شرح داده  می‌شود:

• اسکن استخوان: روش تصویربرداری هسته‌ای جهت ارزیابی هر گونه تغییر فرسایشی و یا التهابی مفصل که برای آشکارسازی بیماری‌هایی استخوان و تومورها و تعیین علت التهاب یا درد استخوان مفید است.
• آزمایش‌های خون
• پرتونگاری (اشعه ایکس): در این آزمایش تشخیصی از پرتوهای نامریی انرژی الکترومغناطیس برای تهیه تصویرهایی از بافت‌های داخلی، استخوان‌ها و اندام‌ها استفاده می‌شود.
• تصویربرداری (ام آر آی): در این فرایند تشخیصی ترکیبی از آهن‌رباهای بزرگ، رادیوفرکانس‌ها و یک رایانه جهت به دست آوردن تصویرهای جامعی از اندام‌ها وساختارهای داخلی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد و به تشخیصمناسب علت گودی کمر کمک زیادی می کند.
• سی تی اسکن: در این روش تصویربرداری تشخیصی ترکیبی از فن‌آوری رایانه‌ای و پرتونگاری جهت تهیه تصاویر مقطعی (اسلایس‌ها) عمودی و افقی از بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. با بهره‌گیری از سی. تی. اسکن می‌توان تصاویر جامعی از تمامی قسمت‌های بدن، از جمله استخوان، عضله، چربی و اندام‌ها، به دست آورد. سی تی اسکن نسبت به پرتونگاری معمولی جزییات بیشتری را در اختیار می‌گذارد.

انواع

گودی کمر هم سالمندان و هم جوانان را درگیر می‌کند، به دلایل متفاوت بروز می‌یابد و بر هر بیمار تأثیری متفاوت دارد. گودی کمر پنج گونه اصلی دارد:

• گودی کمر وضعیتی: این نوع از عارضه غالباً پی‌آمد اضافه وزن و ضعف عضله‌های شکم و کمر است. اضافه وزن مفرط در ناحیه جلوی بدن (شکم) کمر را رو به جلو می‌کشد. عضله‌های کمر و شکم، در صورت ضعیف بودن، نمی‌توانند ستون فقرات را حمایت کنند و کشش ناشی از وزن موجب انحناء رو به جلوی ستون فقرات می‌شود.
• گودی کمر مادرزادی یا ناشی از ضربه: ضربه یا صدمه دیدن رابط‌های اتصال دهنده ستون فقرات باعث شکستگی آنها و در نتیجه بروز درد در قسمت پایین ستون فقرات می‌شود. کودکان غالباً هنگام ورزش کردن، تصادف با خودرو یا سقوط از بلندی آسیب می‌بینند.علاوه بر این ممکن است در شیوه شکل‌گیری و رشد این رابط‌ها نقصی وجود داشته باشد و باعث ضعف و بدشکلی آنها شود. این رابط‌های ضعیف گاهی در نتیجه تکرار فعالیت‌های وارد کننده‌ی فشار بر آنها دچار اسپوندیلولیزیس (شکستگی اتصال استخوانی) می‌شوند.التیام این شکستگی به هر دلیل که رخ دهد نیازمند استراحت و محدودیت حرکت است، در غیر این صورت مهره‌ها (بلوک‌های ستون فقرات) به مرور زمان به جلو می‌لغزند و به اعصاب ستون فقرات فشار می‌آورند که درد، کرختی، گزگز کردن، ضعف و اختلال در عملکرد پاها پی‌آمد آن است.
• گودی کمر پس از جراحی لامینکتومی: لامینکتومی عملی جراحی است که در آن بخش‌هایی از مهره‌ها (استخوان‌های ستون فقرات) جهت دسترسی به نخاع یا ریشه‌های عصب برداشته می‌شود. انجام این عمل در سطوح متعدد ستون فقرات موجب ناپایداری آن و افزایش گودی کمر طبیعی می‌شود. البته این نوع قوس کمر رواج چندانی میان بزرگسالان ندارد و بیشتر در بین کودکانی متداول است که برای خارج کردن تومور نخاع تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند.
• گودی کمر عصبی ـ عضلانی: این گروه طیف وسیعی از عارضه‌ها یا اختلال‌هایی را شامل می‌شود که به بسیاری از گونه‌های متفاوت مشکلات انحناء ستون فقرات می‌انجامند. برای هر اختلال روش درمانی خاصی وجود دارد.
• گودی کمر در نتیجه انقباض عضله خم کننده مفصل ران: در این مورد نادر، انقباض مفصل‌های ران باعث به هم خوردن نظم ستون فقرات می‌شود. این انقباض در دلایل متعددی چون عفونت، صدمه دیدن یا مشکلات عدم تعادل عضلانی ناشی از اختلال‌های متفاوت گوناگون ریشه دارد.

زمان مراجعه به پزشک

چنانچه گودی کمر شدید باشد به صورتی که افراد، به ویژه کودکان، نتوانند به دلیل بروز درد در فعالیت‌های مورد علاقه خود شرکت کنند، باید برای ارزیابی مشکل به متخصص ستون فقرات مراجعه نمود. هر گاه کودک پیش از درمان، طی آن یا پس از اتمام دوره درمان در راه رفتن، ایستادن یا کنترل حرکت‌های مثانه و روده با مشکل مواجه شد، بی‌درنگ با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. اگر کودک در حدود دو هفته یا بیشتر است که از درد مبهم و خفیف کمر رنج می‌برد و علائم‌اش با استراحت کردن، داروهای غیرتجویزی، کمپرس گرم و یا سرد و کاهش فعالیت تسکین نیافته‌اند، بهتر است در اولین فرصت متخصص ستون فقرات یا پزشک اطفال کودک را معاینه کند.

درمان

متخصص طب فیزیکی با دستکاری ستون فقرات به کاهش درد ناشی از گودی کمر و بازگرداندن دامنه حرکتی به حالت طبیعی و درمان قوز کمر کمک می‌کند. با این وجود، اگر عارضه آن‌قدر شدید نباشد که انجام عمل جراحی، و خشک کردن یا فیوژن ستون فقرات، ضرورت یابد، تمرین‌های توان‌بخشی کششی و خاص رایج‌ترین درمان اصلاح گودی کمر محسوب می‌شوند.

روش‌های درمانی

از روشهای درمانی  مهمترین آنها عبارتند از:

1- ورزش گودی کمر مخصوص که باعث کاهش گودی کمر می شود

اصلاح وضعیت قرارگیری نامناسب بدن و انحنای بیش‌ازحد ستون فقرات (لوردوز) می‌تواند از بدتر شدن شرایط کمر و ستون فقرات جلوگیری به عمل آورد. برای بهبود عملکرد و اصلاح زاویه قوس کمر، ورزش برای رفع گودی کمر، مؤثرتر از درمان‌های محافظه‌کارانه هستند. به‌منظور کسب اطمینان از مناسب بودن تمرینات ورزشی برای شما، همیشه قبل از شروع یک برنامه ورزش گودی کمر ، با پزشک خود به مشورت بپردازید.  اگر این تمرینات باعث افزایش درد در شما گردیدند، فوراً تمرین را متوقف کرده و به پزشک مراجعه نمایید.  درد یا اختلال در حرکت، همراه با قوس بیش‌ازحد می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد و باید توسط یک متخصص مورد ارزیابی قرار بگیرد.

2-کمربند مخصوص که برای بیمار ساخته شده و به کاهش گودی کمر کمک می‌کند.

روشهای ذکر شده و دیگر روش‌ها در ذیل توضیح داده می شود.

دارو

داروهایی نظیر داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) برای رفع ناراحتی و کاهش ورم ناشی از قوس و گودی کمر مصرف می‌شوند.

کمربند طبی (بریس)

از اینگونه کمربندها که به شکل سفارشی برای خود بیمار ساخته میشود به منظور پیشگیری از بدتر شدن بیماری ، فیدبک دادن به بیماربه منظور قرار گیری در وضعیت مناسب و اصلاح قوس کمر استفاده  میشود همچنین کمربند طبی دیسک کمر برای عارضه دیسک کمر مورد استفاده قرار میگیرد .

بستن کمربند طبی غالباً برای کودکان دارای گودی کمر نیز پیشنهاد می‌شود تا میزان قوس کمر افزایش نیابد و اطمینان حاصل شود که این انحناء همگام با رشد کودک تشدید نمی‌شود. چنانچه گودی به نحو چشمگیری افزایش یابد یا بیش از 30 درجه باشد و بیمار هنوز در سن رشد باشد، متخصص طب فیزیکی استفاده از بریس (کمربند طبی) را برای دوره زمانی مشخصی توصیه خواهد کرد.

فیزیوتراپی (طب فیزیکی)

فیزیوتراپی با هدف از بین بردن گودی کمر و پیشگیری از پیشرفت بیشتر عارضه با تقویت عضله‌های شکم و عضله‌های جلو و پشت ران به درمان گودی کمرمی‌پردازد. این عضله‌ها به محض قوی‌تر شدن می‌توانند در کنار یکدیگر کمر را با کشیدن مفصل‌های ران در زیر ستون فقرات و در آنجا نگه داشتن آنها صاف کنند. بیمار باید نرمش‌های تقویتی را دست‌کم یک یا دو بار در هفته تحت نظارت دکتر فیزیوتراپی و نرمش‌های روزانه را خود به تنهایی در منزل انجام دهد. بستن کمربند طبی (بریس) گاهی اوقات در بچه ها و بزرگسالان به منظور حمایت بیشتر تا زمان تقویت عضله‌ها و رسیدن ستون فقرات به نظم و حالتی طبیعی‌تر ضروری است. هر گونه درد ناشی از فیزیوتراپی و گودی کمر را می‌توان با مصرف مسکن‌های ضدالتهاب تسکین داد.

ورزش و حرکات اصلاحی

گودی کمر ناشی از عدم تعادل عضلانی، چهار گروه از عضله‌ها را درگیر می‌کند که دو گروه از آنها بسیار سفت و دو گروه ضعیف هستند و باید سفت شوند، عضله‌های بازکننده بالاتنه و خم کننده مفصل ران (به ویژه عضله‌های ایلیوپسواس) به کشش و عضله‌های شکمی و باز کننده مفصل ران (مهم‌تر از همه عضله‌های همسترینگ و سرینی بزرگ) به تقویت نیاز دارند.ورزش برای گودی کمر یکی از راه های موثر درمانی می باشد. نرمش‌های زیر به کشش یا تقویت گروه‌های عضلانی مناسب کمک می‌کنند:

• کشش عضله‌های خم کننده مفصل ران: به گونه‌ای زانو بزنید که مفصل‌های ران بالای زانوی روی کف زمین قرار بگیرند و پای دیگر مقابل بدن قرار گیرد. سپس مفصل‌های ران را به آهستگی رو به جلو حرکت دهید تا جایی که کشش گسترش یافته از مفصل ران داخلی تا ران را احساس کنید. این حالت را 30 ثانیه حفظ کنید و سه تا پنج بار تکرار کنید. این حرکت کششی را با قرار دادن پای دیگر روی زمین نیز انجام دهید.
• کشش کمر: به پشت دراز بکشید و زانوها را تا قفسه سینه بالا بیاورید. بازوها را اطراف زانوها حلقه کنید و آنها را تا جایی که می‌توانید به سمت داخل و رو به کمر بکشید. این حالت را 30 ثانیه حفظ کنید و حرکت را سه تا پنج بار تکرار کنید، این حرکت یکی از موثرترین حرکات اصلاحی برای رفع و درمان گودی کمر با ورزش می باشد.
• تقویت عضله‌های شکم: برای انجام نرمش‌های کرانچ شکم، روی زمین دراز بکشید، زانوها را خم کنید و پاها را صاف روی کف قرار دهید. سپس سر و قسمت بالایی شانه‌ها را به آرامی، حین گذاشتن دست‌‌ها روی ران، بند کنید. این حرکت را هر چند بار که می‌توانید، به شرط بدون درد بودن، تکرار کنید، یک دقیقه استراحت کنید و سپس این حرکت را با تعداد یکسان در دو نوبت دیگر تکرار کنید. (برای مثال سه نوبت 10 مرتبه‌ای)
• تقویت عضله‌های سرینی بزرگ: به پشت روی زمین دراز بکشید، کف پاها را صاف روی زمین قرار دهید و دست‌ها را به طرف پا بکشید. مفصل‌های ران را به تدریج بلند کنید تا جایی که خط بین زانوها و شانه‌ها صاف شود. این حالت را 10 ثانیه حفظ کنید و این حرکت را 10 بار تکرار کنید. تقویت این عضلات کمک زیادی به رفع گودی کمر می کند.

جراحی

در صورت موفقیت‌آمیز نبودن دیگر روش‌های درمان قوس کمر، پیشرونده یا شدید بودن گودی کمر به ناچار به جراحی روی آورده می‌شود. هدف این عمل جراحی اصلاح انحناء بیش از اندازه است که با قرار دادن میله فلزی، قلاب‌ها یا پیچ‌هایی در ستون فقرات انجام می‌شود. جراحان همچنین از پیوند یا گرافت استخوانی برای یاری رساندن به رشد سلول‌های استخوانی جدید و پایداری بهره می‌گیرند.

جلوگیری

برای پیشگیری از بروز و تشدید گودی کمر می توانید موارد زیر را درنظر داشته باشید:

• کف پا را هنگام نشستن به صورت صاف روی زمین قرار دهید. کوسن مثلث مانندی (پشتی طبی) را روی صندلی قرار دهید یا صندلی‌تان را به گونه‌ای تنظیم کنید که زانو‌ی‌تان هنگام نشستن اندکی پایین‌تر از مفصل ران باشد. انحناء طبیعی کمر را حفظ کنید چون قوس کمر بسیار کم یا زیاد مشکل‌ساز خواهد بود.
• هنگام ایستادن برای حمایت از کمر یک پا را با گذاشتن روی پله یا بلندی استراحت دهید.
• هنگام ایستادن زانوها را در حالت صاف قفل نکنید.
• اگر روی شکم می‌خوابید، بالشت تختی را هنگام خوابیدن زیر شکم قرار دهید. ضمناً بهتر است زمان خوابیدن به پشت، بالشتی را زیر زانوها بگذارید.
• کفش پاشنه بلند نپوشید، چون احتمال زمین خوردن‌تان بیشتر می‌شود. همواره کفش‌هایی به پا کنید که به خوبی از پا حمایت می‌کنند.
• عضله‌های باسن و شکم را قوی و محکم نگه دارید.
• در صورت کمر درد مداوم یا مکرر برای تشخیص گودی کمر به پزشک مراجعه کنید.

گودی کمر یا قوس کمر عارضه ای است که بیشتر در خانمها و بعد از زایمان بروز پیدا می کند، پزشک با تشخیص اینکه مقدار گودی کمر شما طبیعی است یا نه درمان هایی را بسته به علت گودی کمر به منظور رفع قوس کمر و جلوگیری از شدید شدن آن تجویز می کند. در کودکان و بچه ها به دلیل اینکه هنوز در حال رشد هستند درمان ها راحتتر صورت می گیرد. یکی از بهترین روش های از بین بردن و درمان گودی کمر حرکات اصلاحی و ورزش می باشد. با صاف شدن قوس کمر قد نیز افزایش پیدا می کند البته در حد چند سانتیمتر زیرا انحنا داشتن ستون فقرات باعث کوتاه به نظر رسیدن قد می شود.