کمردرد: علل انواع درد در قسمت های مختلف کمر و درمان های کمر درد

تاریخ: ۲۱ آبان ۱۴۰۲

85 ـ 90 درصد مردم در طول عمر خود دچار کمر درد می‌شوند. کمر درد پس از عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی دومین عارضه شایعی است که باعث مراجعه مردم به پزشک خانوادگی می‌شود. کمر درد در افراد زیر 40 سال شایع‌ترین علت ناتوانی در انجام دادن وظایف روزمره است. دردی که عمدتاً کمر را درگیر کرده باشد، با درد سیاتیک که یکی از عارضه‌های ستون فقرات است و بیشتر به پا درد دامن می‌زند، تفاوت دارد. درد سیاتیک عموماً پی‌آمد تحت فشار قرار گرفتن عصب در ستون فقرات است.

در اکثر موارد، علت درد سیاتیک قابل شناسایی است. برای مثال، آرتریت یا ناراحتی دیسک می‌تواند علت درد سیاتیک باشد. از سوی دیگر، تشخیص دقیق علت شروع حمله درد کمر اغلب مشکل است و مشکلات مرتبط با دیسک، مفصل یا بافت‌های نرم نگهدارنده مانند عضلات، رباط‌ها و تاندون‌ها می‌توانند عامل درد کمر باشند. پزشکان و متخصصین فیزیوتراپی پس از تشخیص دقیق علت درد کمر، بهترین روش درمان را توصیه می‌کنند.

چنانچه پزشک عامل خاصی را علت کمر درد بداند، بیمار را برای درمان آن عارضه خاص به متخصص مربوطه معرفی می‌کند. درد پایین کمر معمولاً پس از گذشت چند روز یا چند هفته بهتر می‌شود و اغلب بیماران می‌توانند درد را در خانه مدیریت کنند. پزشک یا متخصص فیزیوتراپی بیمار را تشویق به انجام اقدامات خودیاری می‌کنند و تمرین‌های خاصی را برای تسکین کمر درد به بیمار آموزش می‌دهد. اگر درد تسکین نیابد، پزشک روش‌های درمانی دیگری را توصیه می‌کند یا بیمار را به متخصص ارجاع می‌دهد.

کمردرد حاد چیست؟

کمردرد حاد به حمله کوتاه مدت درد اشاره دارد که ناگهان شروع می‌شود. کمر درد حاد اکثر بیماران با انجام حداقل درمان ظرف دو هفته تسکین می‌یابد. مصرف مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن (تایلنول) یا ایبوپروفن (ادویل، مورتین) و ازسرگیری مجدد فعالیت‌های روزمره تا جایی که درد اجازه می‌دهد، درمان‌های ساده و موثری برای اکثر بیماران دچار کمر درد حاد به شمار می‌آید.

کمردرد مزمن مداوم چیست؟

بیشترین موارد دردهای کمر در چند روز تا چند هفته با استفاده از درمان‌های ساده بهبود می‌یابند. اگر کمردرد بیش از دو تا چهار هفته ادامه داشته باشد، به عنوان یک درد مزمن و مداوم در نظر گرفته می‌شود و نیاز به ارزیابی پزشکی دقیق‌تر دارد. ارزیابی پزشکی شامل بررسی دقیق پرونده پزشکی بیمار و انجام معاینه بالینی جامع است تا منشأ درد تعیین شود. در موارد نادر، ممکن است مشخص شود که بیمار دچار سرطان یا عفونت است، اما به طور عمومی درد کمر ناشی از مشکلات مفاصل ستون فقرات، دیسک‌های بین مهره‌ای یا عضلات نگهدارنده کمر است.

علل کمردرد

رگ به رگ شدن کمر علت اصلی کمر درد 85 درصد بیماران است. دیگر علل شایع کمر درد به شرح زیر است:

• فتق دیسک کمر: فتق دیسک کمر به پاره شدن غضروف اطراف دیسک‌های بین مهره‌ای گفته می‌شود. فشار مهره‌های بالا و پایین دیسک درگیر و ضعیف شده باعث می‌شود که ماده درون دیسک (نوکلئوس پولپوزوس) از دیواره دیسک بیرون بزند. هسته دیسک برجسته به ریشه‌های اعصاب ستون فقرات فشار می‌آورد. در نتیجه بیمار دچار پا درد شدید می‌شود و اگر فتق دیسک را به موقع درمان نکند، با آسیب عصبی روبه‌رو خواهد شد.
• آرتروز و تنگی کانال نخاعی: تنگ شدن فضای دور ستون فقرات می‌تواند منجر به کمردرد شود.
• اسپوندیلیت آنکیلوزان: اسپوندیلیت آنکیلوزان یک بیماری التهابی مزمن است که ابتدا ستون فقرات و ساختارهای مجاور را درگیر می‌کند. مهره‌ها به موازات پیشرفت بیماری به هم جوش می‌خورند. این بیماری استعداد ارثی بالایی دارد و در میان مردان زیر سی سال شایع‌تر است.
• اسپوندیلولیستزی: اسپوندیلولیستزی یا سر خوردن مهره به حالتی گفته می‌شود که یک مهره قدری جابه‌جا شود و نسبت به مهره زیری جلوتر قرار بگیرد. معمولاً مهره پنجم (پایین کمر) روی اولین مهره خاجی (دنبالچه) سر می‌خورد.
• عفونت: کمتر از یک درصد موارد کمر درد پی‌آمد عفونت است.
• سرطان: کمتر از یک درصد موارد کمر درد نتیجه ابتلا به سرطان است.
• شکستگی
• آسیب‌دیدگی: آسیب‌دیدگی‌های ناشی از تصادف یا سقوط می‌تواند منجر به شکستگی یا کشیدگی عضلات شود.

بعضی از علل کمر درد ارتباطی به ستون فقرات ندارد. موارد زیر جزء دلایل شایع و غیرمرتبط با ستون فقرات هستند که باعث احساس درد در پایین کمر  می‌شوند:

• آنوریسم‌های آئورت شکمی، سنگ کلیه، عفونت یا سوراخ شدن زخم معده
• ساعت‌های طولانی بی‌وقفه کار کردن

علائم درد پایین کمر

علائم کمردرد در تمام بیماران یکسان نیستند. کمردرد ممکن است ناگهانی باشد، مخصوصاً پس از بلند کردن بار سنگین یا انجام حرکت نادرست. در برخی موارد، کمردرد به تدریج و بدون دلیل مشخصی آغاز می‌شود. شدت درد هم ممکن است متفاوت باشد و می‌تواند خفیف یا شدید باشد. برخی از بیماران ممکن است در ناحیه باسن یا پایین پا نیز درد داشته باشند و دردشان از ساق پا تا پنجه پا گسترش یابد.

اکثر بیماران دچار علائم کمردرد از کمر درد بدون علت مشخص رنج می‌برند، به این معنا که نمی‌توان عارضه یا علت دقیقی را برای کمر درد مشخص کرد. بااین توصیف انجام دادن آزمایش‌های مختلف کمک چندانی به تشخیص مشکل نخواهد کرد، چرا که ستون فقرات یا عضلات اطراف آن آسیب خاصی ندیده‌اند که در آزمایش‌ها مشخص شود. شاید این وضعیت در اول کلافه کننده به نظر برسد، اما دست‌کم می‌توانید مطمئن باشید که عارضه‌ای جدی علت کمر درد نیست.

احتمالاً شما هم درد پایین کمر را تجربه کرده‌اید، چرا که این بیش از 80 درصد انسان‌ها در طول عمر خود دچار کمردرد می‌شوند. کمر درد شایع‌ترین علت ناتوانی شغلی است.

درمان کمر درد

چندین روش برای درمان کمردرد وجود دارد که پس از تشخیص نوع و علت کمردرد بیمار، پزشک یکی و یا ترکیبی از تراپی­‌های زیر را برای مراجعه کنندگان خود تجویز می­کند:

دارودرمانی

پزشک برای کاهش کمردرد، استفاده از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن را توصیه می‌کند. این داروها برای تسکین درد کمر مفید هستند و بیماران می‌توانند آنها را بدون نیاز به نسخه پزشک از داروخانه تهیه کنند. داروهای NSAIDs به بیمار کمک می‌کنند در فعالیت‌های روزمره خود ادامه دهند. در مورد پاراستامول، تنها مصرف آن تاثیر چندانی در درمان کمردرد ندارد.

• اگر داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب کمکی به تسکین درد نکند، پزشک دوز بالاتری از داروهای NSAID را به همراه دارویی برای محافظت از معده تجویز می‌کند. همچنین مسکن‌های قوی‌تری مانند مسکن‌های مخدر نیز برای تسکین کمر درد شدید تجویز می‌شود. چون احتمال وابسته شدن بیمار به داروهای مخدر وجود دارد، پزشکان داروهای مخدر را معمولاً فقط برای یک دوره بسیار کوتاه تجویز می‌کنند. همچنین ممکن است مصرف داروهای شل کننده عضلانی برای یک دوره کوتاه توصیه شود.
• داروهای ضدافسردگی گاهی اوقات برای رفع کمر درد تجویز می‌شوند، چون این داروها نیز مانند مسکن عمل می‌کنند و درد کمر را آرام می‌کنند. مصرف داروهای ضدافسردگی در جدیدترین راهنماها برای تسکین کمردرد توصیه نمی‌شود، بااین حال داروهای ضدافسردگی گاهی اوقات برای رفع درد سیاتیک به کار برده می‌شوند. درهر حال اگر پزشک داروی ضدافسردگی را برایتان تجویز کند، حتماً توضیح خواهد داد که چرا فکر می‌کند این دارو برایتان مناسب است.
• بروشور دارو را همواره به دقت مطالعه کنید و هر سوالی که درباره دارو یا روش مصرف آن دارید از دکتر داروساز بپرسید.

تزریق و روش‌های دیگر

تزریق‌هایی مانند تزریق اپیدورال با توجه به منشأ درد می‌تواند مفید باشد، برای مثال به کمک تزریق می‌توانید متوجه شوید که آیا به درد سیاتیک مبتلا هستید یا خیر. تزریق در ستون فقرات برای درمان کمردردهای با علت نامشخص توصیه نمی‌شود. اگر کمردرد مزمن باشد و درمان‌های دیگر کمکی به تسکین درد نکرده باشد، عملی به نام عصب‌زدایی (دنرواسیون) با رادیوفرکوئنسی انجام می‌شود؛ در این عمل از سوزن برای تسکین درد استفاده می‌شود. عصب‌زدایی فقط برای برخی بیماران مناسب است و آزمایش‌های مختلفی قبل از آن انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که بیمار شرایط انجام عمل را دارد.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی برای بیماران دچار درد پایین کمر مفید است. مراجعه به متخصص فیزیوتراپی به عنوان اولین روش درمان، بهترین انتخاب برای درمان بسیاری از موارد کمردرد است. سوال مهم این است که متخصص فیزیوتراپی چگونه به درمان کمر درد کمک می‌کند؟ متخصص فیزیوتراپی بهترین طرح درمان را پس از تشخیص صحیح علت کمر درد تهیه می‌کند. متخصصین فیزیوتراپی معمولاً از روش‌های زیر برای تسکین کمردرد بهره می‌گیرند:

• تحریک درون عضلانی (IMS): تحریک درون عضلانی برای رفع گرفتگی عضلات قرار گرفته در امتداد ستون فقرات و درمان نقاط ماشه‌ای مربوط به ناحیه‌های منقبضی مانند عضلات ساق پا یا همسترینگ انجام می‌شود.
• درمان دستی: درمان دستی برای شل کردن مفاصل سفت قرار گرفته در امتداد ستون فقرات انجام می‌شود تا به این ترتیب محدودیت حرکتی از بین برود.
• آزاد کردن بافت نرم و کشش: اگر امکان انجام تحریک درون عضلانی یا طب سوزنی وجود نداشته باشد یا بیمار قادر به تحمل این درمان‌ها نباشد، متخصص فیزیوتراپی می‌تواند عضلات منقبض را با ماساژ عمقی نقاط ماشه‌ای و کشش عضلات دور لگن و پایین کمر شل کند.
•  برنامه ورزش درمانی سفارشی: حرکات اصلاحی و ورزش درمانی احتمالاً آشناترین مدالیته فیزیوتراپی برای بیماران است. متخصص فیزیوتراپی طرح ورزش درمانی را با توجه به تشخیص انجام شده تهیه می‌کند و حرکاتی را به بیمار آموزش می‌دهد تا در خانه انجام بدهد. این تمرین‌ها با هدف کشش عضلات بسیار منقبض و تقویت عضلات ضعیف انجام می‌شود.

جراحی

اکثر موارد کمردرد را می‌توان بدون جراحی درمان کرد. در واقع جراحی غالباً درد را تسکین نمی‌دهد و 20 ـ 40 درصد جراحی‌های کمر موفقیت‌آمیز نیستند. این عدم موفقیت آن‌قدر شایع است که اصطلاح پزشکی “سندرم جراحی ناموفق کمر” برای آن ابداع شده است.

بااین حال جراحی کمر گاهی اوقات برای درمان آسیب‌های عضلانی ـ اسکلتی جدی یا تحت فشار قرار گرفتن عصب ضرورت می‌یابد. وقتی تمام درمان‌های غیرجراحی امتحان شد و نتیجه رضایتبخشی به دست نیامد، متخصص درد بیمار را راهنمایی می‌کند تا تصمیم بگیرد که آیا جراحی انتخاب مناسبی برایش محسوب می‌شود یا خیر.

جراحی می‌تواند روش مناسبی برای درمان عارضه‌های زیر باشد:

• فتق دیسک یا پارگی دیسک: در این حالت یک یا چند دیسک بین‌مهره‌ای آسیب می‌بیند.
• تنگی کانال نخاعی: تنگی کانال نخاعی باعث می‌شود که نخاع و عصب‌ها تحت فشار قرار بگیرند.
• اسپوندیلولیستزی: یک یا چند مهره ستون فقرات سر می‌خورد.
• شکستگی مهره: شکستگی مهره پی‌آمد آسیب دیدن مهره‌های ستون فقرات یا پوکی استخوان است.
• بیماری دیسک دژنراتیو یا ساییدگی دیسک: دیسک‌های ستون فقرات به موازات بالا رفتن سن آسیب می‌بینند.

کمردرد در موارد نادر نتیجه وجود تومور، عفونت یا مشکل ریشه عصبی موسوم به سندرم کودا اکوینا است. در این موارد توصیه می‌شود که جراحی بلافاصله برای تسکین درد و پیشگیری از بروز مشکلات بیشتر انجام شود.

پیشگیری از کمردرد

اگر بدانید که چطور باید از کمرتان مراقبت کنید، می‌توانید خطر دچار شدن به کمردرد را تا حد زیادی کاهش دهید. توصیه‌های زیر را نیز برای پیشگیری از کمر درد رعایت کنید:

• به طور منظم ورزش کنید: پیاده‌روی، شنا یا تمرین با دوچرخه ثابت از جمله فعالیت‌هایی هستند که حتی وقتی کمرتان کمی دردناک است، هم می‌توانید آنها را انجام بدهید. وقتی ورزش جدیدی را شروع می‌کنید، در ابتدا به خودتان سخت نگیرید و آهسته پیش بروید تا آسیب نبینید.
• فعال باشید: مدتی طولانی در یک وضعیت ننشینید.
• وزنتان را در حد سالم نگه دارید: اضافه وزن، به خصوص در بخش میانی بدن باعث جابه‌جا شدن مرکز گرانش بدن می‌شود و در نتیجه فشار بیشتری به پایین کمر وارد می‌شود که به نوبه خود باعث تشدید کمر درد می‌شود. سعی کنید وزنتان با وزن ایده‌آل بیشتر از 5 کیلوگرم فاصله نداشته باشد، به این ترتیب می‌توانید کمردردتان را کنترل کنید و از مزایای متعدد وزن مناسب برخوردار شوید.
• سیگار را ترک کنید: نیکوتین موجود در سیگار جریان خون را محدود می‌کند و در نتیجه مواد مغذی کمتری به دیسک‌های ستون فقرات می‌رسد. به همین دلیل سیگاری‌ها به شدت مستعد ابتلا به کمر درد هستند.
• وضعیت بدن هنگام خواب: اگر مستعد کمردرد هستید، حتماً درباره بهترین روش خوابیدن با متخصص فیزیوتراپی مشورت کنید. مهم‌ترین نکته این است که هنگام خوابیدن راحت باشید تا بتوانید به خوبی استراحت کنید. بهترین وضعیت برای 15 ـ 30 دقیقه اول این است که به پهلو بخوابید، زانوهایتان را کمی به سمت قفسه سینه بالا بیاورید و بالشی را بین زانوهایتان بگذارید. اگر ترجیح می‌دهید که به پشت بخوابید، یک بالش را زیر زانوهایتان و یک بالش را زیر پایین کمرتان بگذارید. سعی کنید روی شکم نخوابید.
• حالت اندامیتان را اصلاح کنید: صندلی مناسبی را برای نشستن و کار کردن تهیه کنید. از نشستن روی مبل نرم یا صندلی‌هایی که باعث قوز کردنتان می‌شود، خودداری کنید. صندلی‌ای را پیدا کنید که وقتی روی آن می‌نشینید، بتوانید پاهایتان را صاف روی زمین بگذارید. هنگام ایستادن سعی کنید موقعیتتان را هر چند وقت یکبار تغییر بدهید و در صورت امکان کمی راه بروید و جابه‌جا بشوید. یک پایتان را هنگام ایستادن کمی جلو بگذارید و جای پاها را هر ده دقیقه یک بار عوض کنید.
• اشیاء را به روش مناسب بلند کنید: وقتی می‌خواهید بارهای سنگین را بلند کنید از کمر خم نشوید. زانوهایتان را خم کنید، سرپا بنشینید، عضلات شکم را منقبض کنید و همان‌طور که بلند می‌شوید، بار را نزدیک بدن نگه دارید. بدنتان را هنگام بلند کردن اشیاء نچرخانید. اگر می‌توانید اشیای سنگین را به جای کشیدن رو به جلو هل بدهید.
• کفش مناسب بپوشید: یک جفت کفش مناسب که از پاهایتان به خوبی حمایت کند، فشار روی کمر را کاهش می‌دهد. کفش پاشنه بلند نپوشید، چون باعث جابه‌جا شدن مرکز گرانش بدن می‌شود و فشار شدیدی را به پایین کمر وارد می‌کند.
• کیفتان را سنگین نکنید: اگر کیف دستی برمی‌دارید، فقط اشیایی را که به آن نیاز دارید در کیفتان بگذارید تا کیفتان را بدون دلیل سنگین نکنید. کیفی انتخاب کنید که بتوانید آن را ضربدری روی شانه‌تان بیاندازید تا وزن کیف به طور یکنواخت توزیع شود. اگر کیفتان سنگین بود یا بند نداشت، کیف را مرتب بین دست‌هایتان جابه‌جا کنید تا تمام فشار به یک سمت بدن تحمیل نشود.

راهکارهای فراوانی برای پیشگیری از کمردرد و تسکین سریع کمردرد وجود دارد. مهم‌ترین نکته برای تسکین کمردرد این است که از متخصص فیزیوتراپی برای تشخیص و درمان علت اصلی کمر درد کمک  بگیرید. به این ترتیب در مسیر درستی قرار می‌گیرید که شما را به سمت یک زندگی بدون درد هدایت می‌کند.

پرسش‌های متداول

ممکن است در حین درمان کمردرد سوالاتی از جمله موارد زیر برایتان پیش آید. در صورت نرسیدن به پاسخ سوال خود با پزشکتان مشورت کنید:

آیا کفی یا کمربند طبی کمکی به تسکین کمردرد می‌کند؟

محصولات مختلفی مانند کفی و کمربند طبی برای حمایت از کمر وجود دارد. برخی بیماران از کمربند طبی، بریس و کرست هنگام رانندگی یا نشستن به مدت طولانی استفاده می‌کنند. قرار دادن کفی در کفش هم حالت اندامی را بهبود می‌دهد.

چطور می‌توانم وسایل را به روشی ایمن بلند و حمل کنم؟ 

چنانچه از تکنیک مناسب استفاده کنید، احتمال آسیب دیدن کمرتان هنگام بلند کردن و حمل اشیاء کمتر می‌شود. ممکن است کارفرمایتان آموزش‌های لازم را به شما بدهد و خودتان هم باید دقت کنید که ایمنی را مقدم بر کار بدانید. همواره قبل از بلند کردن اشیای سنگین به روش صحیح این کار فکر کنید.

بسیاری از آسیب‌های کمر نتیجه بلند کردن و حمل اشیاء به روش نامناسب است. قوز کردن، چرخیدن، بالا بردن دست، بلند کردن و حمل بارهای سنگین و بددست و انجام مکرر بعضی حرکات نیز می‌تواند عامل آسیب دیدن کمر باشد.

براساس یک قاعده کلی بهترین کار این است که اشیاء را با احتیاط بلند کنید و باری که در توانتان نیست، بلند نکنید. وضعیت را قبل از بلند کردن اشیاء سبک و سنگین کنید و در صورت امکان از وسایل کمکی مکانیکی استفاده کنید.

چنانچه مجبور شدید که وسیله سنگینی را بلند یا حمل کنید، به نکات زیر توجه کنید:

• کمر، مفصل‌های ران و زانوها را کمی خم کنید.
• هنگام چرخیدن کل بدن را بچرخانید و فقط کمر را نچرخانید یا خم نکنید.
• اشیاء را نزدیک بدن حمل کنید.
• پاها را هنگام بلند کردن اشیاء کمی از هم باز کنید و یک پا را کمی جلوتر از پای دیگر بگذارید تا تکیه‌گاه محکم و استواری داشته باشید.
• باری که سنگین‌تر از توانتان باشد، بلند نکنید.
• در صورت نیاز از دیگران کمک بگیرید.

کارفرمایتان وظیفه دارد که انجام کارهای بدنی را در محیط کار حتی‌الامکان کاهش دهد تا به این ترتیب احتمال خطر و آسیب‌دیدگی به حداقل برسد.