درمان انحراف ستون فقرات: رفع اسکولیوز با ماساژ، درمان دستی و فیزیوتراپی

یکی از شایع‌ترین بیماری‌های ستون فقرات که ممکن است فرد در مورد آن صحبت کند، اسکولیوز است. این یک اصطلاح تخصصی پزشکی است که برای توصیف انحنای غیرطبیعی و بیرونی ستون فقرات استفاده می‌شود. انحراف ستون فقرات ایجاد شده در این شرایط می‌تواند متوسط تا شدید باشد و در بسیاری از موارد درد ایجاد نکند، اما باید توسط یک پزشک بررسی شود تا بتواند تعیین کند که آیا انحنا بدتر می‌شود یا خیر و در صورت نیاز انحنا را درمان کند.
اغلب انحناهای کوچک مورد توجه قرار نمی‌گیرند ودر بسیاری از موارد ممکن است به اشتباه به عوارض قرار دادن ستون فقرات در وضعیت بد و یا فعالیت‌هایی مانند بازی‌های ویدئویی که در آنها فرد برای مدت طولانی در وضعیت نامناسبی می‌نشیند، نسبت داده شود. پزشک به دنبال علائمی است که به طور خاص برای تشخیص این اختلال آموزش دیده است که شامل کج یا “بالاتر” به نظر رسیدن یک طرف بدن نسبت به طرف دیگر می‌شود. دختران بیش از پسران هم‌سن و سال خود در معرض احتمال ابتلا به اسکولیوز قرار دارند.

اگر اسکولیوز درمان نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا انحراف بیشتر می‌شود؟

با توجه به دو عامل می‌توان پیش‌بینی کرد که آیا انحناء ستون فقرات بیشتر می‌شود یا خیر؛ این دو عامل عبارت است از سن بیمار و انحناء بزرگتر در زمان تشخیص. انحراف ستون فقرات کودکان زیر 10 سال با قوس بزرگتر از 35 درجه، معمولاً بدون درمان بیشتر می‌شود. بسیار به ندرت پیش می‌آید که انحناء پس از به اتمام رسیدن سن رشد به سرعت پیشرفت کند. پس از آن که رشد بیمار کامل شد، اسکولیوز زیر 30 درجه تشدید نمی‌شود، حال آن که انحراف‌های بزرگتر از 50 درجه به مرور، حدوداً یک تا یک و نیم درجه در سال، بیشتر می‌شود.

پزشکان و متخصصین با تجربه ما در کلینیک طب فیزیکی وتوانبخشی امید برای درمان بیماری های ستون فقرات وکمر از جمله اسکولیوز، با استفاده از معاینات دقیق بر حسب نیاز بیمار ابتدا از روش‌های ساده و کم تهاجمی‌تر برای درمان دردهای اسکلتی عضلانی استفاده می کنند. رویکرد این کلینیک در مواجه با درمان بیماری‌ها استفاده از درمان‌های پلکانی است و استفاده از درمان‌های ساده‌تر در اولویت قرار می‌گیرد. اگر شرایط بیمار به نحوی است که به درمان‌های ساده پاسخ نمی‌دهد، متخصصین طب فیزیکی این مرکز درمان های پیچیده تر مانند تزریق بلوک عصبی ،پی ار پی و اوزون تراپیانجمن پژوهشی اسکولیوز (تحت هداست دستگاه آلتراسوند) را به بیماران پیشنهاد می‌دهند و تا حد ممکن از انجام درمان‌های پرتهاجی و انجام جراحی جلوگیری می‌کنند.

انواع اسکولیوز

انواع مختلف اسکولیوز به شرح زیر است:

• اسکولیوز ایدیوپاتیک: اسکولیوز ایدیوپاتیک یا اسکولیوز بدون علت مشخص، نوعی انحراف ستون فقرات است که متخصصین عوامل ژنتیکی را علت بروز آن می‌دانند. در این نوع از انحراف ستون فقرات، چند نوع ژن و مفهومی به نام نفوذپذیری متغیر دخالت دارد. به عبارت دیگر شدت بیان ژنی یا شدت انحراف در هر نسل تغییرپذیر است.
• اسکولیوز ایدیوپاتیک نوزادان (مادرزادی): این نوع انحراف ستون فقرات از زمان تولد تا سه سالگی وجود دارد.
• اسکولیوز ایدیوپاتیک کودکان: این نوع انحراف ستون فقرات از سه سالگی تا ده سالگی وجود دارد.
• اسکولیوز ایدیوپاتیک نوجوانان: این نوع انحراف ستون فقرات در بازه سنی 18 ـ 10 سال مشاهده می‌شود. این کجی ستون فقرات شایع‌ترین نوعی است که در کودکان تشخیص داده می‌شود و قریب به 90% از موارد را به خود اختصاص می‌دهد.
• اسکولیوز ایدیوپاتیک بزرگسالان: کجی ستون فقرات در سن 18 سالگی یا بالاتر مشاهده می‌شود.

علل اسکولیوز

علل اسکولیوز کاملاً مشخص نیست. در واقع با استناد به انجمن پژوهشی اسکولیوز، علت انحراف ستون فقرات 8 بیمار از هر 10 بیمار نامشخص است. هرچند بسیاری از موارد اسکولیوز به عوامل ژنتیکی ارتباط داده می‌شود، علت مشخصی وجود ندارد که عموم پزشکان درباره آن متفق‌القول باشند. درهر حال شکی نیست که علل زیر در انحراف ستون فقرات نقش دارد:

• وراثت: اسکولیوز ارثی است. تاثیر این عارضه بر نسل‌های مختلف یکسان نیست، حتی ممکن است، کجی ستون فقرات در چند نسل مشاهده نشود.
• فرسایش (دژنراسیون): اسکولیوز بزرگسالان می‌تواند پی‌آمد ساییدگی و تحلیل رفتن دیسک، پوکی استخوان یا نرمی استخوان (استئومالاسی) باشد.
• ضایعه نخاعی: انحراف ستون فقرات گاهی پس از جراحی یا آسیب نخاعی منتج به ضایعه نخاعی مشاهده می‌شود. بیماران مبتلا به فلج اطفال نیز در معرض خطر انحراف ستون فقرات قرار دارند.
• مادرزادی: شکل‌گیری نامناسب ستون فقرات در دوران جنینی منجر به انحراف ستون فقرات می‌شود.
• عصبی ـ عضلانی: اختلال‌های سیستم‌های عصبی یا عضلانی یا به عبارت دیگر، وجود ناهنجاری در عملکرد عضلات یا عصب‌ها منجر به انحراف ستون فقرات می‌شود. نقص عملکرد عصبی ـ عضلانی علت این دسته از انحراف‌های ستون فقرات است.

علائم اسکولیوز

اسکولیوز گاهی اختلالی مخفی و بدون هیچ علامت مشخص است و گاهی با درد، ناپایداری و بدشکلی شدید همراه است. برخی بیماران سال‌های متمادی با اسکولیوز تشخیص داده نشده زندگی می‌کنند، تا این که انحناء غیرعادی ستون فقرات بیشتر می‌شود و درد شروع می‌شود. بعضی علائم شایع اسکولیوز عبارت است از:

• بالاتر بودن یک شانه نسبت به شانه دیگر
• کج بودن لگن
• عدم تعادل در قفسه سینه یا بدشکلی‌های دیگر در پشت بدن
• بیماران مبتلا به اسکولیوز شدیدتر با درد، محدودیت حرکتی، مشکلات تنفسی و سردرد مواجه می‌شوند.

تشخیص اسکولیوز و کجی ستون فقرات در کودکان

متخصص بیمار را از پشت معاینه می‌کند و از او می‌خواهد، تا جایی که ستون فقرات افقی شود، رو به جلو خم شود؛ اگر بیمار مبتلا به کجی ستون فقرات باشد، یک طرف پشت بدن بالاتر از طرف دیگر خواهد بود. این آزمایش تست آدامز نام دارد و چون از حساسیت بالایی برای تشخیص اسکولیوز برخوردار است، غالباً برای غربالگری اسکولیوز انجام می‌شود.

متخصص پس از معاینه بالینی پشت بدن می‌تواند کجی ستون فقرات را تشخیص دهد. از بیمار خواسته می‌شود که راحت بایستد و دستها را کنار بدن قرار دهد.

پزشک از پشت به بیمار نگاه می‌کند تا انحناء ستون فقرات، عدم تقارن کتف، عدم تقارن خط کمر و کج بودن بالاتنه را بررسی کند. سپس بیمار از کمر رو به جلو خم می‌شود و پزشک کمر و پشت بدن را از نظر حالت چرخشی انحراف در بخش فوقانی پشت بدن (برجستگی قفسه سینه) یا بخش تحتانی پشت بدن (برآمدگی کمر) معاینه می‌کند. پزشکان معمولاً پس از این معاینات ساده، دستور عکس رادیوگرافی اولیه از ستون فقرات را از پشت و کنار می‌دهند تا بتوانند کل ستون فقرات را از گردن تا لگن مشاهده کنند. چنانچه انحراف ستون فقرات وجود داشته باشد، پزشک درجه انحراف را از روی عکس اندازه‌گیری می‌کند و اسکولیوز را با توجه به این عدد توصیف می‌کند.

درمان اسکولیوز

برنامه‌های درمانی و مدیریت برای هر فرد به طور اختصاصی تعیین می‌شود، که عامل میزان انحنا، سن کودک و زمان شروع درمان در تعیین این برنامه تاثیرگذار هستند.

بریس‌ها (کمربند طبی برای اسکولیوز)

بریس یا کمربند طبی فقط برای کودکان و نوجوانانی تجویز می‌شود که هنوز در حال رشد هستند. هدف از بستن بریس این است که پیشرفت اسکولیوز در سال‌های باقیمانده از رشد استخوان‌های کودک آهسته یا متوقف شود. همچنین کمربند طبی برای درمان انحراف‌های خفیف تا متوسط در بازه 40 ـ 20 درجه مناسب است و تاثیرگذاری آن برای مردان و بیمارانی که استفاده بیشتری از بدنشان می‌کنند، کمتر است. بستن تمام وقت کمربند طبی برای کودکان/ نوجوانان دشوار است و بیماران کم‌سن وسالان غالباً به سختی تن به بستن بریس می‌دهند.

کفی طبی و پیشگیری از بدتر شدن اسکولیوز

کفی و کفش های طبی و سفارشی برای بر طرف کردن مشکل اختلاف طول پا در زمانی که انحنا طرز قرار گرفتن پاها را تحت تاثیر قرار داده است، در دسترس هستند و آنالیز نحوه راه رفتن بیمار برای تعیین محل دقیق نقاط احتمالی نگران کننده، موثر است. پزشکان به بیماران در استفاده، مراقبت و بهره برداری از تجهیزات کمک حرکتی، همگام با بهبود ساختار و روش‌های جدید حرکت کمک می‌کنند.

فیزیوتراپی برای درمان اسکولیوز

فیزیوتراپی پس از ارزیابی و معاینه بالینی شروع می‌شود. طرح درمان فقط شامل حرکات اصلاحی مناسب با شرایط بیمار می‌شود. اهداف طب فیزیکی به شرح زیر است:

• کاهش درد
• افزایش توانایی حرکتی
• تسهیل ترمیم بافت و عضلات آسیب دیده
• ترغیب بیمار به انجام دادن حرکات صحیح
• آموزش دادن نرمش‌هایی که:

o        انعطاف‌پذیری را افزایش می‌دهد

o        عضلات را تقویت می‌کند.

o        از ستون فقرات حمایت و آن را پایدار می‌کند.

طرح درمان فیزیوتراپی و طب فیزیکی با توجه به نیازهای خاص هر بیمار تهیه می‌شود و شامل موارد زیر است:

• تمرین‌های دامنه حرکتی: اگر اسکولیوز حرکت بیمار را محدود کرده باشد، این تمرین‌ها دامنه حرکتی را افزایش می‌دهد.
• اصلاح وضعیت اندامی: انحناء غیرعادی ستون فقرات حالت اندامی را نامتوازن می‌کند. وضعیت اندامی اشتباه به بخش‌های دیگر بدن فشار می‌آورد و مشکلات دیگری را ایجاد می‌کند. متخصص فیزیوتراپی باتجربه به بیمار کمک می‌کند تا وضعیت اندامی خود را اصلاح کند و بدن را همواره در حالت مناسب قرار دهد.
• مدالیته‌ها: درمان‌های دیگری مانند سرمادرمانی، گرمادرمانی، تحریک الکتریکی یا اولتراسوند عضلات را شل می‌کند و درد را تسکین می‌دهد.
• آموزش: فیزیوتراپیست در زمینه ارزیابی چگونگی حرکات بدن تخصص دارد. متخصص فیزیوتراپی الگوهای حرکتی صحیح را به بیمار آموزش می‌دهد. بازآموزی بدن از راه تکرار کردن این تمرین‌ها بخشی از آموزش است.

درمان دستی و ماساژ

اسکولیوز حرکت بیمار را محدود می‌کند. بازیابی تدریجی حرکت مفاصل و عضلات هدف اصلی از درمان دستی است. متخصص طب فیزیکی الگوهای حرکتی صحیح را به بیمار آموزش می‌دهد و او را برای انجام دادن آنها راهنمایی می‌کند. دستکاریها و تنظیمات درمان دستی دامنه حرکتی مهره‌های ستون فقرات را به حداکثر می‌رساند تا به این ترتیب ستون فقرات انعطاف‌پذیری و توانایی حرکتی خود را حفظ کند. به علاوه درمان دستی کمردرد و پادرد بیماران مبتلا به اسکولیوز دژنراتیو (فرسایشی) را کمتر می‌کند.

ورزش‌های مناسب برای اسکولیوز

عضلات در نتیجه موقعیت خاص ستون فقرات ضعیف می‌شود. بنابراین ورزش درمانی اسکولیوز شامل تمرین‌های مخصوص تقویت عضلات دور ستون فقرات یا دیگر بخش‌های بدن می‌شود. تمرین‌های تقویتی بر عضلات شکم، ران، شانه، دست یا پا متمرکز می‌شود.

قوی‌تر کردن عضلات مرکزی، شامل عضلات شکم، لگن، پایین کمر و دیافراگم، هدف اصلی از انجام دادن تمرین‌های تقویتی است. عضلات مرکزی قوی ستون فقرات را نگه می‌دارد و کشش و فشار روی عضلات کمر و پشت بدن را از بین می‌برد. به این ترتیب احتمال آسیب دیدن کمر کاهش می‌یابد.

ورزش‌های مفید برای اسکولیوز تحت نظر پزشک عبارتند از:

پیلاتس

این حرکت نقطه شروع ورزش اسکولیوز است. این حرکت را می‌توان در حالت دراز کشیده یا ایستاده با تکیه به دیوار انجام داد. این حرکت به استحکام ساختاری و وضعیت قرار گرفتن پاها کمک می‌کند. باعث افزایش قدرت مقاومت بیمار می‌شود. در اینجا مراحل انجام صحیح این حرکت ارائه شده است.

پلانک

با توجه به اینکه حرکت پلانک باعث تقویت عضلات مرکزی بدن می‌شود، راه‌های گوناگونی برای انجام این تمرین وجود دارد. با این حال، به مبتدیان توصیه می‌شود که پنجه پا و ساعد را روی زمین قرار داده و بدن خود را همانند یک تخته صاف و بالا نگه دارند. در ادامه نکاتی که شما برای انجام این تمرین به آنها نیاز دارید ارائه شده است.
برای انجام این تمرین:

• بدن خود را به سمت زمین بچرخانید، آرنج خود را خم کنید و بدن خود را روی انگشتان پا نگه دارید.
• شکم و باسن خود را منقبض کنید و 5 ثانیه نگه دارید.
• استراحت کنید و نفس را به داخل کشیده و خارج کنید.
• این مراحل را 10 بار تکرار کنید.
• زانوهای خود را خم نکنید.

اهداف و انتظارات از جراحی اسکولیوز

هدف از جراحی کودکان و نوجوانان این است که پیشرفت انحراف متوقف شود و ستون فقرات بیمار از روبرو و پهلو متعادل و متقارن به نظر برسد. کاهش محسوس انحناء غیرعادی ستون فقرات همواره بیماران و خانواده ایشان را به وجد می‌آورد. بهره‌گیری از تکنیک‌ها و تجهیزات جدید توانایی پزشکان را در صاف کردن ستون فقرات بهبود داده است. از طرفی پزشکان همواره به بیماران توضیح می‌دهند که پایدار کردن ستون فقرات هدف اصلی از جراحی اسکولیوز است.

سوالات رایج اسکولیوز

آیا انحراف ستون فقرات فرزندم پیشرفت می‌کند؟

چنانچه انحناء خفیف، کمتر از 20 درجه باشد، احتمال پیشرفت کردن اسکولیوز در کودکان بسیار کمتر است. احتمال پیشرفت انحراف خفیف 22% است. اگر انحناء غیرعادی ستون فقرات به 20 درجه برسد، احتمال پیشرفت عارضه به نحو قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد. زمانی که انحراف از 30 درجه بیشتر می‌شود، احتمال پیشرفت کردن انحراف ستون فقرات تا 90 درصد بالا می‌رود. به همین دلیل پزشکان بر اهمیت مداخله زودهنگام تاکید دارند.

ورزش‌های یکطرفه، خم شدن عمیق به عقب و فعالیت‌های تغییردهنده موقعیت ستون فقرات منجر به پیشرفت اسکولیوز می‌شود. البته چون اسکولیوز ارثی و ژنتیکی است، این فعالیت‌ها منجر به بروز انحراف نمی‌شود. محدودیت‌های حرکتی مورد توصیه پزشکان از دویدن پربرخورد تا اس ام اس بازی مداوم را شامل می‌شود. در عین حال که از ستون فقرات کودک محافظت می‌کنید، اجازه دهید که فرزندتان از دوران کودکی لذت ببرد.

یک تشک طبی مرغوب سفت یا نیمه سفت برای بیماران مبتلا به اسکولیوز ایده‌آل است. پزشکان به بیماران دچار انحراف ستون فقرات توصیه می‌کنند که روی شکم نخوابند، چون گردن و ستون فقرات در این وضعیت تحت فشار قرار می‌گیرد. گذاشتن بالش‌ کوچک یا حوله لوله شده زیر قفسه سینه یا شانه‌ها انحناء ستون فقرات را هنگام خوابیدن به پهلو نگه می‌دارد و کمک می‌کند بیمار راحت باشد. قرار دادن بالش یا حوله لوله شده بین زانوها نیز توصیه می‌شود.

چنانچه اسکولیوز بر عملکرد مهره‌های صدری اثر بگذارد، منجر به ابتلا به بیماری تحدیدی ریوی می‌شود و در موارد بسیار نادری که انحراف بیشتر از 100 ـ 90 درجه است، حتی عملکرد قلب را نیز مختل می‌کند. چنانچه انحناء مهره‌های کمری را درگیر کرده باشد، تنگی کانال نخاعی و یا تحت فشار قرار گرفتن عصب‌ها درد و ناپایداری پایین‌تنه را به دنبال خواهد داشت. به علاوه بیمارانی که ستون فقراتشان در حال جمع شدن و تلاشی است، کوتاه شدن بالاتنه و قرارگیری قفسه سینه روی لگن تنفس را برایشان دشوارتر می‌کند و عملکرد دستگاه گوارش نیز غالباً مختل می‌شود. از این گذشته جنبه‌ی روانی زندگی کردن با بدشکلی پیشرونده ستون فقرات را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. بیماران مبتلا به اسکولیوز بزرگسالان به دلیل این انحراف با مشکلات متعددی در زندگی مواجه می‌شوند.

انحراف اسکولیوز به خودی خود صاف نمی‌شود. بسیاری از کودکان انحناء غیرعادی خفیفی دارند که نیازی به درمان ندارد. این گروه از کودکان مشکلی برای ادامه یک زندگی عادی ندارند، هرچند کجی ستون فقراتشان هرگز از بین نمی‌رود. اما اگر برای درمان انحناهای بزرگتر اقدام نکنید، فقط می‌توانید امیدوار باشید که انحراف بیشتر نشود. تشدید نشدن عارضه به سال‌های باقیمانده از رشد کودک بستگی دارد. اگر ستون فقرات کودک هنوز در حال رشد باشد، احتمال بیشتر شدن انحناء بالاتر است.