عمل دیسککتومی کمر: تخلیه و ترمیم دیسک پاره شده در ناحیه ستون فقرات

تاریخ: ۳۰ آبان ۱۴۰۲

دیسککتومی لومبار رویکردی شامل عمل‌جراحی برای برداشتن قسمتی از دیسک در کمر است. دیسک‌های کمر همچون پدی هستند که مهره‌های کمر را از هم جدامی‌کنند. از دیسککتومی کمر زمانی‌ استفاده‌می‌شود که دیسک موجود در کمر پاره‌ و یا دچار برآمدگی شده‌ باشد و به ریشه عصب فشار واردکند.

توصیه پزشک برای جراحی

در کلینیک توانبخشی و طب‌فیزیکی امید، متخصصین پس از انجام معاینات و تصویربرداری‌های لازم درمان بیمار را بر حسب نیاز، شدت و نوع بیماری آغاز‌می‌کنند. لازم به ذکر است که کلیه‌ی درمان‌ها در این مرکز با رویکرد پلکانی، الویت شروع درمان از روش‌های ساده و کم‌تهاجمی‌تر به درمان‌های پیچیده (در صورت‌ عدم‌بهبودی بیمار به درمان‌های ساده )می‌باشد. متخصصین طب‌فیزیکی این مرکز استفاده از بلوک عصبی، تزریق اوزون و پی‌ارپی را در کنار فیزیوتراپی به بیماران پیشنهاد‌می‌دهند و تا حد ممکن از انجام درمان‌های مداخلی‌تر و انجام جراحی جلوگیری‌می‌کنند.

دیسککتومی کمر شامل چه قسمت‌هایی از ستون‌فقرات و کمر می‌شود؟ 

جراحان و تخصصی‌ها عمل جراحی دیسکتومی لمبار را از طریق برشی در ناحیه خلفی کمر انجام می‌دهند. در این قسمت از کمر به آن به عنوان ناحیه پشتی کمر یا ناحیه خلفی کمر اطلاق می‌شود. ساختار اصلی که در این عمل جراحی تحت تأثیر قرار می‌گیرد، دیسک بین مهره‌ای است که به عنوان یک صفحه نرم در بین هر جفت مهره وظیفه عملکردی را بر عهده دارد. دو بخش اصلی دیسک شامل آنولوس و نوکلئوس است. لامینا نیز به عنوان یک پوشش استخوانی محافظ بر روی نخاع عمل می‌کند و در طول عمل جراحی، این بخش از استخوان برداشته می‌شود زیرا ممکن است مشکل‌ساز باشد. همچنین، جراح مربوطه عصب‌های نخاع را که از طریق کانال نخاعی و از میان فورامین عصبی عبور می‌کنند، بررسی می‌کند. فورامین عصبی، روزنه‌های کوچکی است که در اطراف استخوان‌های مهره قرار دارند و این عصب‌ها از ستون فقرات، یکی از سمت چپ و دیگری از سمت راست، به سمت فورامین راه می‌یابند.

تا چه میزان انتظار بهبودی پس از دیسککتومی کمر می‌رود؟

دیسککتومی کمر می‌تواند علائم ناشی از فتق دیسک در کمر را تسکین‌دهد. هدف اصلی عمل جراحی دیسککتومی کمر، برداشتن بخشی از دیسک است که بر روی ریشه عصب نخاعی فشار واردمی‌کند. بیرون‌آوردن بخش آسیب‌دیده دیسک نیز می‌تواند احتمال برآمده‌شدن مجدد دیسک را کاهش‌می‌دهد.می‌توان از طریق یک روش سنتی به نام لامینوتومی و دیسککتومی و یا روشی جدید به نام میکرودیسککتومی نیز به این اهداف دست‌یافت. روش سنتی مستلزم برش بزرگ بوده و زمان بیشتری برای بهبودی آن نیاز است.

میکرودیسککتومی تبدیل به یک عمل جراحی استاندارد برای فتق دیسک کمر شده‌است. از آنجایی که جراحان این عمل جراحی را با استفاده از یک میکروسکوپ جراحی انجام‌می‌دهد لذا وی مجبور است که برشی کوچک در کمر فرد ایجادکند. جراحی دیسککتومی کمر که جزء جراحی‌های با حداقل تهاجم‌ دسته‌بندی‌شده است فشار کمتری به بیمار می‌آورد. طرفداران این عمل جراحی معتقدند که انجام دیسککتومی کمر آسان‌بوده و از بروز اسکار در اطراف عصب‌ها و مفاصل جلوگیری می‌کند، همچنین به بهبودی سریع‌تر بیماران نیز کمک‌می‌کند.

چگونه می‌توان برای استفاده از عمل جراحی دیسککتومی کمر آماده‌شد؟

تصمیم برای انجام جراحی باید تنها با رضایت فرد و توافق پزشک جراح انجام شود، بنابراین لازم است که تمام اطلاعات ضروری و مربوط به جراحی به بیمار ارائه شود. در صورت بروز هرگونه نگرانی یا سوال در مورد عمل دیسکتومی لمبار، می‌توانید آن را با پزشک جراح مورد بحث و بررسی قرار دهید. پس از تصمیم گیری برای انجام جراحی، پزشک جراح توصیه می‌کند که فرد حتماً توسط یک پزشک عمومی برای یک معاینه جسمانی کامل مورد بررسی قرار گیرد. این معاینه جسمانی به جراح اطمینان می‌دهد که فرد در بهترین وضعیت برای انجام جراحی قرار دارد. در روز جراحی، فرد صبح زود به بیمارستان می‌رود و باید شب قبل از عمل جراحی از خوردن و آشامیدن خودداری کند.

در طی عمل‌جراحی چه چیزی اتفاق‌می‌افتد؟

در طی این عمل جراحی از بیهوشی استفاده‌می‌شود بطوری که فرد بیمار در بیشتر مدت عمل بیهوش خواهدبود. در زمان بیهوشی ممکن‌است که از دستگاه تنفسی جهت کمک به تنفس فرد بیمار استفاده‌شود. این دستگاه ابزاری است که جریان هوا به ریه‌ها را کنترل و نظارت‌می‌کند.برخی از جراحان از بیحس‌کردن ستون فقرات بجای بیهوشی عادی استفاده‌می‌کنند. بیحس‌کردن ستون‌فقرات از طریق تزریق ماده‌ای به کمر و در فضای اطراف ستون‌فقرات صورت‌می‌گیرد. بدین ترتیب نخاع و اندام‌های پایین بی‌حس‌می‌شوند. همچنین ممکن‌است که از داروهای آرامبخش جهت آرام‌کردن فرد در طی عمل جراحی نیز استفاده‌شود.معمولا در جراحی دیسککتومی کمر، فرد بصورت زانو زده و رو به پایین در فریمی خاص قرارمی‌گیرد. این فریم به بیمار کمک‌می‌کند بنابراین شکم آرام‌بوده و هیچگونه فشاری را تحمل‌نمی‌کند. همچنین این موقعیت از دست‌رفتن خون در طی جراحی را کاهش‌داده و فضای بیشتری را برای جراح فراهم‌می‌کند.

عمل جراحی دیسککتومی

دو روش اصلی جراحی دیسککتومی کمر عبارتند از:

لامینوتومی و دیسککتومی

لامینوتومی و دیسککتومی روشی سنتی برای برداشتن دیسک است. لامینوتومی شامل برداشتن استخوان لامینا (پشت حلقه بالای کانال نخاعی) است. بدین ترتیب فضای بیشتری برای جراح جهت برداشتن دیسک (دیسککتومی) فراهم‌می‌کند.در طی این عمل جراحی، یک برش در وسط کمر ایجادمی‌شود. بعد از جداکردن بافتها برای بیرون‌زدن استخوانهای موجود در کمر، جراح از کمر عکسبرداری ‌می‌کند تا از انجام عمل‌ جراحی بر روی دیسک موردنظر مطمئن‌ شود. برای برداشتن بخش کوچکی از استخوان لامینا از ابزاری برشی استفاده‌ می‌شود. سپس جراح روزنه‌ای کوچک در رباط زرد یا فلاوم، رباط بین لامینا و ستون‌فقرات، ایجاد می‌کند و بدین‌ترتیب عصب‌های داخل کانال نخاعی دیده ‌می‌شوند. ریشه عصب عامل درد به آرامی کنار گذاشته‌می‌شود تا بتوان دیسک آسیب‌دیده معاینه‌شود. سوراخی در قسمت بیرونی لبه دیسک ایجادمی‌شود و به کمک انبر جراحی مواد داخل دیسک تخلیه‌می‌شود. سپس جراحی با دقت داخل و خارج فضای دیسک را بررسی‌می‌کند تا قسمت‌های اضافی دیسک را اضافه و خارج‌کند. در آخر، وجو تنش در ریشه عصب مورد بررسی‌ قرارمی‌گیرد. اگر عصب آزادانه قادر به حرکت نباشد در این صورت ممکن ‌است که جراح روزنه‌ای بزرگتر در مجرای عصبی و یا همان مجرای عصبی بین مهره‌ها ایجاد کند.برخی از جراح قبل از بستن و بخیه‌زدن زخم،  مقداری صفحه‌ی فومی یا تکه‌ای از چربی را بر روی ریشه عصب ایپملنت‌می‌کنند تا از رشد بافت اسکار بر روی عصب جلوگیری‌شود. همچنین برخی دیگر از جراحان، لوله‌ای کوچک برای تخلیه را در درون زخم قرارمی‌دهند.

میکرودیسککتومی

میکرودیسککتومی به کمک یک میکروسکوپ جراحی صورت‌می‌گیرد. در این روش، یک برش ۵ سانتی‌متری در قسمت کمر و دقیقا بر روی دیسک موردنظر ایجادمی‌شود. سپس پوست و بافتهای نرم از هم جدامی‌شوند تا استخوانهای موجود در پشت مهره‌ها دیده‌شوند. بعد از آن، از کمر فرد عکسبرداری‌می‌شود تا جراح مطمئن‌شود که بر روی دیسک موردنظر کارمی‌کند. از یک کشنده برای جداکردن استخوان‌های لامینای بالا و پایین دیسک از هم استفاده‌می‌شود. سپس جراح در  رباط زرد شکاف کوچکی ایجاد‌می‌کند تا به عصب‌های نخاعی دسترسی‌ پیداکند. سپس قلاب مخصوصی در زیر ریشه عصب ستون‌فقرات قرارداده می‌شود. از این قلاب برای بالابردن ریشه عصب استفاده‌می‌شود، بنابراین جراح می‌تواند دیسک آسیب‌دیده را ببیند.

بعد از آن، آنولوس (حلقه بیرونی) دیسک باز‌می‌شود. مواد داخل دیسک تخلیه‌می‌شود تا دیسک مجددا دچار فتق ‌نشود. از آنجایی که قسمت آسیب‌دیده برداشته‌می‌شود لذا دیسک بصورت دست‌نخورده باقی‌می‌ماند و مجدد از عملکرد خود برخوردار خواهدبود. سپس جراح ناحیه اطراف ریشه عصب را بررسی‌می‌کند و هر بخش از دیسک را که شل‌شده باشد را برمی‌دارد. در نهایت، جراح به آرامی ریشه عصب را تکان‌می‌دهد تا از آزادانه حرکت‌کردن آن مطمئن‌شود. اگر عصب قادر به حرکت‌نباشد در این صورت جراح مجبوراست که قسمت‌های اطراف فورامین عصب یا همان مجرای عصبی بین دو مهره را تمیز‌ و تخلیه‌کند. هنگامی که عصب آزادانه حرکت‌کند، عضلات و بافت‌های نرم در سر جای خود قرارداده خواهندشد و جراح پوست را بخیه‌ خواهدزد.

خطرات و ریسک‌های ناشی از دیسککتومی لومبار چیست؟

هیچ عمل‌جراحی وجودندارد که ریسک و خطراتی به همراه نداشته‌باشد. عوارض کلی عمل‌های جراحی شامل خونریزی، عفونت، لخته‌خون و واکنش در برابر بیهوشی است. اگر جوش‌خوردگی ستون‌فقرات همزمان با دیسککتومی باشد در این صورت خطرات بروز عوارض بیشتر است. برخی از عوارض ناشی از دیسککتومی عبارتند از:

ترومبوز عروق 

ترومبوز عروق شرایط جدی است که زمانی اتفاق‌می‌افتد که در داخل عروق لخته خون تشکیل‌شود. اگر لخته‌های خونی از هم گسسته و به ریه‌ها برسند، ریه‌ها از کار افتاده و حتی ممکن‌است که فرد دچار مرگ‌ شود. با این حال، از طریق مختلف می‌توان از ترومبوز عروق پیشگیری‌ و یا حتی آن را درمان‌کرد. سعی‌کنید که صبح‌ها تا حد ممکن زود از بیدارشده و از تختخواب بیرون‌بیایید زیرا بدین‌ترتیب خون در بدن شما گردش یافته و احتمال لخته‌شدن آن کاهش‌می‌یابد. همچنین لوله‌های پشتیبانی و برخی از دستگاهای تپشی می‌تواند از تجمع‌ و تشکیل لخته‌خون در عروق جلوگیری‌کند. برخی از داروها از قبیل آسپرین، هپارین یا کومادین نیز می‌تواند جهت پیشگیری از بروز این مشکل مورد استفاده‌قراربگیرد.

مشکلات ریوی

   ریه‌ها باید بعد از عمل‌جراحی بخوبی کارکنند تا اکسیژن کافی و لازم برای بهبودی را به بافت‌های بدن برسانند. اگر ریه‌ها دچار ریزش در بخش‌های شده‌باشند در این صورت خلط و باکتری در آنجا تجمع‌ پیداکرده و منجر به بروز بیماری ذات‌الریه می‌شوند. معمولا در این شرایط بهتر است که نفس‌ عمیق بکشید و هرزگاهی سرفه‌کنید.

آسیب‌دیدگی عصب یا درد مداوم

انجام هرگونه عمل‌جراحی بر روی ستون‌فقرات خطر آسیب‌دیدگی عصب و یا ستون‌فقرات را به همراه‌دارد. آسیب‌دیدن عصب ممکن‌است منجر به بی‌حسی و یا حتی فلجی شود. اما با این حال، شایع‌ترین علت درد مداوم همان آسیب‌دیدگی عصب بر اثر فتق‌دیسک است. برخی از فتق‌های دیسک ممکن‌است بطور دائمی به عصب آسیب‌زده و آن را در برابر جراحی دیکامپریسیو (کم‌کردن فشار) بدون‌واکنش کنند. در چنین شرایطی، شاید بتوان از طریق تحریک ستون‌فقرات و یا سایر شیوه‌های درمانی درد را تسکین‌داد. به هنگام تصمیم به استفاده از عمل جراحی حتما انتظارات واقع‌بینانه‌ای از عمل داشته‌باشید و این انتظارات را با پزشک خود در میان بگذارید.

بعد از عمل جراحی چه چیزی اتفاق‌می‌افتد؟

معمولا بیماران پس از گذشت چند ساعت از عمل جراحی قادر به بلندشدن از روی تخت خواهندبود. بعد از جراحی پزشک به شما آموزش‌می‌دهند که چگونه کمر خود را آرام و بااحتیاط تکان‌دهید. معمولا لوله تخلیه یک روز پس از عمل جراحی بیرون‌کشیده‌می‌شود و فرد پس از آنکه شرایط پزشکی وی به ثبات‌رسید از بیمارستان مرخص‌شود.اکثر بیماران روز پس از عمل‌جراحی از بیمارستان مرخص‌می‌شوند و پس از گذشت یک یا دو هفته می‌توانند رانندگی‌کنند. باید فرد از خم‌شدن و برداشتن اشیاء به مدت ۴ الی ۶ هفته خودداری‌کند. معمولا فرد بیمار می‌تواند پس از ۲ الی ۴ هفته کارهای سبک را انجام‌دهد و رفته‌رفته و پس از گذشت ۲ الی ۳ ماه‌ می‌تواند به سراغ کارها و ورزش‌های سنگین برود. به کارگرانی که شغل آنها شامل کارهای دستی طاقت‌فرسا است توصیه‌می‌شود که به دنبال کارهای کمتر سنگین بروند. در حالت کلی، بیماران ورزش‌های فیزیوتراپی را دو الی سه هفته پس از جراحی شروع‌می‌کنند.

توانبخشی و بهبودی پس از عمل جراحی دیسککتومی کمر چگونه است؟

بسیاری از جراحان استفاده از فیزیوتراپی را پس از گذشت سه هفته از عمل‌جراحی دیسککتومی کمر را تجویز‌می‌کنند. فیزیوتراپی پس از عمل جراحی دیسککتومی کمر به مدت ۶ الی ۸ هفته ضروری است. می‌توان گفت که پس از ۴ ماه فرد بهبودی کامل خود را بدست‌می‌آورد.

• در مراحل ابتدایی، فیزیوتراپی بر روی کنترل درد و التهاب تمرکزدارد. معمولا استفاده از یخ و شیوه‌های درمانی به کمک تحریک الکتریکی در رسیدن به این اهداف می‌تواند کمک‌حال باشد. همچنین شاید فیزیوتراپیست از ماساژ و سایر تکنیک‌های دستی برای آرام‌کردن اسپاسم و درد عضلات استفاده‌کند.
• به‌تدریج شیوه‌های درمانی فعالانه که شامل ورزش‌کردن جهت بهبود عملکرد قلب و ریه‌ها می‌باشد نیز به برنامه فیزیوتراپی اضافه‌می‌شود. پیاده‌روی و شنا دو ورزش قلبی‌-عروقی عالی هستند که می‌توان پس از عمل جراحی دیسککتومی آنها را انجام‌داد.

همچنین فیزیوتراپیست ورزش‌های خاصی را نیز به بیمار آموزش‌می‌دهد تا به محکم‌شدن و کنترل عضلات ثابت‌کننده‌‌ی کمر کمک‌شود.

• فیزیوتراپیست به شما نحوه‌ی راه‌رفتن و انجام فعالیت‌ها را آموزش‌می‌دهد. این شکل از درمان که به مکانیک بدن معروف‌است به شکل‌گیری عادت‌های جدید حرکتی کمک‌می‌کند. این آموزش به شما کمک‌می‌کند تا کمر خود را در موقعیتی امن به هنگام کارکردن و انجام فعالیت‌های روزمره نگه‌دارید. شاید در مراحل ابتدایی این آموزش بسیار ساده بوده و شامل یادگیری نحوه‌ی راه‌رفتن ایمن و وارد و خارج‌شدن از تختخواب، نحوه‌ی پوشیدن و درآوردن لباس چگونگی انجام برخی از فعالیتهای روزمره باشد. اما رفته‌ر‌فته این آموزش‌ها شامل یادگیری ایمن‌نگه‌داشتن کمر خود به هنگام بلند‌کردن و برداشتن اشیاء و انجام فعالیت‌های طاقت‌فرسا می‌شود.
• با بهبود شرایط جسمانی فرد، فیزیوتراپیست برنامه فیزیوتراپی شما را به گونه‌ای تنظیم‌می‌کند که فرد را آماده‌ی بازگشت به سرکار سابق خود کند. البته برخی از بیماران قادر به بازگشت به کارهای سابق خود که مستلزم فعالیت‌های طاقت‌فرسا و سنگین است، نخواهندبود.
• در چنین شرایطی ممکن‌است که فیزیوتراپیست به فرد بیمار توصیه‌کند که در فعالیت‌های شغل خود تغییراتی ایجادکند تا وی بتواند به سرکار سابق خود بازگردد. همچنین شاید فیزیوتراپیست پیشنهادکند که فرد تنوعی در شغل خود ایجادکند. به فرد بیمار آموزش‌های لازم داده‌می‌شود تا کارهای خود را بگونه‌ای انجام‌دهد که علاوه بر اینکه کمر وی در شرایطی امن قرارداشته‌ باشد همچنین فشاری به آن وارد نیاید.قبل از به پایان‌رسیدن جلسات فیزیوتراپی، فیزیوتراپیست شماری از راهکارهای اجتناب از بروز مشکلات در آینده را به فرد آموزش‌می‌دهد.