درمان بیرون زدگی دیسک کمر بدون جراحی

تاریخ: ۳۰ آبان ۱۴۰۲

فتق دیسک زمانی ایجاد میشود که ماده ژلاتینی مانند وسط دیسک از ناحیه ای از دیواره ی سخت بیرونی دیسک که ضعیف شده است، بیرون بزند، درست همان طور که کرم وسط دونات با فشار از پارگی شیرینی بیرون میزند. چنانچه ماده دیسک با عصب ستون فقرات تماس پیدا کند یا به آن فشار بیاورد، بیمار دچار بیحسی، گزگز یا درد کمر میشود. درمان فتق دیسک با استراحت، مصرف مسکن، تزریق در ستون فقرات و طب فیزیکی شروع میشود. اکثر بیماران ظرف شش هفته بهبود مییابند و میتوانند فعالیتهای معمول خود را دنبال کنند. اما اگر علائم ادامه داشته باشد، جراحی توصیه میشود.

فتق دیسک کمر چیست؟

برای اشاره به فتق دیسک، اصطلاحات مختلفی استفاده می‌شود. وقوع بیرون‌زدگی دیسک به شرایطی گفته می‌شود که آنولوس (پوشش خارجی دیسک) سالم باشد، اما به گونه‌ای برجسته شده باشد که فشاری روی عصب‌ها ایجاد کند. فتق دیسک واقعی به موقعیتی اشاره دارد که دیواره دیسک ترک می‌خورد یا پاره می‌شود و به همین ترتیب، مادهٔ ژلاتینی مانند درون دیسک از این ترک بیرون می‌زند. در برخی موارد، فتق به حدی شدید است که موجب مشکل جسم آزاد می‌شود، به این معنا که تکه‌هایی از دیسک شکسته شده و کاملاً جدا می‌شوند و وارد کانال نخاعی می‌شوند. بیشتر موارد فتق دیسک در ناحیهٔ مهره‌های کمری رخ می‌دهد، جایی که عصب‌های نخاعی از فضای بین مهره‌های کمری خارج شده و مجدداً به هم پیوند می‌خورند تا عصب سیاتیک را تشکیل دهند که از بالا تا پایین پا امتداد دارد.

علت بیرون زدگی دیسک کمر

فتق یا بیرون‌زدگی دیسک نتیجه‌ای از آسیب دیدگی و بلند کردن اشیاء به شیوه‌ای نادرست است و گاهی بدون دلیل و به صورت خودبخود رخ می‌دهد. سن نیز یکی از عوامل خطر برای فتق دیسک در نظر گرفته می‌شود. همزمان با پیشروی سن، دیسک خشک و سفت‌تر می‌شود و دیوارهٔ فیبری و سخت بیرونی دیسک ضعیف می‌شود. هستهٔ ژلاتینی مانند دیسک از ترک و شکستگی در دیوارهٔ دیسک بیرون زده و درد به دلیل تماس با عصب شروع می‌شود. عواملی مانند ژنتیک، مصرف تنباکو و برخی فعالیت‌های شغلی و تفریحی نیز می‌توانند منجر به زودبازدهی (دژنراسیون) دیسک شوند.

نشانه های بیرون زدگی دیسک کمر

علائم فتق دیسک به محل فتق و واکنش بیمار به درد بستگی دارد. بیمارانی که دچار فتق دیسک کمر میشوند، دردی را حس میکنند که از پایین کمر رو به پایین در یک یا هر دو پا منتشر میشود، این درد که درد سیاتیک گفته میشود گاهی تا پایین پا ادامه دارد. بیمار درد شدید و برق آسایی را مانند شوک الکتریکی حس میکند که در تمام حالات ـ ایستاده، نشسته یا در حال راه رفتن ـ حس میشود. فعالیتهایی مانند خم شدن، بلند کردن اشیاء، چرخیدن و نشستن درد را تشدید میکند. راحت ترین حالت برای برخی بیماران زمانی است که صاف به پشت دراز میکشند، چون در این حالت فشار رو به پایین روی دیسک از بین میرود. درد گاهی با بیحسی و گزگز در پا یا پایین پا همراه است. از دیگر علائم فتق دیسک میتوان به گرفتگی یا اسپاسم عضلات کمر یا پا اشاره کرد. بیماران علاوه بر درد، با ضعف عضلات پا یا رفلکس نداشتن زانو یا مچ پا نیز مواجه میشوند. افتادگی پا (کشیده شدن پا هنگام راه رفتن) یا از دست دادن کنترل مثانه یا روده در موارد شدید تجربه میشود. چنانچه با ضعف شدید پا یا دشواری در کنترل کردن روده یا مثانه (بیاختیاری) روبرو شدید، به سرعت به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر

• پزشک سابقه پزشکی بیمار را به طور کامل بررسی میکند تا از علائم و سابقه آسیب دیدگی یا ابتلا به بیماری مطلع شود و تشخیص دهد که آیا عادتهای سبک زندگی میتواند علت درد باشد یا خیر. سپس پزشک معاینه بالینی را برای تعیین منشأ درد انجام میدهد و آزمایشی را برای ارزیابی بیحسی یا ضعف عضلات انجام میدهد. پزشک معالج دستور یک یا چند مورد از آزمایشهای تصویربرداری رادیوگرافی، ام آر آی، نوار عصب و عضله (EMG)، میلوگرام و سی تی اسکن را میدهد.
•  ام آر آی (تصیربرداری تشدید مغناطیسی): ام آر آی یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی است که در آن از میدان مغناطیسی و امواج رادیوفرکانسی برای تهیه ی تصاویری دقیق از بافتهای نرم ستون فقرات استفاده میشود. MRI برخلاف رادیوگرافی عصبها و دیسکها را به خوبی نشان میدهد. در بعضی موارد ماده حاجب رنگی در جریان خون تزریق میشود، البته این تزریق الزامی نیست. MRI نشان میدهد که کدام دیسک آسیب دیده است و آیا مشکل فشردگی عصب وجود دارد یا خیر. همچنین زائده های استخوانی، تومورهای نخاعی یا آبسه در اسکن ام آر آی دیده میشود.
• میلوگرام: میلوگرافی نوعی رادیوگرافی است که در آن ماده حاجب به روش اسپاینال تب در کانال نخاعی تزریق میشود. سپس فلوئوروسکوپ اشعه ایکس تصاویر تشکیل شده بعد از تزریق ماده حاجب را ثبت میکند. ماده رنگی مورد استفاده در میلوگرافی به رنگ سفید در تصویر دیده میشود و به این ترتیب پزشک میتواند نخاع و کانال نخاعی را با جزئیات ببیند. میلوگرام تحت فشار قرار گرفتن عصب در اثر فتق دیسک، زائده استخوانی، تومور نخاعی و آبسه را نشان میدهد. گاهی اوقات سی تی اسکن بعد از میلوگرام انجام میشود.
• سی تی اسکن (توموگرافی رایانهای): سی تی اسکن نیز یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی است که در آن از پرتو اشعه ایکس و رایانه برای تهیهی تصاویری دو بعدی از ستون فقرات استفاده میشود. در بعضی موارد ماده حاجب در جریان خون تزریق میشود. تصاویر سی تی اسکن به ویژه برای تایید آسیب دیدگی دیسک مفید است.
• نوار عصب و عضله (الکترومیوگرافی EMG) و تست هدایت عصبی (NCS): نوار عصب و عضله فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه گیری میکند. متخصص سوزنهای کوچکی را در عضلات فرو میکند و نتیجه روی دستگاه خاصی ثبت میشود. تست هدایت عصبی نیز مشابه نوار عصب و عضله است، اما این مورد را اندازه گیری میکند که عصب چطور سیگنال الکتریکی را از یک سر عصب به سر دیگر منتقل میکند. این آزمایشها آسیب دیدگی عصب و ضعف عضلات را نشان میدهد.
• رادیوگرافی: مهره های استخوانی ستون فقرات در عکس رادیوگرافی دیده میشود و پزشک میتواند ببیند که آیا مهره ها بیش از حد به هم نزدیک شده اند یا خیر. تغییرات آرتریتی، خارهای استخوانی یا شکستگی نیز در عکس رادیوگرافی قابل مشاهده است. البته رادیوگرافی به تنهایی برای تشخیص فتق دیسک کافی نیست.

درمان بیرون زدگی دیسک کمر بدون جراحی

معمولا برای درمان بیرون زدگی دیسک کمر از روش های غیر جراحی استفاده می شود. این روش ها عبارتند از:

مراقبت از خود

درد ناشی از بیرونزدگی دیسک در اکثر موارد بعد از چند روز بهتر میشود و ظرف 6 ـ 4 هفته کاملاً آرام میشود. کاهش فعالیت، یخ/ گرما درمانی و مصرف مسکنهای بدون نسخه به بهبود فتق دیسک کمک میکند.

•  استراحت: با استراحت کردن فرصت التیام را به بدنتان بدهید و در این مدت به خوبی از خودتان مراقبت کنید. مراقبت صحیح شامل استراحتهای کوتاه، برای مثال سی دقیقهای و سپس راه رفتن یا انجام دادن تمرینهای سبکی میشود که پزشک معالجتان آنها را توصیه کرده است. از انجام دادن فعالیتهایی، مانند خم شدن و بلند کردن اشیاء و حرکات چرخشی که درد را تشدید میکند، خودداری کنید. به آرامی حرکت کنید و اگر دچار درد شدید، فعالیتی را که در حال انجام آن هستید، متوقف کنید. از درمان طب فیزیکی که شامل حرکات اصلاحی و خاص بهبود دهنده ی وضعیتتان میشود، بهره بگیرید.
• کیسه یخ: ناحیه دردناک در ابتدا متورم و ملتهب است. در این مدت به جای کیسه یخ، باید یخ روی موضع بگذارید تا ورم و التهاب کم شود و درد آرام شود. کیسه یخ را هر یک ساعت به مدت 15 دقیقه روی ناحیه ی دردناک بگذارید. درد بعد از سه تا چهار ساعت یخ درمانی تا حدی تسکین پیدا میکند. یخ درمانی را به این صورت ادامه دهید که ابتدا کیسه یخ را روی دیسک برجسته بگذارید و سپس یخ را روی دیگر ناحیه های درگیر، مانند عصبهای دردناک پایین پا قرار دهید. توصیه های پزشک یا متخصص طب فیزیکی درباره مدت زمان و دفعات استفاده یخ درمانی را رعایت کنید.
• گرما درمانی: گرم کردن عضلات گرفته و دردناک را آرام میکند و جریان خون را بهبود میدهد، در نتیجه اکسیژن بیشتری به عضلات و مواد مغذی بیشتری به دیسک آسیب دیده میرسد. درباره مدت زمان و تناوب یخ درمانی و گرما درمانی با پزشک معالجتان مشورت کنید.

درمان دارویی

پزشکان داروهای مسکن، داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)، شل کنندههای عضلانی و استروئیدها را برای درمان بیرون زدگی دیسک کمر تجویز میکنند.

•  داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند آسپرین، ایبوپروفن و سلکسیب برای کاهش التهاب و تسکین درد مصرف میشود.
• مسکنهایی مانند استامینوفن (تایلنول) درد را تسکین میدهد، اما اثر ضدالتهاب داروهای NSAIDs را ندارد. مصرف مسکن و NSAIDs در درازمدت منجر به زخم معده و مشکلات کلیوی و کبدی میشود.
• شل کننده های عضلانی مانند متاکاربامول، کاریسوپرودول و سیکلوبنزاپرین برای کنترل گرفتگی های عضلانی تجویز میشود.
• استروئیدها برای کاهش ورم و التهاب عصبها تجویز میشود. این داروها به صورت خوراکی و با دوز کاهشی در یک دوره پنج روزه مصرف میشود.
• مزیت استروئید این است که درد را تقریباً بلافاصله، ظرف 24 ساعت تسکین میدهد.

تزریق استروئید

تزریق استروئید تحت هدایت فلوئوروسکوپی اشعه ایکس اجرا می‌شود. متخصص در این روش، ترکیبی از کورتیکواستروئید (یک نوع استروئید ضدالتهابی) و داروی بی‌حسی را در فضای اپیدورال ستون فقرات تزریق می‌کند. هدف این تزریق، کاهش ورم و التهاب عصب‌ها در نزدیکی منطقه دردناک است. درد در حدود نیمی از بیماران پس از تزریق اپیدورال بهبود می‌یابد، اگرچه اثر این تزریق معمولاً موقت است. برای دستیابی به نتیجه درمان کامل، تزریق باید مکرر شود. مدت زمان تسکین درد متغیر است و ممکن است از چند هفته تا چند سال به طول انجامد. تزریق استروئید همراه با فیزیوتراپی و یا تمرینات درمانی خانگی انجام می‌شود.

طب فیزیکی برای درمان فتق دیسک

طب فیزیکی غالباً نقش مهمی در بهبود فتق دیسک دارد. مدالیته های طب فیزیکی علاوه بر تسکین درد، به بیمار یاد میدهد که چطور با بدن خود رفتار کند که در آینده دچار آسیب دیدگی نشود. تکنیکهای طب فیزیکی مختلفی برای درمان بیرون زدگی دیسک به کار برده میشود. درمانهای پسیو (غیرفعال)، شامل ماساژ بافتهای عمقی، گرما و سرما درمانی، تحریک الکتریکی (مانند TENS) و هیدروتراپی (آب درمانی) بدن را شل میکند.

تزریق پی آر پی برای درمان فتق دیسک

درمان با پلاسمای سرشار از پلاکت (PRP) درمانی ایمن، موثر و کاملاً طبیعی برای درمان مفصلهای آسیب دیده به شمار می آید. برای به دست آوردن پی آر پی ابتدا مقدار کمی خون از خود بیمار گرفته میشود و در سانتریفیوژ چرخانده میشود تا پلاکتهای آن تغلیظ شود؛ سپس این محلول در ناحیه آسیب دیده تزریق میشود. پژوهشهای پزشکی و مطالعات گسترده مزایای بیشمار PRP را برای بیماران دردمند مبتلا به فتق دیسک ثابت کرده است، این درمان توانایی بدن را برای التیام بخشی خود به روشی طبیعی افزایش میدهد.

اوزون تراپی

گاز اکسیژن ـ اوزون  در دیسک برجسته تزریق میشود. اوزون مستقیماً داخل دیسک تزریق میشود و حجم داخل دیسک را کاهش میدهد. این کاهش حجم پیآمد اکسیداسیون پروتئوگلیکانها یعنی پروتئینهایی است که داخل مرکز ژلهای دیسک وجود دارند. بعد از کاهش حجم دیسک، فشار روی عصبها نیز کم میشود. کم شدن فشار نیز تسکین درد را به دنبال دارد.

طب سوزنی

متخصص طب سوزنی سوزنهای بسیار ظریفی را در نقاط معینی از سطح بدن فرو میکند. طب سوزنی نقاطی را تحریک میکند که در امتداد مریدینهای (معادل گذرگاههای عصبی) آسیب دیده در اثر فتق دیسک قرار دارند؛ در نتیجه فرایند التیام با افزایش یافتن جریان خون تسهیل میشود. همچنین طب سوزنی بدن را تحریک به تولید اندورفین، یعنی مسکن طبیعی بدن میکند. سوزنهای طب سوزنی 40 ـ 20 دقیقه در بدن باقی میماند. برای دستیابی به بهترین نتیجه ممکن توصیه میشود که درمان چند بار تکرار شود.

ورزش برای درمان بیرون زدگی دیسک کمر

ورزش درمانی  به بیمار کمک میکند تا درد طاقت فرسای ناشی از بیرون زدگی دیسک را مدیریت کند. متخصصین طب فیزیکی تمرینهای کششی خاصی را برای تسکین درد و تمرینهای تقویت عضلات را برای پیشگیری از آسیب دیدگی به بیماران آموزش میدهند. چنانچه روش صحیح انجام این تمرینها را یاد بگیرید، با داشتن کمری قویتر کمتر دچار درد خواهید شد.

تیلت لگن

حرکت تیلت (خم کردن) لگن عضلات کمر را تقویت میکند و وضعیت اندامی را بهبود میدهد. این حرکت را در ابتدای درمان پنج بار در روز تکرار کنید و به تدریج به ده بار برسانید.
برای انجام این حرکت به روش زیر عمل کنید:

• به پشت روی تشک دراز بکشید و زانوها را خم کنید.
• عضلات باسن و شکم را منقبض کنید تا کمر کاملاً صاف شود و روی زمین قرار بگیرد.
• لگن را رو به بالا ببرید.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید.
• به حالت اول برگردید.
• به کمرتان قوس بدهید تا لگن رو به پایین برود.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید، سپس عضلات را شل کنید.

کشش زانو تا قفسه سینه

حرکت کششی زانو تا قفسه سینه عضلات نگهدارنده کمر و شکم را تقویت میکند. این حرکت را دو یا سه بار در روز، با هر دو زانو انجام دهید.

•  به پشت روی زمین دراز بکشید و زانوها را خم کنید.
• یک زانو را با به کار گرفتن عضلات شکم، تا جایی که میتوانید و احساس درد و کشش نمیکنید، تا قفسه سینه بالا ببرید.
• زانو را با هر دو دست بگیرید و عادی و منظم نفس بکشید.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید.
• پا را با استفاده از عضلات شکم پایین بیاورید.
• حرکت را برای پای دیگر هم تکرار کنید.

پیشگیری از بیرون زدگی دیسک کمر

پیشگیری راهکار کلیدی برای جلوگیری از عود دیسک کمر است که به طریق زیر محقق میشود:

•  بلند کردن اشیاء به روش صحیح
• حفظ وضعیت اندامی صحیح هنگام نشستن، ایستادن، حرکت کردن و خوابیدن
• انجام دادن یک برنامه ی ورزشی مناسب برای تقویت عضلات ضعیف شکم و پیشگیری از آسیبدیدگی مجدد
• داشتن یک محل کار ارگونومیک
• حفظ وزن در حد سالم و کاهش چربی بدن
• داشتن نگرشی مثبت و مدیریت استرس
• عدم استعمال دخانیات