فیزیوتراپی دیسک کمر: ورزش برای فتق، پارگی و بیرون زدگی دیسک

تاریخ: ۳۰ دی ۱۴۰۲

ضعف،پیری و آسیب دیدگی می‌تواند باعث نشتی ژل در بخش داخلی دیسک از پوسته سخت خارجی آن شود. به این بیماری لغزش دیسک یا فتق دیسک می‌گویند. این بیماری باعث ناراحتی و درد شدید می‌شود.تمرینات سبک ورزشی، تمرینات کششی و فعال بودن می‌تواند به تسکین درد فتق دیسک کمک کند. تمرینات ورزشی باعث تقویت و افزایش انعطاف در ستون فقرات، گردن و کمر خواهد شد.

پزشکان ما در کلینیک توانبخشی و فیزیوتراپی امید برای درمان دیسک کمر، ابتدا با استفاده از معاینات دقیق به ارزیابی میزان آسیب وارده به ساختمان های اطراف  ناحیه آسیب دیده مانند ماهیچه ها و بررسی وجود درد های ارجاعی می پردازند و در صورت نیاز تصویر برداری های لازم از مفصل درخواست می شود .سپس با ارائه برنامه درمانی اثر بخش و پیشرفته با رویکرد پلکانی یعنی شروع درمان با روش های درمانی ساده مانند ورزش و فیزیوتراپی و سپس متدهای پیشرفته مانند انواع تزریق ها ازجمله اوزون، استروئید و PRP به شما در غلبه به این بیماری کمک می‌کنند.متخصصین کلینیک توانبخشی و فیزیوتراپی امید  می‌توانند با معاینه و ارزیابی بیمار، طرح درمانی ایده‌آل را برای وی تهیه کنند که متناسب با نیازهای خاص بیمار باشد. این طرح درمانی به بیماران کمک می‌کند تا درد را کنترل کرده و تحرک و کارکرد فیزیکی بدن را بازیابی نمایند. درمان لغزش دیسک می‌تواند فشار را از روی مهره‌های ستون فقرات و عصب‌های موجود برداشته و درد را کاهش دهد. 

انواع

چندین اصطلاح برای توصیف فتق دیسک که روی اسکن ام آر آی تشخیصی  دیده می‌شود، وجود دارد. فتق دیسک زمانی رخ می‌دهد که بالشتک‌های نرم بین استخوان مهره‌ها بیرون بزند. بخشی از دیسک ممکن است فتق کرده یا بیرون بزند، که باعث فشار وارد شدن به طناب نخاعی یا اعصاب نخاعی خواهد شد. فشار روی اعصاب باعث بروز علائمی می‌شود که مشخصه فتق دیسک هستند. انواع فتق دیسک عبارتند از:

• بیرون زدگی متوسط دیسک: این عارضه عمدتاً با عنوان برآمدن دیسک شناخته می‌شود. بیرون زدگی دیسک هنگامی رخ می‌دهد که دیسک میان مهره‌ای و لیگامان‌های مرتبط با آن دست نخورده باقی بمانند ولی شکلی همچون کیسه بیرون زده پیدا کند که بر اعصاب آن ناحیه فشار وارد نماید.
• بیرون زدگی کامل دیسک: بیرون زدگی کامل دیسک هنگامی دیده می‌شود که بخش بیرونی دیسک نخاعی پاره شده و در نتیجه محتویات ژله مانند داخل دیسک بیرون بریزد. امکان دارد در بیرون زدگی کامل دیسک لیگامان‌ها آسیب ببینند یا آسیبی به لیگامان‌ها وارد نشود.
• جدا شدگی دیسک: جدا شدگی دیسک زمانی رخ می‌دهد که بخش ژله مانند وسط دیسک نه تنها بیرون بریزد، بلکه از بخش اصلی دیسک جدا شود.

این نوع خاص از مشکلات دیسک به طور ضروری بیمار را به درمان نمی‌کشاند. اما مهم است که یافته‌های اسکن ام آر آی را با شکایت بیمار از وضعیت خود و نتایج معاینه جسمانی مرتبط کنیم. اگر هر سه مورد به یک مشکل زمینه‌ای یکسان اشاره نکنند، احتمال موفقیت درمان کاهش می‌یابد.

مهم است به یاد داشته باشیم که ناهنجاری‌های دیسک در اکثر موارد قابل مشاهده در اسکن ام آر آی هستند، حتی در بیمارانی که شکایت خاصی از وضعیت خود ندارند و در واقع وضعیت طبیعی دارند. بنابراین، اینکه بیمار از درد کمر یا پا شکایت دارد و همچنین ناهنجاری دیسک در اسکن ام آر آی مشاهده می‌شود، به تنهایی نشان‌دهنده ارتباط آنها نیست.

احتمالاً این دو مسئله با یکدیگر مرتبط باشند، اما فرض کردن بطور قطعی ارتباط آنها می‌تواند منجر به نتایج درمانی ضعیف شود. یک پزشک ماهر به بیمار کمک می‌کند تا مشخص شود آیا ناهنجاری دیسک که در اسکن ام آر آی مشاهده شده، علت علائم بالینی بیمار است یا خیر.

علل لغزش دیسک یا فتق دیسک

پیری اصلی‌ترین دلیل لغزش دیسک در کمر است. دیسک‌هایی که در هنگام تولد حاوی 80 درصد آب هستند، با بالا رفتن سن این آب را از دست داده و خشک می‌شوند. در نتیجه دیسک‌ها کمتر می‌توانند خود را با فشردگی تطبیق دهند و در نهایت علائم فتق دیسک بروز می‌کنند. سایر علل لغزش دیسک در کمر، چاقی، عدم تحرک، عدم انجام تمرینات ورزشی، مصدومیت، آسیب، سانحه، حرکات نامناسب و سیگار کشیدن است. بلند کردن نادرست اجسام بسیار سنگین نیز می‌تواند باعث لغزش دیسک در ناحیه کمر شود.

علائم لغزش دیسک

لغزش دیسک می‌تواند باعث احساس درد ناتوان کننده‌ای در ناحیه آسیب دیده شود. علائم لغزش دیسک عبارتند از:

• دردی که با انجام حرکاتی خاص افزایش می‌یابد
• بی‌حسی و درد در یک سمت بدن
• احساس سوزش و خارش یا حس سوزن سوزن شدن در دست و پا
• دردی که به پاها یا دست‌ها تیر می‌کشد
• ضعف عضلانی و بی‌حسی در پاها یا باسن
• دردی که پس از نشستن، ایستادن یا راه رفتن کوتاه مدت، شدت می‌یابد

درمان لغزش دیسک

گزینه‌های درمانی متنوعی برای فتق دیسک یا لغزش دیسک وجود دارد، برخی از این گزینه‌ها عبارتند از:

• داروهای ضد التهاب: این داروها بصورت بدون نسخه یا با نسخه قابل خریداری هستند و می‌توانند درد و ورم را تسکین دهند، داروهایی مثل مسکّن‌ها، آرام بخش عضلات و قرص‌های درد عصبی.
• تزریق: می‌توان با تزریق مستقیم استروئید یا داروهای ضد التهابی و تسکین دهنده درد به داخل ناحیه درگیر، فوراً درد را تسکین داد.
• تغییر در سبک زندگی: لغزش دیسک در ناحیه کمر غالباً در بین کسانی شایع است که از چاقی مفرط یا بی‌تحرکی رنج می‌برند. ورزش منظم، حفظ وزن سالم، نوشیدن مقدار زیادی آب، دوری از سیگار و فعال بودن می‌تواند احتمال ابتلا به فتق دیسک را به حداقل ممکن برساند.
• جراحی: گزینه‌های جراحی کم تهاجمی برای درمان فتق دیسک وجود دارد که عبارتند از دیسککتومی که در آن دیسک بیرون زده از بدن خارج می‌شود و لامینکتومی که در آن بخش آسیب دیده دیسک و بخشی از استخوان که بر عصب فشار وارد می‌کنند از بدن خارح خواهند شد.

فیزیوتراپی چگونه به درمان دیسک کمر کمک می کند؟

فیزیوتراپی می‌تواند درد را به حداقل رسانده و علائم بالینی فتق دیسک را تسکین دهد. روش‌های درمانی فیزیوتراپی که باعث تسکین درد ناشی از فتق دیسک می‌شود عبارتند از: 

بریس

وقتی که دیسک میان مهره‌ای بیرون می‌زند و/ یا دچار فتق می‌شود، استفاده از یک بریس کمر خشک یا نیمه خشک می‌تواند به ثابت کردن و کاهش حرکات ریز در بخش آسیب دیده ستون فقرات کمک کند. همچنین از بریس کمر برای محدود کردن خم شدن و چرخش کمر و کمک به حمل وزنی که معمولاً بر روی دیسک قرار می‌گیرد استفاده می‌شود.

ماساژ

فتق دیسک یکی از آسیب دیدگی‌های نسبتاً شایع است که می‌تواند در هر نقطه‌ای از ستون فقرات رخ دهد. ماساژ می‌تواند در درمان علائم فتق دیسک مثمر ثمر باشد، بعنوان مثال در کاهش درد و اسپاسم عضلانی. بدن معمولاً قادر است تا فتق دیسک را در عرض 6 هفته درمان کند. در این مدت، ماساژ یکی از گزینه‌های جایگیزین نسبتاً ایمن برای درمان‌های سنتی فتق دیسک است و شاید بتواند به بیمار کمک کند تا ازمبتلا شدن به عوارض اعتیاد آور داروهای مسکّن جلوگیری کند.

ماساژ از طریق کاهش فشار در عضلات اطراف ستون فقرات به درمان فتق دیسک کمک می‌کند. با تسکین تنش عضلات، فشار روی دیسک نیز کاهش خواهد یافت و در نتیجه از فشردگی دیسک کم می‌شود. ماساژ درمانی به طور منظم می‌تواند از تحلیل رفتن دیسک در آینده جلوگیری کند. در کوتاه مدت، بی‌حسی و درد ناشی از فتق دیسک تسکین خواهد یافت. نباید انتظار داشت که با یک جلسه درمان تمام درد از بین رفته باشد ولی امکان دارد که بصورت آنی اندکی از درد را تسکین دهد. معمولاً تا وقتی که بیمار متوجه تغییر قابل توجهی شود به چند جلسه درمانی نیاز خواهد بود. صبوری کردن و ادامه دادن طرح درمانی که پزشک برای بیمار تهیه کرده است بسیار اهمیت دارد.پیش از شروع درمان با ماساژ با پزشک خود صحبت کنید تا مطمئن شوید که ماساژ درمانی باعث تشدید علائم نخواهد شد.

درمان دستی

یکی دیگر از روش های درمان درد ناشی از بیرون زدگی دیسک کمر، روش درمان دستی است. در این روش نه تنها درد بیمار کاهش می یابد بلکه دامنه حرکت و توانایی فرد نیز افزایش می یابد. البته نکته مهم درباره این روش درمانی این است که حتماً باید توسط متخصص انجام شود تا باعث ایجاد عوارض بیشتر برای بیمار نشود. متخصصین کلینیک توانبخشی و فیزیوتراپی امید برای انجام درمان دستی در اروپا دوره های پیشرفته ای را طبق آخرین متدهای روز دنیا گذرانده اند.

اوزون تراپی

اوزون تراپی برای فتق دیسک یکی از روش‌های درمانی است که محبوبیتی روزافزونی در سرتاسر دنیا کسب کرده است. گاز اوزون به دیسک بیرون زده تزریق می‌شود. با استفاده از سوزن گاز مستقیماً به دیسک رسیده و حجم داخل دیسک را کاهش می‌دهد. این کاهش حجم در اثر اکسیداسیون پروتئوگلیکان‌ها  رخ می‌دهد. پروتئوگلیکان‌ها پروتئینی هستند که در مرکز ژله مانند دیسک یافت می‌شود (به آن وکلئوس پولپوزوس نیز می‌گویند). هنگامی که از حجم دیسک کاسته شد، فشار روی عصب‌ها نیز کم خواهد شد. در نتیجه از میزان دردی که بیمار احساس می‌کند کاسته می‌شود.

لیزرتراپی

درمان با لیزر کم توان می‌تواند باعث تسکین طولانی مدت درد شود. ادر این درمان نه تنها خون، بلکه بافت اطراف نیز توسط لیزر هدف قرار می‌گیرند تا بهبودی تسریع شود. تاباندن مستقیم نور لیزر به دیسک باعث تسریع فرآیند تولد کلاژن می‌شود، یکی از اصلی‌ترین مواد تشکیل دهنده آنولوس فیبروزوس، کلاژن است. اثر فتو بیو مدولیشن نور لیزر تعداد سلول‌های بنیادی و سلول‌های ماهواره‌ای را افزایش می‌دهد. این سلول‌ها به ترمیم بافت عضله آسیب دیده و همچنین سلول‌های عصبی کمک می‌کند تا بازسازی عصبی تسریع شود. لیزر می‌تواند التهاب و ورم را نیز کاهش دهد. درمان با لیزر کم توان اثر تجمیعی دارد، به این معنا که نتایج هر جلسه درمانی بر نتایج جلسه پیش اضافه شده تا یک نتیجه طولانی مدت نه تنها برای درمان علائم که برای درمان ریشه‌ای مشکل به دست آید.

انجام تمرینات ورزشی چگونه به درمان کمک می‌کند؟

تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی اغلب بخش مهمی از دوره ریکاوری فتق دیسک است. معمولاً پس از تشخیص فتق دیسک پزشک چند روز استراحت مطلق برای بیمار تجویز خواهد کرد.

انجام فعالیت‌ها و تمرینات سبک ورزشی باعث تقویت عضلاتی شده که از ستون فقرات حمایت می‌کنند و فشار را از روی ستون فقرات کاهش می‌دهد. ضمناً با افزایش انعطاف ستون فقرات به کاهش احتمال عود کردن مجدد فتق دیسک منجر می‌شود.

پزشکان توصیه می‌کنند که ورزش با مقدار کم شروع شده و به آرامی سطح آن افزایش یابد. پزشک تمریناتی که در دوران ریکاوری باید یا نباید انجام داد را با بیمار در میان خواهد گذاشت. ورزش‌های سبکی که می‌توانند به درمان فتق دیسک کمک کنند عبارتند از:

• یوگا
• شنا
• پیاده روی
• دوچرخه سواری

این تمرینات را به صورت آهسته و کنترلی انجام دهید مخصوصاً در هنگامی که خم شده‌اید یا چیزی را از روی زمین برمی‌دارید. این تمرینات نباید دردناک باشند. اگر بیمار در حین انجام این تمرینات احساس درد کرد باید تمرین را قطع کرده و با پزشک خود مشورت نماید.

در ادامه چند تمرین ورزشی آورده شده که به درمان درد ناشی از فتق دیسک در ناحیه کمر کمک می‌کند. تمرینات زیر از طریق تقویت عضلات کمر باعث تسکین درد در ناحیه کمر می‌شوند. ضمناً این تمرینات موجب می‌شوند تا عضلات حمایت بیشتری از ستون فقرات انجام دهد و از بروز آسیب دیدگی در آینده جلوگیری شود.

فلکشن (خم کردن) کمر

تمرینات فلکشن کمر، باعث کشش ستون فقرات و عضلات کمر خواهد شد. اگر دچار ضایعه کمر شده‌اید پیش از انجام این تمرینات با پزشک خود مشورت کنید: برای انجام تمرینات کششی فلکشن کمر:

• به پشت دراز کشیده و هر دو زانوی خود را درون سینه خود جمع کرده و نگاه  دارید.
• در همین حین سر خود را به جلو بکشید تا زمانی که کشش مناسبی را در طول ناحیه تحتانی و وسط کمر احساس کنید.
• این حرکت را چندین بار تکرار کنید.

کشش با رساندن زانو به سینه

رساندن زانو به سینه باعث به کار افتادن عضلات با یک کشش ملایم در دو طرف بدن خواهد شد. طریقه انجام تمرین:

• به پشت دراز کشیده و زانوهای خود را خم کنید. هر دو پاشنه پای خود را روی زمین بگذارید.
• هر دو دست خود را پشت یک زان. قرار داده و به سمت سینه خود بکشید.
• پاهای خود را با هم عوض کرده و چندین بار حرکت را تکرار کنید.

کشش عضله پیریفورمیس

عضله پیریفورمیس یک عضله کوچک است که در عمق باسن قرار دارد. به منظور کشش این عضله:

• به پشت دراز کشیده و زانوهای خود را خم کنید. هر دو پاشنه پای خود را روی زمین بگذارید.
• یک پای خود را خم کرده و پای دیگر را روی پای خم خود بگذارید به گونه‌ای که قوزک پا روی زانوی پای خم شده قرار بگیرد.
• به آرامی زانوی خم شده را به سمت قفسه سینه بکشید تا زمانی که کشش خفیفی را در باسن حس کنید.
• این حرکت را چندین بار برای هر دو طرف تکرار کنید.

حرکاتی که نباید انجام داد

فتق دیسک می‌تواند در هنگام بلند کردن اجسام سنگین، وارد شدن فشار ناگهانی به کمر یا حرکات پر فشار مکرر اتفاق افتد. افراد مبتلا به فتق دیسک باید از انجام فعالیت‌های پرفشار در دوران ریکاوری خودداری کنند.

بیماران باید از انجام تمام تمریناتی که باعث احساس درد یا موجب تشدید درد می‌شود خودداری کنند. در صورتی که به سیاتیک مبتلا هستید، از انجام تمرینات کشش همسترینگ خودداری نمایید.

ضمناً بیماران باید از انجام تمرینات پر برخورد مثل دویدن نرم یا ورزش‌های رزمی خودداری کنند. این ورزش‌ها باعث لرزیدن ستون فقرات می‌شوند.

با تمرینات ساده و به مقدار کم شروع کنید و آن را به تمرینات پیچیده‌تر و پر فشار برسانید. این راه امن‌ترین راه برای کاهش علائم بالینی است. این نکته را از یاد نبرید که شروع زودهنگام تمرینات ورزشی و کششی به بهبود نتایج حاصله از تمرین منجر خواهد شد. درباره بهترین برنامه ورزشی که با احتیاجات خاص شما متناسب باشد با پزشک خود صحبت کنید.