پای پرانتزی به عارضه‌ای گفته می‌شود که در آن پاها و مچ به یکدیگر نزدیک هستند، در حالی که زانوها بیش از حد طبیعی از هم فاصله دارند. این وضعیت در میان اطفال و کودکان نوپا معمول است اما اگر به طور مناسبی درمان نشود می‌تواند در سال‌های بعد از کودکی نیز ادامه پیدا کند. در بیمارانی که پاهای پرانتزی دارند، استخوان درشت نی و در برخی موارد، استخوان ران به حالت خمیده در می‌آید. پرانتزی شدن پاها می‌تواند علل متفاوتی از کمبودهای موجود در رژیم غذایی گرفته تا مسمومیت با فلزات سنگین و حتی آسیب‌دیدگی استخوان‌ها در سنین رشد داشته باشد.
پاهای پرانتزی می‌تواند باعث بروز درد در ناحیه زانوها و نیز محدودیت‌های حرکتی در افراد مبتلا شود. برخی افراد ممکن است از ابتدا با پاهای پرانتزی متولد شوند در حالی که برخی افراد دیگر ممکن است به دلیل آسیب‌دیدگی در یک پا دچار این مشکل شوند. در هر صورت، پیامد اصلی پاهای پاپیونی که برای بیمار مشکل ساز می‌شود این است که ممکن است بیماری آرتروز در قسمت داخلی زانوها ایجاد شود و باعث بروز ورم، درد و در نهایت اختلال در توانایی انجام فعالیت‌های روزمره شود. این مشکل حتی می‌تواند با چاقی یا استفاده بیش از حد از مفاصل زانو تشدید شود و در صورت برداشتن غضروف (مینیسک میانی) به یک عارضه حاد و جدی تبدیل شود.
در ادامه، این مقاله قصد دارد تا شما را با اطلاعات مختصری در مورد روش‌های مختلفی که برای درمان پاهای پرانتزی وجود دارد، آشنا سازد.
آیا پای پرانتزی در کودکان طبیعی است؟
پاهای پرانتزی در بین کودکانی که سن زیر 3 سال دارند، معمولاً به عنوان یکی از مراحل طبیعی رشد و نمو محسوب می‌شود. نوزادان معمولاً به خاطر وضعیت خمیده‌ای که در رحم مادر دارند، در زمان تولد با پاهای پرانتزی به دنیا می‌آیند.
در حقیقت پرانتزی بودن خفیف حالت پاها برای کودکان نسبتاً شایع است. کودکان نوپا نیز اغلب دارای پاهای پرانتزی هستند که حتی ممکن است در راه رفتن طبیعی آن‌ها اختلال ایجاد کند. اغلب موارد پای پرانتزی در کودکان نوپا ناشی از پدیده‌ای است که در علم پزشکی اصطلاحاً به آن ژنوواروم فیزیولوژیکی گفته می‌شود. پزشکان این اصطلاح را برای اشاره به تغییراتی در شکل طبیعی پاها به کار می‌برند که باعث می‌شود پاهای کودک نوپا به حالت پرانتزی به نظر برسد.
اصولاً کودکانی که شکل ظاهری پاهای آن‌ها دچار تغییراتی شده است، در سنین حدود 12 تا 19 ماهگی شروع به بهبود و رفع این تغییرات می‌کنند. همان طور که قبلاً اشاره شد، تا قبل از سن 3 سالگی این مشکل بدون نیاز به هیچ نوع درمانی به طور کلی برطرف خواهد شد. با این حال اگر مشکل پاهای پرانتزی در بزرگسالان یا کودکان بالاتر از 3 سال همچنان ادامه پیدا کند، لازم است تحت درمان قرار گیرند.
علل پاهای پرانتزی
چندین بیماری و شرایط پزشکی وجود دارد که می‌تواند عامل پرانتزی شدن پاها باشد. برای مثال، بیماری بلانت یکی از بیماری‌هایی است که بر رشد استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد و منجر به رشد غیر طبیعی استخوان ساق پا یا بخش فوقانی استخوان درشت نی می‌شود که در نهایت، پرانتزی شدن پاها را به دنبال خواهد داشت. این عارضه می‌تواند هم در بزرگسالان و هم در کودکان نوپا به وجود آید.
با این حال خوشبختانه بیماری بلانت یک بیماری قابل درمان است و اگر زود تشخیص داده شود ممکن است با استفاده از بریس‌های مخصوص پا در کودکان بتوان آن را اصلاح کرد. اما اگر با وجود استفاده از بریس حالت پرانتزی پاها تشدید شود یا ادامه پیدا کند، ممکن است برای درمان آن به عمل جراحی نیاز باشد.
بیماری‌های نادر دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند باعث پرانتزی شدن پاهای کودکان شود. برای مثال، اختلال در متابولیسم مانند راشیتیسم (کمبود ویتامین دی) نیز ممکن است منجر به پرانتزی شدن پاها شود. برخی از مهم‌ترین علل بروز پاهای پرانتزی عبارتند از:
- شکستگی، ضرب‌دیدگی یا آسیب‌دیدگی استخوان‌ها که به خوبی بهبود پیدا نکرده باشد.
- رشد غیر طبیعی استخوان‌ها که می‌تواند باعث خمیده شدن پاها شود.
- مسمومیت با فلوراید و سرب نیز می‌تواند عامل پرانتزی شدن پاها باشد.
- موارد خاصی از پاهای پرانتزی ممکن است در اثر بیماری راشیتیسم که ناشی از کمبود ویتامین دی است، ایجاد شود.
- بیماری بلانت نیز می‌تواند عامل ایجاد پاهای پرانتزی باشد.
- پای پرانتزی در بزرگسالان معمولاً به علت آرتروز زانو یا فرسودگی غضروف مفصل زانو ایجاد می‌شود. فرسایش غیر یکنواخت این غضروف، به ویژه از طرف داخل زانو باعث انحراف زانوها و پرانتزی شدن پاها می‌شود.
- از علل جدی‌تر بروز پاهای پرانتزی در بزرگسالان می‌توان به تومورهای استخوانی و عفونت استخوان‌ها (استئومیلیت) اشاره کرد که منجر به خمیدگی غیر طبیعی و پرانتزی شدن شکل ظاهر پاها می‌شود.
پاهای پرانتزی چگونه اصلاح می‌شوند؟
خاصیت ذاتی عارضه پاهای پرانتزی آن است که هر چقدر به مدت طولانی‌تری درمان نشود، درمان آن دشوارتر خواهد شد. اگرچه جراحی یک روش سریع و مستقیم برای درمان پاهای پرانتزی محسوب می‌شود اما همیشه بهترین روش درمانی نیست. با این حال به منظور جلوگیری از بدتر شدن وضعیت و از بین رفتن مفاصل زانو، استفاده از یک روش درمانی خاص ضرورت پیدا می‌کند زیرا در اغلب موارد، این عارضه منجر به بروز آرتروز خواهد شد.
توجه به این نکته بسیار مهم است که درمان مؤثر پاهای پرانتزی نیازمند آن است که ابتدا علل به وجود آورنده آن به درستی تشخیص داده شود. هنگامی که این عامل شناسایی شد آنگاه می‌توان با استفاده از یک برنامه درمانی مناسب به تدریج خمیدگی پاها را برطرف کرد.
روش‌های زیر برای درمان پای پرانتزی موثر شناخته شده‌اند:
ویتامین دی
اگر رژیم غذایی شما فاقد مواد مغذی به مقدار مناسب باشد، هیچ برنامه ورزشی و تمرینات اصلاحی نمی‌تواند به برطرف شدن مشکل پاهای پرانتزی شما کمک کند. بنابراین مهم است که قبل از هر اقدام دیگری برای درمان پاهای پرانتزی، در درجه اول مراقب رژیم غذایی خود باشید. برای این منظور عموماً لازم است که مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین دی را در برنامه غذایی خود شروع کنید. البته این فقط شروع کار است. در ادامه، مواد مغذی دیگری از جمله اسیدهای چرب مانند امگا 3 و امگا 6 که در ماهی و دانه غلات یافت می‌شوند نیز اهمیت پیدا می‌کند و باید به مقدار کافی در برنامه غذایی گنجانده شود.
همچنین اطمینان از دریافت مقادیر کافی ویتامین دی از طریق مکمل‌ها و قرار گرفتن در معرض نور خورشید اهمیت بسیار زیادی دارد. زیرا این کار کمک مؤثری به بهبود تراکم استخوان‌ها می‌کند و نقش بسیار مهمی در صاف کردن پاهای پرانتزی دارد.
بریس‌های طبی
برخی از انواع کفش‌ها، گچ و بریس‌های مخصوص می‌تواند برای کمک به درمان پاهای پرانتزی در کودکان و خردسالان استفاده شود. معمولاً از بریس‌های طبی در مواردی که مشکل خمیدگی پاهای کودک شدید باشد و یا کودک علاوه بر پاهای پرانتزی بیماری دیگری نیز داشته باشد، استفاده می‌شود. کودک باید تا زمانی که پاها به طور کامل صاف شوند، از این بریس‌ها استفاده کند.
وقت کم کردن کیلوهای اضافی است
تحمل وزنی بیشتر از آنچه که بدن شما با توجه به سن و قد شما، توانایی آن را دارد، می تواند در بدتر شدن مشکل پاهای پرانتزی نقش داشته باشد. هر وزن اضافه‌ای که توسط پاهای شما حمل می‌شود، فشار مضاعفی را بر روی زانوهای شما که از قبل هم به خاطر مشکل پاهای پرانتزی تحت تنش شدید قرار دارند، وارد می‌کند. هرچقدر این وزن اضافی بیشتر تحمل شود، احتمال بروز یا تشدید سریع مشکل پاهای پرانتزی بیشتر خواهد بود، و این بدان معنی است که احتمالاً علائم آرتروز و بی‌حرکتی را نیز نسبتاً زودتر مشاهده خواهید کرد.
تمرینات ماساژ درمانی
در جریان تمرین ماساژ درمانی، یک درمانگر پاهای شما را به مدت طولانی به طور مکرر به عقب و جلو حرکت می‌دهد. ماساژ درمانی به رفع مشکل پاهای پرانتزی در زمان مناسب کمک می‌کند. فرایند ماساژ درمانی تا قبل از مشاهده نتایج ملموس، چندین مرتبه تکرار می‌شود.
مشاوره با فیزیوتراپیست
شما می‌توانید با مراجعه به یک فیزیوتراپیست از کمک او در اجرای حرکات ورزشی مخصوص برای درمان پاهای پرانتزی کمک بگیرید. یکی از این ورزش‌ها شامل حرکت دادن ساده پاها به سمت بالا و پایین یا همان حرکت دوچرخه است که در حالتی که بیمار به پشت دراز کشیده است انجام می‌گیرد. فیزیوتراپیست شما به طور متناوب ران پاهایتان را در حالتی که به صورت درازکش به پشت خوابیده‌اید، به طرف بالا حرکت می‌دهد و تا حد ممکن به قفسه سینه نزدیک می‌کند و دوباره به پایین برمی‌گرداند. این تمرین معمولاً در هر جلسه 10 تا 15 مرتبه تکرار می‌شود و برای دستیابی به بهترین نتیجه باید دو بار در روز تکرار شود.
ورزش‌ها و حرکات کششی
پاهای پرانتزی عارضه‌ای است که بر وضعیت بدن شما اثر می‌گذارد و وضعیت بد بدن نیز به نوبه خود می‌تواند مشکل پاهای پرانتزی را تشدید کند، بنابراین این دو مشکل به صورت یک چرخه معیوب بر همدیگر اثر می‌گذارد. ورزش‌های یوگا و پیلاتس همراه با حرکات کششی کافی اغلب می‌تواند در تقویت عضلات اصلی بدن و نیز بهبود تعادل و وضعیت بدنی شما کمک بسیار مؤثری کند. برای شروع می‌توانید یکی از این تمرین‌های ساده را در خانه انجام دهید.
صاف روی زمین دراز بکشید و پاها را به آرامی از سطح زمین بلند کنید و به طرف سقف ببرید. این کار باعث می‌شود عضلاتی که وظیفه آن‌ها حمایت از زانو است، یک کشش بیش از حد معمول را تجربه کند. در این وضعیت سعی کنید باسن خود را به طور کامل از روی زمین بلند کنید و پاها را همچنان به طرف سقف بالا نگه دارید. این ورزش یک روش بسیار مؤثر جهت تقویت عضلات شکم و کمر است. برای شروع سعی کنید این ورزش را 3 بار در روز و هر بار 3 تا 4 مرتبه تکرار کنید.
تأثیر حرکت اسکات و کشش عضلات ساق پا بر بهبود پای پرانتزی
اگر واقعاً قصد دارید مشکل پاهای پرانتزی را حل کنید و پاها را صاف کنید، ورزش‌های مخصوص مفاصل و عضلات اصلی بدن می‌تواند برای شما بسیار حیاتی باشد. این ورزش‌ها به شما کمک می‌کند تا به طور خاص عضلاتی که مسئول حمایت از پاها هستند از جمله عضلات ساق و ران پا را تقویت کند. انجام حرکات ورزشی از یک جنبه دیگر نیز مهم است و آن اینکه این باور را در شما تقویت می‌کند که خودتان با تلاشی که انجام می‌دهید، قادر به صاف کردن پاها و برطرف کردن مشکل پاهای پرانتزی هستید.
حرکات اسکات و کشش عضلات ساق پا دو مورد از بهترین ورزش‌ها برای اصلاح پاهای پرانتزی است، زیرا تمرکز اصلی این ورزش‌ها بر تقویت عضلاتی است که وظیفه بهبود وضعیت پاها را بر عهده دارند. همچنین این ورزش‌ها باعث تقویت عضلات و مفاصل اصلی شما از جمله لگن، شانه‌ها و مفاصل مهره‌های ستون فقرات می‌شود.
نکته بسیار مهم در انجام حرکات ورزشی آن است که در هر لحظه‌ای که نشانه‌ای از درد یا فشار بیش از حد بر روی زانوهایتان حس کردید، بلافاصله آن تمرین را متوقف کنید و فقط هنگامی انجام آن را از سر بگیرید که کاملاً بهبود پیدا کردید.
اسکات
برای انجام حرکت اسکات باید بایستید و پاها را به اندازه عرض شانه‌ها باز کنید. دقت کنید که نوک پنجه پا به طرف جلو و کمی به سمت خارج زاویه داشته باشد. صاف بایستید و این نکته را به خاطر داشته باشید که هدف این تمرین کمک به بازیابی تعادل اسکلتی شما است. دست‌ها را پشت سر بگذارید و به آرامی زانوها را خم کنید و ارتفاع بدن را کاهش دهید تا به وضعیت اسکات برسید. نکته بسیار مهم در انجام این حرکت آن است که اجازه ندهید زانوهای شما زیاد به سمت جلو خم شوند. زیرا در این صورت این حرکت نه تنها مفید نیست بلکه می‌تواند به شما آسیب هم برساند.
در حالت اسکات هنگامی که کمر خود را صاف و تا جایی که می‌توانید کشیده نگه داشته‌اید، سعی کنید تعادل وضعیت بدن خود را برقرار کنید. قفل کردن نگاه بر روی یک شیء ثابت در جلویتان یا یک نقطه در دیوار روبرو می‌تواند به شما کمک کند که سر خود را بالا نگه دارید و وضعیت بدن خود را به حالت متعادل و کشیده حفظ کنید. هنگامی که احساس کردید زانوهایتان بیشتر از این نمی‌تواند به طرف پایین خم شود، همین وضعیت را حدود 3 ثانیه نگه دارید و بعد به آرامی پاها را صاف کنید و به حالت ایستاده برگردید.
این تمرین را 2 تا 3 مرتبه در روز تکرار کنید. نهایتاً خواهید دید که روند صاف شدن پاهای شما شروع شده است. همچنین به مرور زمان و با اجرای بیشتر این تمرین، کم کم خواهید توانست که حالت اسکات را با عمق و فشار بیشتری انجام دهید.
کشش ساق پا
ایده اصلی در اجرای این حرکت ورزشی آن است که در حالی که وزن بدنتان را بر روی نوک انگشتان پا انداخته‌اید، عضلات ساق پا را منقبض کنید. برای انجام این حرکت یک پله با ارتفاع مناسب در ردیف پله‌ها انتخاب کنید و نوک پنجه‌های پا را روی لبه پله قرار دهید و سعی کنید روی پنجه‌ها بایستید و تعادل خود را حفظ کنید. ابتدا به گونه‌ای روی پله بایستید که کف دو پای شما هم سطح با پله باشد. سپس در حالی که تعادل خود را حفظ می‌کنید به آرامی روی پنجه‌ها بلند شوید و بدن خود را تا جایی که می‌توانید بالا ببرید. این وضعیت را چند ثانیه حفظ کنید.
سپس به آرامی بدن خود را پایین بیاورید به طوری که پاشنه پاها از سطح پله‌ای که روی آن ایستاده‌اید پایین‌تر برود. در تمام طول مدتی که این حرکت را انجام می‌دهید باید بتوانید تعادل خود را به خوبی حفظ کنید. این وضعیت را نیز حدود 3 ثانیه نگه دارید و سپس به حالت اول برگردید.
این حرکت را 3 تا 4 مرتبه یا به هر تعداد دفعاتی که می‌توانید انجام دهید. دقت کنید که نباید با انجام این حرکت، روی زانوهای خود فشار بیش از حد وارد کنید.
امروزه این مطلب به خوبی شناخته شده است که پاهای پرانتزی بر وضعیت مناسب بدن تأثیر منفی می‌گذارد و نیز باعث آسیب به چندین مفصل مهم در بدن می‌شود. با آگاهی نسبت به این نکته، انجام ورزش‌هایی که کلیه اعضای بدن را تقویت می‌کند و باعث بهبود تعادل کلی اندام‌ها می‌شود، اهمیت حیاتی پیدا می‌کند. دقت کنید که کل بدن شما به عنوان یک واحد مستقل و یگانه عمل می‌کند. برای تقویت بدن می‌توان از حرکات ورزشی ساده مانند بالا رفتن از پله‌های کوتاه، حرکات تعادلی و اسکات استفاده کرد. اگرچه برای برطرف کردن مشکل پاهای پرانتزی لازم است مجموعه تمرینات پیچیده‌تر و مشکل‌تری انجام گیرد، اما در ابتدا می‌توان با همان تمرین‌های ساده شروع کرد و به تدریج سطح این تمرین‌ها را بالاتر برد تا جایی که کلیه اعضای بدن به حالت طبیعی و فعال برسند.
جراحی
در افراد بزرگسال که از موارد شدید پاهای پرانتزی رنج می‌برند، معمولاً عمل جراحی تنها روش درمانی قابل استفاده است. اصولاً این نوع عمل جراحی با هدف تغییر نحوه قرارگیری استخوان‌ها بر روی مفصل زانوها انجام می‌گیرد و علاوه بر رفع مشکل پاهای پرانتزی، فشار وارد بر غضروف زانو را نیز کاهش می‌دهد. عمل جراحی به عنوان یک روش واقعاً کارآمد و ایده‌آل برای اصلاح پاهای پرانتزی در بزرگسالانی که دچار نوع شدید این عارضه هستند، شناخته می‌شود.
