هیدروتراپی (آب درمانی) : همه چیز درباره کاربرد و مزایای هیدروتراپی

تاریخ: ۳۰ دی ۱۴۰۲

آب درمانی هیدروتراپی شامل انجام تمرینات و تکنیک‌های خاص فیزیوتراپی در آب گرم برای کمک به تسکین درد، ریلکس کردن و تقویت ماهیچه‌ها، افزایش گردش خون و نتیجتا بهبود عملکرد فرد است. هیدروتراپی همچنین به بزرگسالان و کودکانی که محدویت‌های حرکتی دارند کمک می‌کند تا تحرک خود را در داخل آب به حداکثر برسانند. پزشکان یا فیزیوتراپیست‌ها بسته به علائم هر فرد شیوه‌های مختلفی از آب درمانی را به بیماران پیشنهاد می‌دهند. متخصصین فیزیوتراپی به بیماران کمک می‌کنند تا اهداف اصلی درمان تعیین کرده و برای رسیدن به آن اهداف یک برنامه هیدروتراپی مؤثر تدوین کنند. متخصصین فیزیوتراپی نحوه انجام هر تمرین را به دقت به بیماران آموزش می‌دهند تا مطمئن شوند بیماران حرکات را به درستی انجام می‌دهند.

در صورتی که دردی بیش از سه ماه طول بکشد، درد مزمن تلقی می شود. ساختارهای مختلف بدن ممکن است در اثر آسیب دیدگی، بیماری‌ها یا فشار (استرس) دچار درد مزمن شوند. نوع درد می‌تواند بسیار متفاوت باشد و ممکن است به صورت دردهای استخوانی، دردهای عصبی یا دردهای عضلانی احساس شود. متخصصین فیزیوتراپی در ارزیابی و معالجه افراد مبتلا به دردهای مزمن تجربه دارند.

هیدروتراپی نوعی فیزیوتراپی تخصصی است که برای معالجه بزرگسالان و کودکان مبتلا به بیماری‌های مختلفی استفاده می‌شود. متخصصین فیزیوتراپی کلینیک  امید از تجربه و دانش کافی برخوردار بوده و در زمینه آب درمانی متبحرند. همچنین تجهیزات و امکانات مورد استفاده در این کلینیک از استاندارد فوق العاده بالایی برخوردار است و امکان استفاده از آن‌ها برای افرادی که مشکلات حرکتی دارند و یا از صندلی چرخدار استفاده می‌کنند آسان است. این کلینیک تمام تلاش خود را می‌کند تا تمامی معیارهای بهداشتی و ایمنی را چه در آب و چه در کنار استخر، هم برای درمانگران و هم برای بیماران رعایت کند. تجهیزات مورد استفاده در این کلینیک، از جمله تجهیزات بالابر و تجهیزات آب درمانی، همگی از استاندارد بالایی برخوردار بوده و ایمن هستند.

آب درمانی چیست و شامل چه تمریناتی است؟

قبل از حضور در جلسه هیدروتراپی، فیزیوتراپیست مسئول هیدروتراپی است، بیرون از آب یک ارزیابی اولیه روی بیمار انجام می‌دهد تا ببیند آیا آب درمانی برای او مناسب هست یا خیر. در این جلسه فیزیوتراپیست گزارش مفصلی از وضعیت و سوابق پزشکی بیمار تهیه کرده، ارزیابی و معاینه بدنی کاملی انجام می‌دهد و همچنین در مورد اهداف شخصی خاصی که هر بیمار امیدوار است طی جلسات هیدروتراپی به آن دست پیدا کند با بیمار صحبت می‌کند. سپس فیزیوتراپیست این اهداف بلند مدت را در قالب چند هدف کوتاه مدت قابل اجرا خرد می‌کند تا نهایتا در یک بازه زمانی مشخص محقق و عملی شوند.

پس از ارزیابی و معاینات خارج از آب، برنامه و زمان جلسات هیدروتراپی بیمار تنظیم می‌شود. برنامه‌ای که برای دستیابی به اهداف مشخص شده در ارزیابی اولیه تدوین شده و ممکن است شامل تمرینات / درمان‌های مختلفی باشد از جمله:

• تمرینات کششی – اثر شناوری در آب، به بیمار می‌کند که این تمرینات را در بالاترین حد بدنی خود انجام دهد.
• تمرینات قدرتی – مقاومت آب باعث می‌شود حرکت در آب سخت شود، و در مراحل جلوتر ممکن است به تدریج قطعاتی هم به دستگاه‌ها اضافه شود تا تمرینات به تدریج دشوار شوند.
• تمرین راه رفتن – با تغییر دادن عمقی که در آن بیمار نحوه صحیح راه رفتن را تمرین می‌کند، می‌توان به تدریج اثر گرانش را به تمرینات اضافه کرد. این کار یک دوره آماده سازی مناسب قبل از انتقال به تمرینات خارج از آب است که در آن بدن دیگر کاملا تحت تاثیر نیروی گرانش است.
• الگوهای کاربردی حرکت – این کار به تدریج طی مراحل مختلفی انجام می‌شود تا مطمئن شوند بیمار می‌تواند از انجام الگوهای حرکتی یا عادت‌هایی که قبلا باعث افزایش دردش می‌شدند خودداری کند. در صورت لزوم این کار را می‌توان به صورت تخصصی برای هر ورزشی انجام داد.

کاربرد آب درمانی : هیدروتراپی

فیزیوتراپیست‌ها برای درمان علائم و مشکلات مختلفی از هیدروتراپی استفاده می‌کنند از جمله:

درد‌های مزمن

هیدروتراپی یکی از روش‌های درمانی است که برای بیماران مبتلا به هر نوع درد مزمن توصیه می‌شود. این روش با بهبود حرکت طبیعی، افزایش انعطاف، افزایش قدرت و کنترل عضلات، به کاهش درد کمک می‌کند. بیماری‌هایی که هیدروتراپی می‌تواند به درمان آن‌ها کمک کند، شامل فیبرومیالژیا، سندرم درد منطقه‌ای پیچیده و بیماری‌های اسکلتی-عضلانی با مدت طولانی می‌باشد. هیدروتراپی به ویژه برای دردهای مزمن مؤثر است، زیرا از چندین روش برای کاهش علائم استفاده می‌کند. مزایای اصلی این روش آب درمانی عبارتند از:

• گرما – گرما از طریق تحریک اعصاب گیرنده گرما در بدن باعث تسکین درد می‌شود. گرما باعث افزایش قابلیت کشش بافت نرم و افزایش حرکت مایعات در مفاصل بدن شده، بافت عضلانی را آرام کرده و تأثیر آرام‌بخشی بر ذهن دارد.

• اثر شناوری – هرچه بیشتر در آب فرو بروید، شناوری طبیعی بدن در آب باعث می‌شود بیشتر به سمت سطح آب بیایید. این مساله فشار مستقیم وارده بر مفاصل و هرگونه درد مرتبط با آن‌ را کاهش داده و باعث می‌شود بدن آزادانه‌تر بتواند حرکت کند. میزان اثر شناوری را به سادگی می‌توان با جا به جا شدن در عمق‌های مختلف آب تنظیم کرد.
• مقاومت آب – آب مقاومت ملایمی در برابر حرکات ایجاد می‌کند که میزان آن بسته به سرعت حرکات متغیر است. این مقاومت برای افزایش تونوس ماهیچه‌ها و استحکام ساختار عضلاتی که دچار تحلیل یا آسیب‌دیدگی شده‌اند مفید است. مقاومت مداوم آب در اطراف بدن، مثل یک عامل تثبیت کننده ( که کمک می‌کند بدن تعادلش را بهتر حفظ کند و در حین حرکت پایدار بماند ) برای بدن عمل کرده و همراه با اثر شناوری باعث می‌شوند که فرد نسبت به توانایی خود در انجام حرکات بدون خطر آسیب‌دیدگی یا درد، اطمینان بیشتری پیدا کند.

از هیدروتراپی می‌توان به تنهایی به عنوان یک درمان مستقل یا به عنوان بخشی از یک مجموعه درمان‌ اختصاصی برای بیماران استفاده کرد.

اختلالات عصبی 

هیدروتراپی به همراه سایر تکنیک‌های توانبخشی برای درمان افرادی که اختلالات عصبی دارند، استفاده می‌شود. اکثراً، بیماران مبتلا به اختلالات عصبی قادر به انجام فعالیت‌هایی در آب هستند که در خارج از آب قادر به انجام آن‌ها نیستند. هیدروتراپی همچنین در بسیاری از اختلالات عصبی به عنوان یک روش برای کاهش اسپاسم و افزایش قدرت عضلات استفاده می‌شود.

اختلالات عصبی که آب درمانی ممکن است برای بهبود آن‌ها مفید باشد عبارتند از:

• بیماری ام اس
• سكته مغزی
• دیستروفی عضلانی
• بیماری پارکینسون
• ضربهٔ مغزی
• سندرم گیلین باره

 بیماری‌های قلبی و عروقی / ریوی 

  از هیدروتراپی می‌توان برای تقویت استقامت عضلانی و قلبی-ریوی در افراد مسن، و یا توانبخشی‌های پس از نارسایی‌های مزمن قلبی و یا پس از یک دوره تشدید بیماری‌های تنفسی استفاده کرد. مشکلات قلبی و عروقی و ریوی که هیدروتراپی به بهبود آن‌ها کمک می‌کند عبارتند از:

• بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
• نارسایی قلبی
• آنژین
• پس از انفارکتوس میوکارد (حمله قلبی)
• پس از جراحی‌های قلب یا ریه

صدمات و مشکلات اسکلتی- عضلانی

 هیدروتراپی می‌تواند به بهبود عملکرد فرد پس از آسیب ‌دیدگی‌های اسکلتی- عضلانی کمک کند، خواه این مشکلات و صدمات در ورزش ایجاد شده باشند و خواه ناشی از بالا رفتن سن باشند. از هیدروتراپی پس از آسیب دیدگی‌های اسکلتی- عضلانی برای کمک به بهبود عملکرد افراد نیز استفاده می‌شود. هیدروتراپی در درمان طیف وسیعی از مشکلات اسکلتی- عضلانی مفید است ، از جمله:

• آرتروز
• روماتیسم مفصلی ( آرتریت روماتوئید)
• روماتیسم ستون فقرات ( آنکیلوزان اسپوندیلیت)
• پیچ خوردگی مچ پا
• کشیدگی عضله همسترینگ
• کشیدگی عضله چهار سر ران
• کمر درد
• پارگی عضله بالا خاری

فواید هیدروتراپی برای صدمات اسکلتی- عضلانی

آب محیط حمایتی منحصر به فردی فراهم می‌کند که توان‌بخشی عضلات و مفاصل در آن بسیار مؤثر است. نیروی شناوری آب (که نیرویی است به سمت بالا و بر خلاف جهت نیروی گرانش) باعث می‌شود فشار ناشی از وزنی که بر استخوان‌ها، عضلات و مفاصل وارد می‌شود کاهش یابد. این اثر همراه با تاثیر گرما که باعث کاهش تورم، افزایش جریان خون و کاهش درد می‌شود، شرایط ایده‌آلی برای کمک به بازیابی کامل عملکرد بیماران فراهم می‌کند.

آب متناسب با فعالیت و حرکتی که در آن انجام می‌شود در برابر آن حرکت از خود مقاومت نشان می‌دهد، بدین معنی که میزان مقاومت آب به سرعت انجام آن حرکت وابسته است. این ویژگی خصوصا در درمان آسیب‌های اسکلتی- عضلانی مفید است چرا که احتمال این که مقاومت آب برای شرایط بدنی فرد زیاد باشد را به حداقل می‌رساند. با قرار گرفتن در خودتان این موضوع را به تجربه درک می‌کنید و می‌توانید الگوهای عملکردی که معمولا برای انجام کارهای زندگی روزمره خود به آن‌ها نیاز دارید را تمرین کنید.

انجام تمرینات در عمق‌های مختلف آب باعث افزایش تدریجی وزنی می‌شود که بر مفصل آسیب دیده وارد می‌شود. پس از تکمیل تمرینات، بیمار می‌تواند مهارت‌هایی که آموخته را در قالب تمرینات کاربردی خارج از آب ادامه دهد. به همین دلیل است که هیدروتراپی، در مراحل اولیه توانبخشی اندام تحتانی، که بدن هنوز قادر به تحمل وزن کامل خود نیست بسیار موثر است. توانایی شروع هیدروتراپی در مراحل اولیه توانبخشی به حفظ دامنه حرکتی مفصل کمک می‌کند.

بعد از عمل‌های جراحی‌ 

از هیدروتراپی برای تسریع روند بهبود بیماران بعد از جراحی‌هایی که باعث می‌شوند تحرک برای بیماران مشکل شده و یا نتوانند وزن خود را به طور کامل تحمل کنند استفاده می‌شود. در برنامه توانبخشی بعد از بسیاری از جراحی‌ها از هیدروتراپی استفاده می‌شود. از جمله این جراحی‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:

• جراحی تعویض مفصل (مفصل ران، زانو، مچ پا)
• جراحی‌های ستون فقرات (دیسککتومی، دکامپرشن (رفع فشار)، لامینکتومی، فیوژن، تثبیت)
• تثبیت شکستگی (لگن، گردن / قسمت وسط یا شفت استخوان ران، پلاتوی تیبیا (سطح بالایی استخوان درشت نی))
• جراحی ﺟﺎاﻧﺪازي ﺑﺎز ﺑﺎ ﻓﻴﻜﺴﺎﺳﻴﻮن داﺧﻠﻲ (ORIF) (تیبیا / فیبولا، مچ پا، شفت استخوان ران)
• جراحی ترمیم عضلات (چهار سر ران، همستینگ)
• جراحی ترمیم رباط‌ها (صلیبی قدامی / خلفی، طرفی داخلی / خارجی)
• جراحی منیسککتومی یا ترمیم منیسک
• جراحی ارتوپدی هر مفصلی در قسمت فوقانی بدن

مزایای استفاده از هیدروتراپی بعد از عمل جراحی 

انجام هیدروتراپی بعد از عمل‌های جراحی، باعث می‌شود بیمار زودتر بتواند عملکرد کامل خود را بازیابی کند. بسته به اهداف شخصی هر بیمار، این تمرینات ممکن است شامل تمرین راه رفتن در آب یا افزایش دامنه حرکتی بعضی مفاصل خاص که برای انجام کارهای معمول به آن‌ها نیاز است باشد. هیدروتراپی از این جهت مؤثر است که از اصول علمی حاکم در آب استفاده می‌کند که بیماران بتوانند در محیطی ایمنتر و متفاوتی توانبخشی پس از عمل خود را انجام دهند.

• اثر شناوری آب باعث کاهش فشار وارده بر مفاصلی می‌شود که وزن بدن بر آن‌ها وارد‌ می‌شود و به همین دلیل به بیمارانی که این مفاصل قادر به تحمل وزن بدنشان نیست، فرصت می‌دهد تمرینات را زودتر و بدون نگرانی از آسیب بیشتر انجام دهند.
• از اثر مقاومت آب می‌توان به منظور ایجاد استقامت استفاده کرد. میزان سختی یا آسانی حرکت را با تغییر سرعت حرکت می‌توان تعیین کرد و تغییر داد. فیزیوتراپیست‌ها ممکن است از وسایل دیگری را نیز به تمرین اضافه کنند تا چالش و مقاومت بیشتری در تمرینات ایجاد کنند.
• گرمای آب باعث شل شدن عضلاتی که دچار گرفتگی و سفتی هستند می‌شود که این مساله باعث می‌شود افراد در هنگام انجام طیف وسیعی از تمرینات حرکتی، راحتتر باشند و همچنین باعث کاهش درد می‌شود.

هیدروتراپی برای کودکان

هیدروتراپی برای کودکان باید به شکل یک تجربه سرگرم کننده اجرا شود که کودکان را قادر می‌سازد به نحوی حرکت کنند که تنها در یک استخر هیدروتراپی قادر به انجام آنند. در جلسات هیروتراپی برای کودکان ممکن است از اشیاء و اسباب‌بازی‌های شناور کوچکی مثل اردک یا قایق‌های کوچک استفاده کنند که توجه کودک را به خود جلب می‌کنند و کودک برای گرفتن و حرکت به سمت آن اشیاء ترغیب شود. ممکن است از وسایل شناور بزرگتری نیز برای پشتیبانی از کودک در استخر استفاده شود.

برای غلبه بر اضطراب طبیعی که در هنگام هیدروتراپی برای کودکان ایجاد می‌شود، در كودكان كوچكتر، حتما لازم است مادر در کنار کودک و در تماس با کودک در حین تمرینات حضور داشته باشد. در صورتی که کودکان بزرگتر دچار ترس و اضطراب از آب شوند، فیزیوتراپیست‌ها به کمک تکنیک‌هایی به کودکان نشان می‌دهند که آب ترسناک یا خطرناک نیست. معمولا والدین را هم تشویق می‌کنند که در جلسات آب درمانی کودکان در کنار کودکشان حضور داشته باشند و در حین حرکات با قرار گرفتن در موقعیت‌های خاصی از کودکشان پشتیبانی کنند. فیزیوتراپیست‌ها که در حین هیدروتراپی در کنار کودکان و والدینشان حضور دارند می‌توانند توضیحات کاملی را در مورد هر یک از مسائل زیر به آن‌ها ارائه کنند:

• علت انتخاب بعضی تمرینات خاص، که شامل مواردی از جمله نحوه اثرگذاری تمرینات برای تقویت واکنش‌های عملی می‌باشد.

• علت استفاده و تشویق به استفاده از بعضی وسائل خاص
• علت تشویق به انجام بعضی فعالیت‌های خاص مرتبط با روند رشد و نمو

فیزیوتراپیست‌ها امکان انجام تمرینات مرتبط با مهارت‌های اصلی (مانند توانایی کنترل سر)، و پیشبرد الگوهای حرکتی (مانند رسیدن به چیزی یا راه رفتن) را در قالب بازیها و کارهای سرگرم کننده برای کودکان فراهم می‌کنند. فیزیوتراپیست‌ها برای پیشبرد و بهبود روند رشد و عملکرد کودک، محیط امن و حمایتی برای او فراهم می‌کنند که در آن با نشان دادن نحوه انجام یک فعالیت به کودک، کودک قادر خواهد بود آن فعالیت را مشاهده و تقلید کند. تشویق، تمجید و تقویت و پشتیبانی باعث پیشرفت کودک می‌شود. در این خصوص ممکن است از موسیقی نیز به عنوان نشانه‌هایی استفاده کنند تا کودک برای مشارکت بیشتر در درمان تشویق شود.

اهداف هیدروتراپی برای کودکان شبیه به اهداف برنامه‌های فیزیوتراپی خارج از آب است. از هیدروتراپی در ترکیب با یک برنامه تمرینی خارج از آب استفاده می‌شود تا مطمئن شوند کودک مهارت‌های عملی مورد نظر را یاد گرفته است. اهداف معمول در یک برنامه هیدروتراپی برای کودکان شامل موارد زیر است:

• ارتقاء و بهبود روند رشد طبیعی
• پیشرفت به سمت شاخص‌های رشد فیزیکی
• کاهش درد
• نرمال کردن تونوس ماهیچه‌ای (تونوس ماهیچه‌ای بیانگر انقباض باقی‌مانده یا سفتی طبیعی در ماهیچه است)
• افزایش قدرت
• افزایش عملکرد
• در صورت لزوم ایجاد آرامش و ریلکسیشن
• متحرک سازی مفاصل خشک
• افزایش توانایی تحمل وزن

جلسات آب درمانی در استخرهای مخصوص هیدروتراپی برگزار می‌شود. فیزیوتراپیست‌ها سعی می‌کنند كه برنامه‌ای برای هیدروتراپی شما تدوین کنند که کاملا متناسب با نیازهای فردی شما بوده و حداكثر مزایا را برای شما تامین کند. آن‌ها باید مطمئن شوند که شما از بودن در آب احساس راحتی می‌کنید و می‌توانید تمرینات خود را به درستی انجام دهید. به عنوان مثال در صورتی که دچار اضطراب شدید، برای انجام تمرینات می‌توانید از دیواره یا لبه استخر کمک بگیرید.

چه نوع استخری مناسب شماست؟

 استخر شنا مهمترین ابزار در میان تجهیزات آب درمانی است. اما چه تفاوتی بین استخرهای بتونی و استخرهای مدولار  (یا پیش ساخته) وجود دارد؟

استخر بتونی  

استخرها معمولاً از بتن ساخته شده و برای این که بتوانند آب را در خود نگه دارند با یک روکش ضد آب و كاشی پوشانیده شده‌اند. استخرهای هیدروتراپی مدرن معمولاً به کف متحركی مجهز شده‌اند که به کمک آن می‌توان عمق استخر را تغییر داد. این استخرها ممکن است پنجره‌هایی در زیر آب نیز داشته باشند، که درمانگر از آن‌ها بخوبی می‌تواند نحوه انجام تمرینات بیماران را مشاهده کند. اگرچه در مراکز آب درمانی مدرنتر، در استخرهای بتونی ممکن است دوربین‌هایی نیز زیر آب نصب کنند که درمانگر به کمک آن‌ها دید بسیار کاملی از نحوه انجام تمرینات بیمار پیدا می‌کند و  برای ثبت روند پیشرفت بیمار، می‌تواند تصاویر آن‌ها را نیز ذخیره کند.

بسیاری از مراکز توانبخشی عمدتاً ترجیح می‌دهند در مرکز خود استخرهای بتونی با کف متحرک داشته باشند، زیرا بتن را به راحتی می‌توان به هر اندازه و شکلی در آورد، در سراسر جهان در دسترس بوده و نسبتاً کم هزینه است. دلیل دیگری که وجود دارد آن است که در بسیاری از مراکز از قبل یک استخر وجود دارد و فقط کافی است یک کف متحرک به آن اضافه شود.

استخرهای مدولار ( پیش ساخته) 

بسیاری از مراکز توانبخشی تر جیح می‌دهند به جای استخرهای بتونی ، گزینه‌ای انعطاف‌پذیرتر و سازگارتری را انتخاب کنند که استخر مدولار یا پیش ساخته است. استخرهای مدولار بخشی از تجهیزات آب درمانی هستند که در هر فضایی قابل نصب بوده، و به سادگی آن مکان را به یک فضای هیدروتراپی کارآمد تبدیل می‌کند. طراحی استخرهای مدولاربه گونه‌ای است که، با قرار دادن چند صفحه در کنار هم یک استخر ساخته می‌شود. تمام اجزاء استخر به صورت پیش ساخته به محل نصب فرستاده شده و در عرض 10 روز، یک استخر فولادی ضد زنگ کاملاً کاربردی و کاملا بهداشتی آماده بهره‌ برداری خواهد بود. درست مثل استخرهای بتونی، استخرهای مدولار هم ممکن است به کف متحرک ، پنجره‌، دوربین و تردمیل زیر آب مجهز شوند. با این وجود برخلاف استخرهای بتونی، در صورت لزوم می‌توان قطعات استخرهای مدولار را  از هم جدا کرده و مجددا در محل دیگری سوار کرد.

مراکز توانبخشی معمولاً در صورتی استخر مدولار را انتخاب می‌کنند، که جا برای استخر داشته باشند اما استخر بتونی در مرکزشان نداشته باشند. دلیل دیگر برای انتخاب استخرهای مدولار اغلب این است که استخرهای مدولار نسبتاً سریعتر آماده شده و قطعات آن در محل روی هم سوار می‌شوند.

ایمنی و بهداشت آب در آب درمانی

به دلیل خاص بودن طبیعت آب لازم است در انتخاب تجهیزات مناسب هیدروتراپی دقت زیادی به کار گرفته شود. در اکثر مراکز توانبخشی هیدروتراپی، تجربه زیادی درباره کار با آب یا استخر وجود ندارد. از آنجا که این استخرها برای بیمارانی استفاده می‌شوند که مستعد ابتلا به عفونت هستند، لازم است مراقبت‌های خاصی برای بهداشت آب آن‌ها انجام شود. در همه استخرهای هیدروتراپی، اگر آب استخر بعد از هر جلسه آب درمانی با هر بیمار تعویض نشود، لازم است تأسیسات تصفیه آب وجود داشته باشد تا دست کم اقدامات اساسی زیر انجام شود:

• ضد عفونی کردن آب با مواد ضد عفونی کننده‌ای مانند کلر یا برم
• تصفیه کردن آب، برای خارج کردن آلودگی‌های جامد
• در گردش در آوردن آب
• گرم کردن آب ، برای حفظ دمای مناسب برای آب درمانی