علائم و درمان بیماری MS (دوبینی، خستگی، افسردگی، ضعف عضلانی)

تاریخ: ۱۸ آبان ۱۴۰۲

مولتیپل اسکلروزیس (ام اس)، یک بیماری خود ایمنی است که بر سیستم عصبی مرکزی انسان تأثیر می‌گذارد. آسیب سیستم عصبی مرکزی در بیماری ام اس می‌تواند به طور دائمی باشد. ام اس یکی از بیماری‌های مزمن است که بر روی مغز، نخاع و اعصاب بینایی تأثیر می‌گذارد. خطرناک‌ترین حقیقت در مورد بیماری ام اس این است که دانستن پیشرفت این بیماری، غیرممکن است. مولتیپل اسکلروزیس یک بیماری لاعلاج است و روش‌های درمانی فقط می‌توانند علائم را کاهش دهند.

در بیماری مولتیپل اسکلروزیس (ام اس)، سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ فیبرهای عصبی که به آن میلین گفته می‌شود حمله می‌کند. این حملات باعث ایجاد مشکلات در ارتباط مغز با سایر اعضای بدن می‌شود. در نهایت، این بیماری می‌تواند منجر به صدمه دیدن عصب‌ها و آسیب دائمی آن‌ها شود. طبق گزارشات، حدود 2.5 میلیون نفر به این بیماری مبتلا هستند و تشخیص داده شده‌اند.

بیماری ام اس می‌تواند طیف گسترده‌ای از علائم را ایجاد کند و در هر بخشی از بدن تأثیر بگذارد. علائم ام اس در هر فرد مبتلا به طور متفاوتی ظاهر می‌شوند و ممکن است شامل مشکلات حرکتی، اختلالات بینایی، خستگی، مشکلات شناختی و اختلالات حسی باشند. همچنین، علائم ممکن است در طول زمان تغییر کنند و شدت آن‌ها متفاوت باشد. بنابراین، درمان و مدیریت ام اس باید به صورت شخصی‌سازی شده و با توجه به نیازهای هر فرد در نظر گرفته شود.

در این مقاله علت، علائم و درمان بیماری MS به طور مختصر و مفید آورده شده است.

علل و عوامل خطر برای MS

عوامل زیر در بیماری ام اس نقش اساسی دارند:

• سن: ام اس در هر گروه سنی از افراد مشاهده می‌شود اما شایع‌ترین گروه، 15 تا 60 سال است.
• جنسیت: هورمون‌های جنسی می‌توانند بر سیستم ایمنی بدن و بر آن تأثیر بگذارند. تشخیص داده شده است که زنان بیش از دو برابر مردان احتمال ابتلا به ام اس (MS) را دارند.
• سابقه خانوادگی: بیماری MS ارثی نیست. اما می‌توان عوامل خطر را در ژن‌های شما بررسی کرد. اگر هر یک از بستگان خونی شما به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ابتلای شما به این بیماری بیشتر است.
• ویروس: گرچه محققان هنوز در مورد ویروس‌های مرتبط با ام اس مطمئن نیستند اما ویروس‌هایی که باعث عفونت‌هایی مانند مونونوکلئوز و واریسلا زوستر می‌شوند می‌توانند با MS ارتباط داشته باشند.
• عوامل محیطی: افراد دور از خط استوا بیشتر در معرض خطر ابتلا به ام اس هستند. علاوه بر این، افراد سفید پوست نیز در معرض خطر بالایی هستند.
• سیگار کشیدن: افراد سیگاری بیشتر از افراد غیر سیگاری مستعد ابتلا به بیماری ام اس-عود کننده هستند. افراد سیگاری با ترک سیگار می‌توانند شدت آن را کاهش دهند.
• بیماری‌های خود ایمنی زمینه‌ای: افرادی که قبلاً زمینه‌های اصلی بیماری‌هایی مانند بیماری تیروئید، دیابت نوع 1 یا بیماری التهابی روده را دارند، بیشتر در معرض ام اس قرار می‌گیرند.
• ویتامین D: بدن انسان در معرض نور خورشید ویتامین D تولید می‌کند و در پیشگیری بسیاری از بیماری‌های مرتبط با ایمنی موثر است.

هنوز در میان محققان بحث در مورد علل ام اس وجود دارد. محققان همچنین تشخیص داده‌اند که آلرژی، شیرین کننده‌های مصنوعی، حیوانات خانگی و قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین دلیل بیماری ام اس نیستند.

انواع بیماری MS: مولتیپل اسکلروزیس

چهار نوع بیماری مولتیپل اسکلروزیس به شرح زیر وجود دارد:

• مولتیپل اسکلروزیس عود کننده-بهبود دهنده (RRMS): این نوع، یکی از انواع رایج MS است. علائم در این نوع MS به درمان پاسخ می‌دهند و همچنین می‌توانند برطرف شوند. ممکن است هفته‌ها تا سال‌ها طول بکشد. با RRMS، بیماری بین عود پیشرفت نمی‌کند.
• مولتیپل اسکلروزیس ثانویه پیشرونده (SPMS): اغلب اوقات، این نوع ام اس در بیمارانی که نوع عود کننده-بهبود دهنده ام اس را قبلا داشته‌اند، تشخیص داده می‌شود. ناتوانی پیشرونده در این نوع خاص از MS مشخص شده است. برخی از افراد مبتلا به RRMS طی 10 سال و برخی پس از 25 سال دچار ام اس ثانویه پیشرونده می‌شوند.
• مولتیپل اسکلروزیس اولیه-پیشرونده (PPMS): همانطور که از اسم آن مشخص است، علائم این نوع ام اس با گذشت زمان پیشرفت می‌کند. این نوع MS کمتر شایع است و حدود 10 تا 15 درصد از کل موارد را شامل می‌شود. ممکن است علائم در طول پیشرفت به طور موقتی و جزئی بهبود یابند اما بهبودی کامل وجود ندارد.
• مولتیپل اسکلروزیس عود کننده-پیشرونده (PRMS): در این نوع ام اس، علائم بیماران طی گذشت زمان شدید می‌شود و هر از گاهی دوره‌های متناوب بهبودی دیده‌ می‌شود.

علائم MS

علائم ام اس شامل خستگی، ضعف عضلانی، مشکلات بینایی، اختلال عملکرد شناختی و علائم دیگر است. در واقع، علائم احتمالی ام اس به قدری متنوع هستند که بسیار نادر است دو نفر مبتلا به این بیماری علائم دقیقاً یکسانی داشته باشند. همچنین، در بیشتر موارد، علائم ام اس ظاهر می‌شوند و سپس بهبود می‌یابند و این چرخه عود و بهبودی در طول زمان ادامه می‌یابد. شدت علائم نیز ممکن است بسیار متفاوت باشد، به این معنی که در برخی از موارد علائم ملایم و در دیگر موارد علائم شدیدتر و قابل توجه‌تری دیده می‌شود.

علائم مکرر

علائم بیماری ام اس نتیجه فعالیت خود ایمنی است – سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین (پوشش چربی اعصاب) که مرتبط با انتقال تکانه‌های الکتریکی با حرکت، تنفس، فکرکردن و غیره است، حمله می‌کند. به این روند، دمیلیناسیون می‌گویند. علائم خاص هر فرد به محل و میزان دفع میلین بستگی دارد.

در حالی که هر مورد از بیماری ام اس منحصر به فرد است، اما مجموعه خاصی از علائم معمول است. از جمله:

• خستگی: خستگی جسمی و روحی که با خواب یا استراحت رفع نمی‌شود، ناتوان کننده‌ترین جنبه MS برای بسیاری از افراد است.
• علائم مربوط به عضله: اختلال در ارتباط عصبی می‌تواند منجر به ضعف، لرزش و اسپاستیک (گرفتگی غیر ارادی) شود که در نهایت می‌تواند به حدی بد شود که بیمار نیاز به استفاده از وسایل کمکی مانند عصا یا ویلچر داشته باشد.
• علائم روده و مثانه: تکرر ادرار، فوریت یا تردید ادرار، بی اختیاری، یبوست و یا عفونت‌های مکرر ادراری حدود 80٪ افراد مبتلا به ام اس را درگیر می‌کند.
• اختلال عملکرد شناختی: مشکلات حافظه کوتاه مدت فراگیر، مشکل در تمرکز، واژه یابی و مشکلات پردازش حسی در حدود 50٪ موارد ام اس رخ می‌دهد.
• افسردگی: اعتقاد بر این است که چالش‌های بیماری مزمن همراه با دمیلیناسیون هر دو در ایجاد مشکلات خلقی نقش دارند، همچنین برخی از داروهای رایج MS، از جمله آوﻧﻜـﺲ، ربیف (اینترفرون بتا-a.1) و (بتاسرون اینترفرون بتا-b.1) باعث مشکلات افسردگی و روحی می‌شوند.
• اختلال عملکرد جنسی: این می‌تواند شامل مشکل در حفظ نعوظ، عدم توانایی در ارگاسم، از دست دادن میل جنسی، احساس ناخوشایند در واژن، یا خشکی واژن باشد.
• مشکلات بینایی: این علائم ممکن است از نشانه‌های اولیه و به دلیل نوریت بینایی (آسیب به عصب بینایی) باشد. علائم می‌تواند یک یا هر دو چشم را درگیر کند و شامل درد مبهم، درد همراه با حرکت چشم، اختلال یا از دست رفتن بینایی، کوررنگی، لکه‌های کور و چراغ‌های چشمک زن است.
• سرگیجه: احساس چرخش می‌تواند در اثر آسیب ناشی از ام اس در ساقه مغز (که مغز و نخاع را به یکدیگر متصل می‌کند)، ضایعه‌ای در مخچه یا حرکت غیر عادی چشم به نام نیستاگموس ایجاد شود.
• درد و سایر علائم حسی: علائم عصبی مانند بی حسی و سوزن سوزن شدن، گزگز یا احساس فشار می‌توانند رخ دهند و شدید باشند. احساس برق گرفتگی در طول ستون فقرات و درد دور قفسه سینه دو علامت مشخص MS هستند

علائم نادر

برخی از مبتلایان به ام اس از این علائم غیرمعمول مربوط به این بیماری اطلاع ندارند. علائم نادر عبارتند از:

• نورالژی تریژمینال یا درد عصب سه قلو (تیک دولورو): دردهای شوک مانند یا سوزش در صورت، به دلیل آسیب به عصب پنجم جمجمه است.
• نورالژی گلوسوفارنژیال: درد در زبان، گلو، گوش یا لوزه‌ها در اثر آسیب به عصب نهم جمجمه است.
• علائم پاروکسیمال: اسپاسم‌های لحظه‌ای در اندام‌ها و گاهی در عضلات همراه با گفتار یا بلع گاهی با تشنج اشتباه گرفته می‌شوند.
• اثر سودوبولبار: خندیدن یا گریه غیرقابل کنترل که بسیار شدید یا نامناسب با شرایط باشد، ممکن است در اثر آسیب عصبی در مخچه ایجاد شود.
• خارش: اختلال عصبی که باعث ایجاد خارش می‌شود، به درمان موضعی پاسخ نمی‌دهد.
• مشکلات بلع (دیسفاژی): هنگام خوردن یا نوشیدن ممکن است بیمار دچار خفگی یا سرفه شود.
• مشکلات تنفسی: تنفس کم عمق، تنگی نفس، سکسکه، سرفه و آه‌های مکرر ممکن است در اثر ضعف عضلانی ایجاد شود.
• کاهش شنوایی: کاهش یا عدم شنوایی موقتی حدود 6٪ از افراد مبتلا به ام اس را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ناشنوایی واقعی بسیار نادر است.
• تشنج: این می‌تواند بین 2 تا 5 درصد از افراد مبتلا به ام اس را تحت تأثیر قرار دهد.

تشخیص

پزشک برای تشخیص ام اس، سوابق پزشکی و علائم بیمار را بررسی می‌کند. سپس، وی معاینه فیزیکی و چندین آزمایش را انجام می‌دهد، هیچ آزمایش واحدی نمی‌تواند این بیماری را تعیین کند زیرا علائم آن شبیه سایر اختلالات عصبی است.

اگر پزشک شما متخصص نباشد و هرگونه احتمال علائم ام اس را شناسایی کند، احتمالا شما را به متخصص مغز و اعصاب (متخصص مغز و سیستم عصبی) ارجاع می‌دهد. متخصصین مجددا سابقه پزشکی و علائم بیمار را برای تشخیص آسیب احتمالی مغز، نخاع و اعصاب بینایی بررسی می‌کنند.

در زیر آزمایشاتی است که ممکن است متخصص مغز و اعصاب از شما بخواهد انجام دهید.

• آزمایش خون: برای بررسی عملکرد اعصاب، تعادل، هماهنگی، تغییرات بینایی و عملکردهای دیگر انجام می‌شود.
• ام آر آی (تصویربرداری تشدید مغناطیسی): در ام آر آی بیماران ام اس، لکه‌های سفیدی دیده می‌شود.
• تجزیه و تحلیل مایعات مغزی نخاعی (CSF): افراد مبتلا به MS پروتئین‌های خاصی در CSF خود دارند.
• برای سنجش فعالیت الکتریکی در مغز، پزشکان آزمایش‌هایی را به نام پتانسیل برانگیخته انجام می‌دهند.

درمان

ام اس در حال حاضر یک بیماری لاعلاج است. اما علائم آن در مرحله اولیه قابل درمان و تسکین است. بنابراین، پزشک باید تمام تاریخچه پزشکی را پشت سر بگذارد تا نسبت به نوع MS فرد مبتلا آگاه شود.

محققان جدید در حال ارائه گزینه‌های بیشتر به پزشکان هستند که نه تنها از علل و تشخیص اولیه بلکه از طریق روش‌های درمانی نیز زندگی بیماران را آسان تر می‌کنند.

پزشک ممکن است داروهایی را تجویز کند که بتواند شدت بیماری را کاهش دهد، از تشنج جلوگیری یا آن را درمان کند، علائم شما را تسکین دهد یا به شما کمک کند تا بر استرسی که پس از اطلاع از این بیماری رخ می‌دهد، غلبه کنید.

در این مرحله از درمان، توانبخشی به عنوان یک پایه اصلی برای بیماران ام اس عمل می‌کند. توانبخشی به همراه درمان برای مقابله با MS نیاز است. روش‌های درمانی شامل:

• فیزیوتراپی: در فیزیوتراپی، متخصص درمان شناسی تمرینات بدنی را به شما آموزش می‌دهد که به شما در حفظ قدرت و تعادل، کنترل خستگی و درد کمک می‌کند. متخصصین فیزیوتراپی، یوگا را برای از بین بردن استرس به بیماران ام اس توصیه می‌کنند.
• کاردرمانی: در کاردرمانی ام اس، کاردرمانگر به بیمار می‌آموزد که چگونه در محل کار از خود مراقبت کند. این فعالیت‌ها برای افزایش رشد و مهار ناتوانی مفید خواهند بود.
• درمان متمرکز بر احساسات: مراقبت از احساسات پس از تشخیص ام اس بسیار مهم است. در صورت احساس اضطراب یا استرس با پزشک، مشاور، دوستان یا خانواده خود برای گرفتن کمک عاطفی مشورت کنید. با افرادی که با MS در گروه‌های پشتیبانی زندگی می‌کنند صحبت کنید.
• توانبخشی شغلی: این شیوه‌ی درمان به افراد معلول کمک می‌کند تا خود را برای کار آماده و به دنبال کار باشند.
• گفتاردرمانی و اختلال بلع: در صورت دشواری در صحبت کردن یا بلعیدن، با یک متخصص گفتار درمانی صحبت کتید تا آموزش‌های ویژه‌ای را ارائه دهد.
• توانبخشی شناختی: ممکن است مشکلات مربوط به تفکر یا درک را که ممکن است به دلیل ضایعه در سیستم عصبی یا استرس باشد، تجربه کنید. در این درمان برای مدیریت این مشکل راهنمایی دریافت خواهید کرد.

داشتن رژیم غذایی متعادل و سرشار از مواد مغذی و فیبر به شما کمک می‌کند سلامت بدن خود را مدیریت کنید. ورزش منظم برای سلامت جسم و روان مهم است، حتی اگر معلولیت داشته باشید. ام اس یک بیماری مادام العمر است. شما باید بر روی برقراری ارتباط با پزشک خود تمرکز کنید.