روشهای تشخیص دیسک کمر: ام آر آی، رادیولوژی و نوارعصب

تاریخ: ۳۰ آبان ۱۴۰۲

ستون فقرات از ستونی از استخوان‌هایی تشکیل شده که مهره نامیده می‌شوند. در بین هر یک از این استخوان‌ها یک لایه غضروف نرم به نام دیسک قرار گرفته است. این 23 دیسک مثل بالشتک‌های ضرب‌گیر عمل کرده، نیرویی که در طول حرکت کردن بر ستون فقرات وارد می‌شود را جذب خود کرده و باعث می‌شود تا ستون فقرات انعطاف پذیر شود.

اگر دیواره بیرونی یک دیسک پاره شود، ممکن است هسته نرم داخل آن به داخل کانال نخاعی که حفره استخوانی‌ای است و از نخاع و اعصاب محافظت می‌کند نشت پیدا کند. اگر قطعات متلاشی شده دیسک وارد کانال نخاعی شود، ممکن است روی اعصاب یا نخاع فشار وارد کند. این مساله فتق دیسک یا جابه‌جایی دیسک نامیده می‌شود. پزشک ارزیابی بیمار را با یک معاینه بالینی کامل و بررسی سابقه پزشکی، از جمله بررسی علائم بیمار آغاز کرده، ممکن است یک آزمون عصبی نیز برای بررسی رفلکس عضلانی، حس و قدرت عضلانی انجام دهد.
پزشکان ممکن است آزمایش‌های تشخیصی دیگری نیز برای اطمینان از تشخیص خود و ارزیابی بهتر ناحیه و شدت فتق دیسک تجویز کنند. هنگامی که تشخیص تایید شد، برنامه درمانی مخصوصی برای بیمار تجویز می‌شود.

درمان فتق دیسک بسته به محل و شدت آسیب دیدگی، از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. روش‌های درمانی که انتخاب می‌شوند، معمولاً به صورت محافظه‌کارانه عمل می‌کنند و شامل استراحت، اعطای زمان به بدن برای بهبود، طب سوزنی، مصرف داروهای مسکن، استفاده از استروئیدها، مصرف آرام‌بخش‌های عضلانی، تغییرات در محیط کار و روش‌های تزریقی می‌شوند. در بیشتر موارد، علائم فتق دیسک در عرض 4-6 هفته بهبود خواهند یافت.

اگر درمان‌های اولیه نتیجه مطلوبی نداشته باشند، رویکردهای دیگر مورد توجه قرار خواهند گرفت. تخصصی‌ها در کلینیک‌های متخصص، به روش‌های درمانی پلکانی برای درمان فتق دیسک اعتقاد دارند، از جمله مدیریت درد، فیزیوتراپی و در صورت لزوم، جراحی‌های کم تهاجمی.

نشانه‌ها

صرفنظر از سن یا جنسیت، دیسک کمر ممکن است برای هرکسی رخ دهد. شایع‌ترین علامت دیسک کمر وجود درد شدید در کمر یا گردن است، اگر چه بسیاری از افراد هیچ نشانه‌ای ندارند. درد ارجاعی، بی حسی، سوزن سوزن شدن یا احساس ضعف در پاها یا بازوها ممکن است نشان دهنده این باشد که دیسک روی یکی از اعصاب نزدیک فشار وارد می‌کند.

اغلب اوقات، درد ناشی از فتق دیسک خود به خود در عرض چند هفته یا چند ماه از بین می‌رود و آسیب دائمی برای ستون فقرات یا اعصاب ایجاد نمی‌کند.
فتق دیسک ممکن است در هر قسمتی از ستون فقرات اتفاق بیفتد، اما در قسمت پایین کمر (ستون فقرات کمری) و گردن (ستون فقرات گردن) رایج‌تر است. در صورتی که فتق دیسک عصبی  در ناحیه کمری ستون فقرات را تحت فشار گذاشته باشد ، می‌تواند موجب درد در قسمت پایین کمر شود که ممکن است تا پاها هم کشیده شود. اگر فتق دیسک اعصاب ستون فقرات گردنی را درگیر کند، می‌تواند موجب گردن درد شود که ممکن است تا بازوها و دست‌ها هم کشیده شود.

برای تشخیص فتق دیسک و تعیین محل و شدت آن، پزشک متخصص اقدام به معاینه ستون فقرات بیمار می‌کند و از او درباره جزئیات علائمی که تجربه می‌کند، سوال می‌پرسد. پزشک ممکن است برای کسب اطلاعات بیشتر درباره وضعیت اعصاب، مهره‌ها و دیسک‌ها، آزمایش‌های تشخیصی معینی را تجویز کند. همچنین، پزشک احتمالاً با افرادی که علائم فتق دیسک کمر را دارند، به طور دقیق با آنها صحبت می‌کند و یک معاینه بالینی جامع انجام می‌دهد.

سوالاتی که احتمالا پزشک از بیمار خواهد پرسید:

 به طور معمول سوالات در مورد زمان و چگونگی شروع درد است، به ویژه اگر نوعی آسیب تروماتیک یا زخم وجود داشته باشد. سؤالات دیگر ممکن است درباره:

• نوع درد. ممکن است از بیمار بخواهند درباره دردی که دارد توضیح دهد، از جمله محل درد و این که چه فعالیت‌ها یا موقعیت‌هایی آن را بهتر یا بدتر می‌کند.
• بیماری‌های دیگر. سایر بیماری‌هایی که فرد به آن مبتلاست نیز می‌تواند یکی از عوامل باشد. به عنوان مثال، پوکی استخوان خطر شکستگی را افزایش می‌دهد.
• نحوه فعالیت‌های فرد در خانه و محل کار. داشتن شغلی که مستلزم فعالیت بدنی است و یا این که فرد اغلب تعمیرات و یا دیگر کارهای سخت را در خانه انجام دهد می‌تواند باعث فشار بر دیسک‌های ناحیه کمری شود.
• سابقه پزشکی. احتمالا پزشک در مورد درمان‎ها یا آسیب دیدگی‌های قبلی بیمار از او سؤال می‌کند.
• سابقه خانوادگی. احتمال ایجاد فتق دیسک در افرادی که یکی از اعضای خانواده‌شان به  این مشکل مبتلا هستند بیشتر است.

درباره این که ایا بیمار سابقه افسردگی یا اضطراب داشته نیز باید بحث شود، زیرا این اطلاعات ممکن است برای برنامه ریزی که برای درمان فرد انجام می‌شود مفید باشد.

معاینه بالینی برای تشخیص فتق دیسک کمری

معاینه بالینی برای تشخیص دیسک کمر بسیار مهم است و معمولا شامل مشاهده خم شدن و کشش بیمار می‌شود. ارزیابی‌هایی که معمولا طی معاینه بالینی انجام می‌شود عبارتند از:

• ازمون عصبی. معمولا پزشک برای تعیین اینکه آیا مشکل عصبی وجود دارد یا نه ، علائم از دست دادن حس، مانند بی‌حسی و ضعف در پا را بررسی می‌کند. ممکن است از بیمار بخواهند یکباربه شکل عادی ویکبار روی پنجه راه برود تا ببینند ایا به عارضه “افتادگی پا”، که در آن عضلات خم شده و مچ و پنجه پا ضعیف می‌شوند مبتلا هست یا نه. احتمالا قدرت و رفلکس عضلات در مناطق دیگر نیز بررسی می‌شود. ممکن است رفلکس کندتر از حد طبیعی بوده  یا اصلا رفلکسی وجود نداشته باشند.
• تست دامنه حرکتی. ممکن است از بیمار بخواهند به جلو و عقب و یا چپ و راست خم شود.
• تست بالا بردن پا.  یکی از ازمون‌های معمول برای  بررسی فتق دیسک تست بالا بردن پا در حالت کشیده یا ازمون   LaSegue است. برای انجام این آزمایش، بیمار به پشت روی تخت دراز کشیده و پزشک به آرامی پای دردناک او را تا جایی که بیمار احساس درد کند بالا می‌برد. اگر درد زمانی که پا در زاویه 30 تا 70 درجه قرار گرفته رخ دهد، نشانه‌ای از فتق دیسک کمری است. اگر بالا بردن پای سالم موجب درد در پایی که مشکل دارد شود نیز نشانه این است که یک ریشه عصب آسیب دیده یا تحریک شده است. این ازمون را در حالتی که بیمار نشسته و یا پاها روی هم قرار گرفته‌اند نیز انجام می‌شود. برخی از تحقیقات پزشکی معتقدند که آزمون بالا بردن پا در حالت کشیده برای تشخیص دیسک کمر در افرادی بالای 60 سال مفید نیست.
• بررسی علائم حیاتی. افزایش ضربان قلب یا فشار خون می‌تواند نشانه‌ای از درد باشد و بالا بودن دمای بدن ممکن است علامتی از عفونت باشد.
•  بررسی نحوه راه رفتن بیمار. پزشک نحوه راه رفتن بیمار را بررسی می‌کند تا ببیند ایا بیمار به خاطر درد آرامتر راه می‌رود و یا نحوه راه رفتنش غیرطبیعی است یا نه.
• آزمون ستون فقرات کمری. اگر التهابی در ستون فقرات کمری وجود داشته باشد، ممکن است پوست ظاهری غیر طبیعی پیدا کرده و یا نسبت به لمس حساس باشد.
  اگر پزشک هیچ نشانه‌ای از یک مشکل جدی را تشخیص ندهد، درد شدید نباشد و هیچ گونه آسیب تروماتیکی وجود نداشته باشد، ممکن است انجام آزمون‌های تصویربرداری در این مرحله ضروری نباشد. بعضی از پزشکان ترجیح می‌دهند صبر کنند تا ببینند آیا علائم بیمار در طی شش هفته از بین می روند، چنان که در بیشتر افراد هم این اتفاق می‌افتد.

آزمون‌های تصويربرداری برای فتق دیسک کمری

پزشک ممکن است در اولین جلسه ویزیت برای رد  سایر علل احتمالی علائم بیمار مثل شکستگی، تومور، عفونت یا سندرم دم اسب آزمون‌های تصویربرداری را تجویز کند.

آزمایشات تصویربرداری که معمولا است که برای تشخیص فتق دیسک انجام می‌شود عبارتند از:

تصویربرداری با اشعه ایکس

 پزشک ممکن است برای بررسی مهره‌های اطراف دیسک پاره شده تصویربرداری با اشعه ایکس را تجویز کند. در تصویربرداری با اشعه ایکس از پرتوهای پر انرژی‌ای استفاده می‌شود تا تصاویری دقیق از ستون فقرات ایجاد شود. اغلب، اگر دیسکی از محل خود خارج شده باشد ، ممکن است فاصله بین مهره‌ها کمتر شده و یا مهره بی‌ثبات می‌شود چرا که دیسک دیگر مثل یک بالشتک نگه‌دارنده برای مهره عمل نمی‌کند. تصاویر اشعه ایکس تغییر در ارتفاع فضای دیسک یا جابه جایی مهره‌‌ها را نشان می‌دهد، اما نمی‌تواند خود فتق دیسک را نشان دهد.

گاهی از بیمار تصاویری با اشعه ایکس در حالت خم و راست گرفته می‌شود که در آن بیمار ابتدا به جلو و سپس به عقب خم می‌شود. این تصاویر در مقایسه با تصاویر اشعه ایکس معمولی به پزشک اطلاعات بیشتری در مورد بی ثباتی احتمالی بین مهره‌ها می‌دهد.
همچنین ممکن است پزشک بخواهد تصاویری در حالت ایستاده از جلو، پشت و یا از دو طرف بدن بیمار گرفته شود. در این نوع تصویربرداری حجم بالایی از فیلم استفاده می‌شود و تصاویر جزئیات نحوه قرار‌گیری و راستای ستون فقرات را که ممکن است به واسطه وجود فتق دیسک مخدوش شده باشد نشان می‌دهند.

اسکن ام ار آی

از اسکن ام آر آی ممکن است برای مشاهده دقیقتر مهره‌ها، دیسک‌ها و بافت‌های نرم اطراف ستون مهره‌ها، از جمله نخاع و اعصاب آسیب دیده استفاده شود. در دستگاه ام آر آی از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دو بعدی و سه بعدی از ساختارهای بدن استفاده می‌شود.

الکترومیوگرافی ( نوار عصب عضله)

اگر درد به بازوها یا پاها کشیده شود و یا بیمار احساس ضعف، سوزن سوزن شدن یا بی حسی داشته باشد، ازمون نوار عصب و عضله (EMG) می‌تواند نشان دهد که آیا اعصاب به دلیل فتق دیسک تحت فشار قرار گرفته‌اند یا خیر. در ازمون نوار عصب عضله،  پالس‌های الکتریکی که در امتداد اعصاب، ریشه‌های عصبی و بافت عضلانی منتقل می‌شوند اندازه‌گیری می‌شود. این آزمون به پزشکان کمک می‌کند تا تعیین کنند که منبع  درد یا ضعف عضلات هستند یا اعصاب. اگر درد ناشی از اعصاب باشد، ممکن است نشانه این باشد که فتق دیسک یک عصب یا بخشی از نخاع را تحت فشار قرار داده است.

در طول الکترومیوگرافی، پزشک سوزن کوچک و نازکی را به نام الکترود، از طریق پوست به عضلات مرتبط با اعصاب خاصی وارد می‌کند. سپس از بیمار می‌خواهد هر یک از این عضلات را جدا جدا حرکت دهد. سیگنال‌هایی که در هنگام انقباض هر یک از عضلات  ثبت می‌شود به پزشک نشان می‌دهد که کدام یک از ریشه های عصبی تحت تاثیر قرار گرفته و اینکه آیا یک آسیب عصبی موجب آسیب عضلانی شده است یا نه.
ازمون عصب عضله نسبتا بدون درد است، هر چند برخی از افراد حس خوبی نسبت به سوزن ندارند. انجام این آزمایش معمولا حدود 15 تا 30 دقیقه طول می‌کشد.

سی تی اسکن

 اگر کسی قبلا در ناحیه ستون فقرات خود دچار آسیب دیدگی شده یا سابقه جراحی در ستون مهره‌ها داشته باشد،  یا این که پزشک مشکوک شود که فتق دیسک ناشی از مشکل دیگری در ستون فقرات مانند بیماری دیسک دژنراتیو است، ممکن است انجام سی تی اسکن را تجویز کند. سی تی اسکن مجموعه‌ای از تصاویر اشعه ایکس است که نسبت به یک عکس معمولی اشعه ایکس جزئیات بیشتری از ستون فقرات را نشان می‌دهد.