بیماری سندروم دم اسبی چیست؟ درمان سندرم کودا اکوینا (CES)

بیماری سندروم دم اسبی چیست؟ درمان سندرم کودا اکوینا (CES)

کمردرد یکی از شایع ترین مشکلاتی است که امروزه همه ما با آن سروکار داریم و تقریبا به یک امر عادی بین همه ما تبدیل شده است، اما هنگامی که این کمردرد به طور ناگهانی اتفاق بیافتد و علائمی همچون بی حسی ناگهانی در ناحیه دستگاه تناسلی ، مشکل در ادرار کردن و ضعف در پاها  داشته باشد – جزو موارد اورژانسی به حساب می‌آید. سندرم کودا اکوینا غالباً در اثر دیسک کمر در قسمت تحتانی کمر ایجاد می‌شود که ریشه‌های عصبی را در انتهای نخاع فشرده می‌کند. این اعصاب به مثانه ، روده و پاها پیام‌های عصبی را منتقل می‌کنند. اگر آنها برای مدت طولانی تحت فشار باقی بمانند، ممکن است آسیب جبران ناپذیری به آن‌هاوارد شود. جراحی سریع برای تسکین فشار ممکن است از آسیب دائمی جلوگیری کرده و عملکرد مثانه و روده را بازگرداند.

متخصصین کلینیک توانبخشی و فیزیوتراپی امید پس از معاینه دقیق برنامه درمانی با رویکرد پلکانی را برای توانبخشی بیمار تجویز خواهند کرد.

ترمیم و توانبخشی سندرم کودا اکوئینا به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله اینکه علت اصلی این سندرم چیست ، چه روش درمانی و یا جراحی انجام شده است ، علائمی که بیمار تجربه کرده ، سن، سطح تناسب اندام و توانایی طبیعی بیمار برای بهبودی چقدر است. تمرکز برنامه توانبخشی، روی ستون فقرات کمر است. این برنامه عمدتاً بر کشش و تقویت ماهیچه‌های پشتیبانی کننده از ستون فقرات – اکستنسورها ، فلکسورها و مفاصل، تاکید دارد. عضلات کف لگن و همچنین عضلات عرضی شکم نیز برای فرایند بهبود و برنامه درمانی بسیار مهم هستند زیرا نقش مهمی در حالت ایستاده و حمایت از کمر دارند.

کودا اکوینا و عملکرد آن

کودا اکوینا نام خود را از کلمه لاتین به معنی “دم اسب” گرفته است ، زیرا اعصاب انتهای ستون فقرات و در ناحیه خروج آن‌ها به سمت ساکروم و به پشت هر کدام از پاها، از نظر بصری شباهت زیادی به دم اسب دارند.

کودا اکوینا از حدود 10 جفت ریشه عصبی تشکیل شده است که برخی از آن‌ها برای تشکیل اعصاب بزرگ در قسمت تحتانی بدن با هم ترکیب شده اند – یکی از نمونه‌های آن عصب سیاتیک است.

کودا اکوینا مسئول عصب حسی و حرکتی لگن و اندام‌های تحتانی و همچنین عملکرد روده و مثانه است. در صورت آسیب دیدگی کودا اکوینا در ناحیه کمر به دلیل التهاب یا فشار زیاد، علائم شدید است و ممکن است به سرعت بروز کند. توجه و معالجه زودهنگام پزشکی برای بهبود هرچه بهتر بیماری بسیار مهم است.

علت بیماری

سندرم کودا اکوینا هنگامی رخ می‌دهد که هرگونه مشکل مکانیکی یا التهابی باعث فشردگی اعصاب این ناحیه شده و باعث آسیب و اختلال پیام رسانی در این ناحیه شود.

دیسک کمر (Lumbar Herniated Disc)، شایع ترین علتCES است

فشرده شدن اعصب باعث ابتلا به  سندرم کودا اکوینا می‌شود و غالبا این فشردگی در اثر دیسک کمر ایجاد می‌شود. هنگامی که فشار بیش از حد بر روی قسمت تحتانی ستون فقرات وارد شده باشد ، دیسک کمر می‌تواند دچار آسیب دیدگی شود و یا وقتی این دیسک ضعیف شده باشد و دچار پارگی شده باشد، ممکن است باعث ابتلا به سندرم کودا اکوینا شود.

به طور معمول ، دیسک کمر تاثیری بر کودا اکوینا ندارد. تنها بین 2 تا 6 درصد از جراحی‌های دیسک کمر برای درمان سندرم کودا اکوینا انجام می‌شود.

سایر علل سندرم کودا اکوینا

علاوه بر دیسک کمر ، ممکن است فاکتورهای زیر بر کودا اکوینا تاثیر گذاشته و باعث بروز علائم آن شوند.

• تنگی کانال نخاعی. اگر تنگی کانال نخاعی باعث وارد شدن فشار به ناحیه مودا اکوینا شود، علائم این سندرم ممکن است ایجاد شود.
• اگر رشد بیش از حد استخوان یا بافت‌های ملتهب روی ریشه‌های عصب کمری فشار وارد کنند، این شرایط التهابی می‌تواند به منجر به ابتلا به سندرم کودا اکوینا شود. یک نمونه از بیماری‌های التهابی که احتمالاً منجر به سندرم کودا اکوینا می‌شود ، اسپوندیلیت آنکیلوزان است.
• عفونت های کانال نخاعی (استئومیلیت) مانند آبسه اپیدورال ستون فقرات، که به نوبه خود ممکن است به طور بالقوه به کانال نخاعی فشار آورد و علائم عصبی ایجاد کند.
• تومورها / نئوپلاسم‌ها در نزدیکی ستون فقرات ممکن است به کانال ستون فقرات فشار وارد کند. برخی از تومورها ممكن است از ستون فقرات منشأ داشته باشند، اما در اکثر موارد این تومورها (بدخیمی) ممکن است از قسمت دیگری از بدن به سمت ستون فقرات گسترش یافته باشند.
• تروما یا ضربه به ستون فقرات، مانند تصادف رانندگی ، سقوط یا آسیب دیدگی دیگر مانند شلیک گلوله یا زخم چاقو ، می‌تواند به کودا اکوینا صدمه وارد کرده و علائم عصبی ایجاد کند.
• عوارض بعد از عمل جراحی کمر. تعداد کمی از بیماران پس از عمل جراحی که برای ترمیم دیسک کمر انجام شده بود، سندرم کودا اکوینا را تجربه می‌کنند.

عوامل خطر

عوامل خطر این بیماری مانند ریسک فاکتورهای تنگی کانال نخاعی و دیسک کمر می‌باشد و شامل سلامت عمومی و شیوه زندگی فرد (مانند استفاده از نیکوتین ، چاقی و سطح پایین فعالیت) ، سن 30 تا 50 سال و کار شدید است.

نشانه های سندرم کودا اکوینا

شدت علائم سندرم کودا اکوینا بسته به میزان فشرده سازی عصب متفاوت است. برای برخی از بیماران ، سندرم کودا اکوینا (CES) به صورت ناگهانی ایجاد می‌شود در حالی که سایر بیماران شروع تدریجی علائم را تجربه می‌کنند.

علائم معمول سندرم کودا اکوینا شامل موارد زیر است:

• علائم عصبی در قسمت تحتانی بدن. ضعف ، سوزن سوزن شدن ، یا بی حسی در پاها جزو علائم شایع است. ضعف یا بی حسی قسمت تحتانی بدن ممکن است راه رفتن یا ایستادن را دشوار کند.
• احساس درد در “ناحیه نشیمن گاه” یا بی حسی قسمت نشیمن گاه. نشیمن گاه ناحیه‌ای از بدن است که هنگام نشستن روی اسب با زین در تماس خواهد بود. این ناحیه شامل کشاله ران ، باسن و اندام تناسلی و قسمت داخلی و فوقانی ران است. در سندرم کودا اکوینا ، تمام یا قسمت هایی از این مناطق ممکن است علائم عصبی مانند بی حسی ، سوزن سوزن شدن ، و یا ضعف داشته باشند.
• بی اختیاری مثانه یا روده. شروع اخیر اختلال عملکرد روده یا مثانه ، از جمله بی اختیاری و احتباس ، یکی از علائم اصلی و خطرناک سندرم کودا اکوینا است. اختلال عملکرد مثانه یا روده به طور معمول شامل جریان ضعیف ادرار ، تغییر یا عدم احساس در هنگام ادرار کردن ، احتباس ادرار ، از دست دادن کنترل روده و یا نیاز به زور زدن به منظور ادرار کردن است.
• درد ناگهانی در پاها یا اندام‌های تحتانی. فشرده سدن ناحیه کودا اکوینا ممکن است منجر به درد عصب سیاتیک در هر دو طرف بدن شود ، و ممکن است به صورت یک درد شدید و وحشتناک که در قسمت تحتانی ران‌ها و احتمالاً در قسمت تحتانی پاها احساس شود.
• درد موضعی پایین کمر. ممکن است یک درد شدید و قوی در ناحیه تحتانی کمر و یا لگن احساس شود که به طور بالقوه باعث ناراحتی یا گرفتگی می‌شود.

بیمارانی که ترکیبی از علائم فوق را تجربه می‌کنند ، باید به دنبال معالجه فوری باشند ، زیرا این بیماری می‌تواند به طور ناگهانی پیشرفت کند و نیاز به درمان سریع و فوری دارد.

شروع سندرم کودا اکوینا

علائم سندرم کودا اکوینا به طور ناگهانی بروز می‌کند ، اما ممکن است هفته ها یا ماه ها طول بکشد. شروع بیماری اغلب با علائم و نشانه‌های زیر توصیف می شود:

• شروع حاد بیماری با شروع سریع علائم مشخص می‌شود که اغلب شامل کمردرد شدید و افت قابل توجه عملکرد مثانه و روده است. در شروع حاد ،به طور معمول طی 24 ساعت نقص حسی و حرکتی در قسمت تحتانی بدن ایجاد می‌شود.
• شروع تدریجی می‌تواند به تدریج پیشرفت کند و علائم ممکن است در طی چند هفته یا چند ماه به وجود بیایند. شروع تدریجی معمولاً شامل از بین رفتن جزئی یا متناوب عملکرد روده و مثانه و همچنین عود درد کمر به همراه ضعف عضلانی و بی حسی مثانه و یا بی اختیاری روده یا اختلال عملکرد روده است. آسیب به سیاتیک ممکن است در یک یا هر دو پا نیز رخ دهد.

از دست دادن عملکرد روده یا مثانه ممکن است شامل بی اختیاری (عدم توانایی در نگه داشتن ادرار یا مدفوع) و یا یبوست (عدم توانایی در ادرار یا مدفوع کردن) باشد.

این امکان نیز وجود دارد که یک بیمار مبتلا به سندرم کودا اکوینا بدون سابقه درد کمر ، یا در بیمار با سابقه طولانی یا اخیر کمردرد یا درد سیاتیک ایجاد شود.

تشخیص سندرم کودا اکوینا

برای تشخیص سندرم کودا اکوینا، پزشک تاریخچه پزشکی شما را ارزیابی می‌کند، شما را معاینه فیزیکی می‌کند و چندین آزمایش تصویربرداری تشخیصی را درخواست می‌دهد.

تاریخچه پزشکی

سلامت عمومی خود را شرح دهید ، زمان شروع علائم سندرم کودا اکوینا، و چگونگی تاثیر این علائم بر فعالیت‌های روزمره خود را برای پزشک شرح دهید.

معاینه فیزیکی

پزشک شما ثبات ، احساس ، قدرت ، رفلکس ، تراز و حرکت  بدن شما را ارزیابی می‌کند. او ممکن است از شما بخواهد که بایستید ، بنشینید ، روی پاشنه و انگشتان پا راه بروید ، به جلو ، عقب و به طرف خود خم شوید و پاهای خود را در حالی که دراز کشیده اید بلند کنید. پزشک شما ممکن است تن و بی حسی عضلات مقعد را بررسی کند. ممکن است به برخی آزمایشات خونی نیز احتیاج داشته باشید.

تصویربرداری تشخیصی

پزشک ممکن است برای کمک به ارزیابی مشکل، اسکن های اشعه ایکس ، تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) و توموگرافی کامپیوتری (CT) را انجام دهد.

درمان سندروم دم اسبی

در سندرم كودا اکوینا به طور معمول به منظور كاهش يا از بين بردن فشار موجود بر اعصاب، نياز به رفع فشار به وسیله جراحي سريع وجود دارد. اکثر جراحان در صورت بروز ناگهانی علائم ، در طی 8 ساعت از شروع علائم ، رفع فشار را در اسرع وقت توصیه می‌کنند.

در حالی که گزارشات متناقضی در مورد زمان درمان در مقالات مختلف وجود دارد، به طور کلی تصور می‌شود که جراحی در طی 24 تا 48 ساعت حداکثر پتانسیل را برای بهبود نقص حسی و حرکتی ایجاد می‌کند. در یک متاآنالیز، پس از 48 ساعت از شروع عمل جراحی، مشخص شد که بیمارانی که جراحی کرده‌اند در نقص‌های حسی یا حرکتی و عملکرد روده و مثانه نسبت به بیمارانی که بعد از 48 ساعت تحت درمان قرار گرفتند، ولی جراحی نشدند، پیشرفت چشمگیری در روند درمانی خود داشتند. با این حال ، حتی بیمارانی که بعداً تحت عمل جراحی قرار گرفته اند ، ممکن است در عملکرد ادرار و رکتال خود و نقص عصبی نیز بهبود پیدا کنند. بسته به علت بیماری، ممکن است یکی از جراحی های زیر انجام شود:

دیسکتومی یا برداشت دیسک (Discectomy)

در عمل دیسکتومی برای دیسک کمر، قسمتی از دیسک ستون فقرات که بر اعصاب فشار وارد می‌کند، از طریق جراحی برداشته می‌شود. جراح برش کوچکی در وسط کمر شما ایجاد می‌کند. ماهیچه‌های ستون فقرات به طرفین ستون فقرات رانده می‌شوند تا مهره‌های استخوانی در معرض دید باشند. پنجره استخوان برداشته می‌شود تا ریشه عصبی و دیسک قابل مشاهده گردند. بخشی از دیسک که باعث فشرده سازی اعصاب نخاعی می‌شد بوسیله برش و با دقت تمام برداشته می‌شود.

رفع فشار ستون فقرات

در عمل دیسکتومی برای دیسک کمر، قسمتی از دیسک ستون فقرات که بر اعصاب فشار وارد می‌کند، از طریق جراحی برداشته می‌شود. جراح برش کوچکی در وسط کمر شما ایجاد می‌کند. ماهیچه‌های ستون فقرات به طرفین ستون فقرات رانده می‌شوند تا مهره‌های استخوانی در معرض دید باشند. پنجره استخوان برداشته می‌شود تا ریشه عصبی و دیسک قابل مشاهده گردند. بخشی از دیسک که باعث فشرده سازی اعصاب نخاعی می‌شد بوسیله برش و با دقت تمام برداشته می‌شود.

پیش آگهی بعد از عمل جراحی

پیش آگهی سندرم کودا اکوینا به عوامل مختلفی بستگی دارد ، از جمله اینکه میزان فشار موجود بر اعصاب چقدر بوده است و میزان آسیب عصبی در زمان جراحی به چه میزان بوده است. بعد از عمل میزان بهبودی متغیر است. بسته به مدت زمان فشرده سازی اعصاب و شدت علائم در زمان عمل ممکن است بیماران همچنان دچار کمردرد یا پا درد ، اختلال عملکرد مثانه یا روده و سایر مشکلات جسمی شوند. در حالی که به طور کلی تصور می‌شود که آسیب عصبی ناشی از سندرم کودا اکوینا دائمی است ، برخی از مطالعات گزارش داده اند که مدیریت طولانی مدت ممکن است در بیمارانی که در ابتدا پیش آگهی ضعیفی بعد از عمل جراحی داشتند، اجازه می‌دهد تا در نهایت تقریبا عملکرد طبیعی مثانه خود با وقفه چند روزه بازیابند.

توانبخشی و فیزیوتراپی بعد از عمل

مشکلات باقی مانده پس از عمل ممکن است برای رفع کامل به چند ماه زمان نیاز داشته باشد. روش‌های توانبخشی مانند آموزش مجدد مثانه ممکن است لازم باشد. افرادی که از آسیب دائمی رنج می‌برند در زندگی روزمره خود با تعدیل مواجه می شوند. فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند به آنها در یادگیری مهارتهای مهم مراقبت از خود ، از جمله خود کاتتریزاسیون، مدیریت استرس و تکنیک‌های آرامش بخش کمک کنند.

فواید ورزش برای کمک به مدیریت سندرم کودا اکوینا

هنگام شروع برنامه ورزشی برای کمک به بهبودی از سندرم کواد اکوینا , مدیریت پیامدهای آن، اهداف زیر مد نظر باید باشد:

• حداکثر بهبودی عصبی و استقلال رفتاری
• ستون فقرات بدون درد و انعطاف پذیر
• حفظ تحرک و قدرت در اندام‌های تحتانی
• قدرت مرکزی
• بهبود عملکرد در وضعیت ایستاده و هنگام راه رفتن
• بهبود عملکرد مثانه ، روده و عملکرد جنسی

تمرینات لگنی می‌تواند به کنترل مجدد مثانه کمک کند و ورزش های هوازی ملایم مانند راه رفتن می‌تواند به بازگرداندن قدرت در قسمت تحتانی کمر و پاها کمک کند.

اوزون تراپی و اکسیژن درمانی در طب فیزیکی و توانبخشی