تاریخ: ۱۹ آبان ۱۴۰۲
کاهش آب دیسک‌ها و فرسایش دیسک‌های ستون فقرات تحت عنوان دیسک سیاه شناخته می‌شود. مرکز دیسک (نوکلئوس) در حالت عادی سفید می‌باشد ولی در اثر تخریب و فرسایش بر روی اسکن ام آر آی به رنگ سیاه مشاهده می‌شود. در واقعیت، رنگ دیسک سیاه نمی‌باشد.
دیسک سیاه معمولاً توسط روش‌های غیر جراحی مانند مصرف داروی مُسکن و فیزیوتراپی و تمارین ورزشی بهبود پیدا می‌کند، ولی درد مزمن دیسک کمر در صورتی که شدید باشد و سبب محدودیت عملکرد شخص شود بایستی با استفاده از جراحی درمان شود.
متخصصین مرکز جامع توانبخشی امید بعد از انجام معاینه و عکس‌برداری‌های دقیق و ارزیابی شدت ناهنجاری‌های دیسک کمر و گردن، بهترین برنامه درمانی را ارائه می‌کنند. رویکرد درمانی این کلینیک پلکانی است و از روش‌های ساده مانند دارو، کمربند طبی، ورزش و فیزیوتراپی آغاز می‌شود. در صورت لزوم درمان‌های پیچیده‌تر تجویز خواهد شد.
دیسک سیاه چیست؟
تقریباً 40 درصد از دردهای مزمن کمر و گردن به مشکلات مرتبط با یک یا چند دیسک بین مهره‌ای برمی‌گردد. وجود عوامل مختلف می‌تواند باعث بروز درد مزمن در مناطق کمر و گردن شود. اگر دیسک‌ها بیرون نیایند، ممکن است دیسک سیاه باعث ایجاد درد شده باشد.
دیسک سیاه به دلیل فرسایش دیسک‌ها شکل می‌گیرد. در این حالت، خواص فیزیکی و شیمیایی دیسک به تدریج از بین می‌روند. با این حال، فرسایش دیسک همواره منجر به درد نمی‌شود.
اصطلاح “دیسک سیاه” به واقع روند فرسایش و کاهش آب دیسک‌های بین مهره‌ای اشاره دارد که باعث تغییر رنگ بخش مرکزی دیسک (نوکلئوس) از رنگ سفید به سیاه در تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) می‌شود.
در برخی موارد، فرسایش دیسک ممکن است باعث بروز علائم قابل توجهی شود که درمان جراحی ممکن است بهبودی را به ارمغان بیاورد.
فرسایش و کاهش آب دیسک در دیسک سیاه، در واقع یکی از نخستین علائم پیری و آرتروز در ستون فقرات است. دیسک سیاه تغییراتی در دیسک ایجاد می‌کند که ممکن است منجر به درد مفصل بدون فشردگی ریشه‌های عصبی ستون فقرات یا نخاع شود.
دلایل ایجاد دیسک سیاه
درد ناشی از دیسک سیاه زمانی ایجاد می‌شود که گیرنده‌های درد موجود در بخش خارجی آنولوس تحریک شوند.
بروز التهاب یا عارضه‌های دیگر در دیسک کمر ممکن است باعث تحریک این گیرنده‌های اعصاب شود. برای مثال، چنانچه مواد شیمیایی ایجادکننده التهاب در اثر پارگی آنولوس به اعصاب در بخش خارجی آنولوس برسند، پارگی می‌تواند علت ایجاد درد دیسک سیاه باشد. این حالت آسیب ساختمان داخلی دیسک بدون فتق (IDD) نام دارد.
عوامل ژنتیکی معمولاً نقش مهمی در فرسایش دیسک و ایجاد دیسک سیاه دارند. عوامل ژنتیکی می‌توانند بر ترکیبات شیمیایی دیسک‌های بین مهره‌ای اثر گذاشته و ممکن است سبب افزایش احتمال بروز تغییرات متابولیک (سوخت و ساز) در بدن شوند. در این حالت دیسک‌ها سریع‌تر از حالت عادی کم‌آب شده و در نتیجه توانایی دیسک‌ها در تقسیم وزن وارد بر ستون فقرات به طور مساوی کاهش پیدا می‌کند. سپس ساییدگی طبیعی ناشی از فعالیت‌های روزمره باعث وارد آمدن فشار بر بخش‌های کوچک دیسک‌ها شده و احتمال پارگی آنولوس افزایش پیدا می‌کند. همچنین آسیب‌دیدگی لبه مهره در مجاورت دیسک نیز ممکن است ایجاد شود.
علاوه بر موارد ژنتیکی، عوامل مکانیکی و همچنین تأمین مواد مغذی دیسک‌ها نیز می‌تواند باعث بروز درد ناشی از دیسک سیاه شود. دیسک سیاه در بیشتر موارد در افراد میان‌سال و افراد مسن ایجاد می‌شود.
علائم دیسک سیاه
ویژگی اصلی دیسک سیاه، کمردرد ناشی از فعالیت است که با عدم توانایی در نشستن و تسکین قابل توجه درد در زمان استراحت مشخص می‌شود. درد کمری خاجی مزمن معمولاً به صورت درد عمیق توصیف می‌شود که به طور مداوم در ناحیه باسن و در برخی از مواقع در اندام‌های تحتانی بدن گسترش پیدا می‌کند. امکان دارد علائم همراه با پارگی شدید آنولوس به طور ناگهانی آغاز شوند. این حالت معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که شخص برای بلند کردن اشیاء خم شده و با درد شدیدی نیز همراه است. فعالیت‌هایی که سبب افزایش فشار بین دیسک می‌شوند (مانند عطسه، سرفه و خم شدن به سمت جلو) و یا افزایش بارگذاری محوری (مانند دویدن) نیز می‌توانند سبب تشدید علائم شوند. بالا رفتن از راه پله و رانندگی در مدت زمان طولانی که نیاز به خم کردن ستون فقرات و وارد آمدن فشار بر دیسک دارند معمولاً باعث تشدید قابل توجه درد می‌شوند.
پادرد ناشی از پارگی آنولوس معمولاً در بخش پشت ران نیز منتقل می‌شود ولی به ندرت امکان دارد این درد در قسمت زیر زانو نیز ایجاد شود و ممکن است با رادیکولوپاتی اشتباه گرفته شود. امکان دارد درد در مچ پا به پایین ایجاد شود ولی با توجه به عدم فشردگی ریشه عصبی در اسکن ام آر آی، این درد جزو دردهای ارجاعی محسوب می‌شود. (این نوع درد در قسمتی دور از عامل ایجاد درد حس می‌شود).
با وجود اظهار درد شدید، معاینه فیزیکی معمولاً سبب تشخیص مشکل نخواهد شد. تشخیص دیسک سیاه به طور کلی نشان‌دهنده وجود فشردگی عصبی نمی‌باشد. بیمار ممکن است تمایل زیادی به تغییر مکرر وضعیت بدنی داشته باشد و در زمان خم شدن به سمت جلو نیز درد ایجاد می‌شود. (عدم تحمل در زمان نشستن نیز جزو این علائم محسوب می‌شود). عدم وجود نشانه فیزیکی ممکن است سبب تشخیص درد سایوکوژنیک یا روان‌زاد شود. وجود علائم می‌تواند نشان‌دهنده منشأ درد غیر عضوی باشد و در نتیجه به ارزیابی روان‌شناختی نیاز باشد. در حقیقت وجود درد در برخی از موارد می‌تواند در اثر عوامل غیر عضوی ایجاد شده باشد. جهت رد احتمال وجود مشکلات روان‌شناختی و سنجش تأثیر درد بلندمدت بر مکانیزم‌های مقابله‌ای، بایستی از آزمون‌های روان‌سنجی استفاده شود.
عوامل غیر طبیعی روان‌شناختی به همراه مصرف دخانیات و از کارافتادگی باعث می‌شوند که استفاده از روش جراحی سبب دستیابی به نتیجه رضایت‌بخش درمانی نشود. ارزیابی دقیق بیماران در زمان دیسکوگرافی می‌تواند به اثبات وجود یا عدم وجود عوامل روان‌شناختی کمک کند و در برخی از مواقع از ضبط تصویری واکنش بیمار در زمان انجام ارزیابی استفاده می‌شود.
علاوه بر درد ناشی از دیسک سیاه، عوامل دیگری نیز در بروز کمردرد مرتبط با انجام فعالیت مؤثر هستند. درد میوفاسیال و دردهای مرتبط با رباط بیشتر سطحی و پراکنده هستند، معمولاً باعث ایجاد درد هنگام لمس شده و به میزان کمتری با عدم تحمل در زمان نشستن مرتبط هستند. درد ناشی از آتروپاتی فاست معمولاً در زمان حرکت کششی ستون فقرات ایجاد شده و با خم شدن ستون فقرات بهبود پیدا می‌کند. امکان دارد همراه با علائم مبهم کمردرد تومور نیز وجود داشته باشد، ولی به ندرت امکان دارد که تومور با اسکن ام آر آی مشاهده نشود. شکستگی ناشی از پوکی استخوان در بسیاری از مواقع همراه با کمردرد موجود می‌باشد ولی با استفاده از رادیوگرافی و سی تی اسکن و ام آر آی به راحتی قابل شناسایی هستند. سُر خوردگی مهره ایستمیک می‌تواند منجر به کمر درد مزمن شود و امکان دارد با کمردرد شدید در بیماران نوجوان همراه باشد؛ ولی در بیماران سالخورده معمولاً با رادیکولوپاتی همراه می‌باشد.
تشخیص دیسک سیاه
جهت تشخیص دیسک سیاه معمولاً پس از رادیوگرافی از اسکن ام آر آی استفاده می‌شود، ولی امکان دارد این روش همیشه سبب تشخیص علت بروز درد نشود. دیسکوگرافی ممکن است جهت کمک به تشخیص عارضه استفاده شود. دیسکوگرافی جهت تشخیص قطعی منشأ درد در دیسک‌ها به کار برده می‌شود. البته بر طبق تحقیقات انجام شده امکان دارد دیسکوگرافی باعث دستیابی به نتایج مثبت کاذب شود. (خصوصاً اگر که منشأ درد در قسمت‌های دیگر باشد و یا اختلال ذهنی وجود داشته باشد و همچنین اگر بیمار از درد هراس داشته باشد امکان دستیابی به نتیجه مثبت کاذب وجود دارد). با این حال روش‌هایی برای حفظ میزان پایین نتیجه مثبت کاذب موجود می‌باشد. همانطور که در بالا ذکر شد، امکان دارد درد یا احساسات دیگر در دست یا پا وجود داشته باشند که تحت عنوان علائم رادیکولار شناخته می‌شوند. همانند رادیکولوپاتی، درد ناشی از دیسک سیاه می‌تواند در اثر تحریک اعصاب ایجاد شود.
رادیکولوپاتی بر ریشه اعصاب نخاعی تأثیر می‌گذارد، در حالی که درد دیسک سیاه سبب تحریک اعصاب واقع در حلقه خارجی آنولوس می‌شود. (آنولوس پوشش فیبری دیسک بین مهره‌ای می‌باشد و از نوکلئوس پولپوزوس حفاظت می‌کند). در برخی از مواقع تشخیص دقیق منشأ درد دشوار می‌باشد. جهت انتخاب گزینه مناسب درمانی، تشخیص دقیق علت بروز درد از اهمیت زیادی برخوردار است.
درمان دیسک سیاه
امکان دارد درد دیسک سیاه به خودی خود بهبود پیدا کند و همچنین ممکن است این نوع درد به صورت موقتی ایجاد شود. معمولاً در ابتدا از روش‌های غیر جراحی جهت درمان دیسک سیاه استفاده می‌شود. این روش‌ها شامل کنترل درد با داروهای ضد التهابی، استفاده از سرما یا حرارت و فیزیوتراپی می‌باشد. در فیزیوتراپی از تمارین ورزشی مخصوص کمر، تراکشن و روش‌های درمانی دیگر استفاده می‌شود. امکان دارد تزریق دارو به تسکین درد کمک کند.
فیزیوتراپی
مرحله 1- تسکین درد و محفاظت از دیسک ها
کنترل درد معمولاً مهم‌ترین دلیل درمان دیسک آسیب‌دیده می‌باشد. آسیب‌دیدگی دیسک آخرین نشانه‌ای است که ایجاد شده و بهبود آن در اولویت قرار دارد.
التهاب دلیل اصلی بروز ناگهانی علائم دیسک سیاه می‌باشد و توسط استفاده از یخ و تمارین ورزشی که سبب کاهش فشار وارد بر ساختارهای ملتهب می‌شوند کاهش پیدا می‌کند.
متخصص فیزیوتراپی از مجموعه‌ای از ابزارهای درمانی جهت کاهش درد و التهاب استفاده می‌کند. این روش‌های درمانی شامل استفاده از یخ، الکتروتراپی، طب سوزنی، ماساژ بافت نرم، تمارین ملایم ورزشی و استفاده موقتی از بریس کمر می‌باشند. پزشک امکان دارد استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن را توصیه کند.
مرحله 2- تمارین ورزشی جهت بهبود دیسک سیاه
با تسکین درد و التهاب، متخصص فیزیوتراپی از تمارین ویژه جهت بازیابی راستای طبیعی مفصل و دامنه حرکتی، افزایش طول، قدرت و مقاومت عضلانی استفاده می‌کند.
متخصص فیزیوتراپی جهت تقویت عضلاتی که سبب کنترل و حفظ ثبات ستون فقرات می‌شوند، از تمارین ورزشی در قسمت شکم و عضلات مرکزی بدن استفاده می‌کند.
تحقیقات انجام شده بر اهمیت عضلات مرکزی و عضلات کمر تاکید می‌کنند. برای جلوگیری از بروز کمردرد به تقویت عضلات عمقی و سپس عضلات سطحی نیاز می‌باشد. متخصص فیزیوتراپی وضعیت عضلات را بررسی کرده و سپس بهترین برنامه تمارین ورزشی مناسب بیمار را طرح‌ریزی می‌کند.
متخصص فیزیوتراپی استفاده از برنامه ورزشی شامل حرکات کششی و یا ماساژ را جهت بهبود سفتی عضلانی توصیه می‌کند.
مرحله 3- بازیابی کامل عملکرد جسمانی بیمار
با بهبود کنترل دینامیک کمر، متخصص فیزیوتراپی از تمارین مناسب جهت بازیابی راستای صحیح لگن و ستون فقرات و بهبود دامنه حرکتی در وضعیت‌های بدنی تحت فشار استفاده می‌کند. همچنین حرکات ورزشی جهت تقویت عضلات مرکزی بدن و عضلات پاها به کار برده می‌شوند.
بسته به فعالیت‌های روزمره، شغل و ورزشی که بیمار انجام می‌دهد، هدف متخصص فیزیوتراپی بازیابی عملکرد بیمار جهت بازگشت به انجام فعالیت‌های روزانه می‌باشد. وضعیت جسمانی ویژه هر شخص، نوع روش درمانی مورد نیاز را تعیین می‌کند.
متخصص فیزیوتراپی برنامه توانبخشی مناسب وضعیت جسمانی هر بیمار را جهت بازیابی عملکرد جسمانی طرح‌ریزی می‌کند.
مرحله 4- جلوگیری از بروز مجدد دیسک سیاه
بازگشت درد ناشی از دیسک سیاه امکان‌پذیر می‌باشد. علت اصلی ایجاد مجدد درد، عدم استفاده از برنامه توانبخشی به اندازه کافی می‌باشد (خصوصاً عدم تقویت عضلات شکمی و عضلات مرکزی بدن). برنامه درمانی بایستی به طور مرتب به تعداد چند بار در هفته ادامه پیدا کند. متخصص فیزیوتراپی جهت تعیین فعالیت ورزشی مناسب به منظور ادامه برنامه درمانی به بیمار کمک می‌کند.
علاوه بر کنترل عضلات، متخصص فیزیوتراپی بیومکانیک ستون فقرات و لگن را ارزیابی کرده و هر گونه نقص موجود را برطرف می‌کند. این کار شامل استفاده از تمارین ورزشی ویژه عضلات مجاور ستون فقرات و استفاده از ارتزهای پا جهت رفع هر گونه نقص بیومکانیکی در پاها می‌باشد.
استفاده از تمارین ورزشی بخش مهمی از روند درمان جهت جلوگیری از بروز مجدد درد ناشی از دیسک سیاه می‌باشد. امکان دارد متخصص فیزیوتراپی انجام ورزش‌هایی مانند پیلاتس، یوگا، شنا، پیاده‌روی، هیدروتراپی (آب‌درمانی) یا شرکت در تمارین ورزشی در باشگاه را به بیمار توصیه کند. این روش‌ها به بهبود کمردرد کمک می‌کنند و در تسکین کمردرد در بلندمدت مؤثر هستند.
جراحی
به طور عمومی، جراحی درمان ضروری نیست ولی شدت علائم در هر فرد متفاوت است. در صورت بروز درد شدید به مدت ۳ ماه یا بیشتر و عدم پایداری ستون فقرات، ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد. برای انتخاب گزینه مناسب درمانی، مشاوره با پزشک ضروری است.
جراحی ادغام (فیوژن) ستون فقرات، شایع‌ترین نوع جراحی برای بهبود دیسک سیاه است. با این حال، استفاده از این روش همواره منجر به بهبود درد نمی‌شود. فرسایش دیسک بخشی از روند پیری است، اما این معنی را ندارد که هنگام بروز درد باید به جراحی ادغام ستون فقرات روی آورد. بنابراین، بیمار باید گزینه‌های مختلف درمانی را بررسی کرده و با پزشک خود مشورت کند تا گزینه مناسب درمانی را تعیین کند.
