دیسک کمر چه علائمی دارد؟ بدون جراحی درمان می‌شود؟

تاریخ: ۱۷ آبان ۱۴۰۲

بیرون‌زدگی یا فتق دیسک که در میان مردم به دیسک کمر معروف است، به بیرون‌زدگی هسته ژلاتینی صفحات بین مهره‌های کمر گفته می‌شود. این عارضه اگرچه در مراحل اولیه می‌تواند بدون علامت باشد اما به مرور با علائمی همچون درد کمر، درد پا، سوزش و گزگز در پا و ضعف و بی‌حسی پاها خود را نشان می‌دهد. پزشک برای درمان دیسک کمر ابتدا روش‌های کم تهاجمی و موثری همچون استراحت، فیزیوتراپی، ورزش و ماساژ را توصیه خواهد نمود. در موارد حاد دیسک کمر، ممکن است فرد نیاز به جراحی داشته باشد. البته لازم به ذکر است که درصد زیادی از مبتلایان به فتق دیسک، با تکیه بر روش‌های غیرتهاجمی بعد از گذشت چند هفته بهبود می‌یابند.

دیسک کمر، فتق دیسک، یا بیرون‌زدگی دیسک کمر چیست؟

دیسک‌های موجود بین مهره‌های ستون فقدیسک‌های موجود بین مهره‌های ستون فقرات دارای دو بخش هستند. بخش مرکزی آنها که به نوکلئوس معروف است، نرم و ژلاتینی است و به بخش بیرونی آن که به عنوان کپسول شناخته می‌شود، سختی دارد. وقتی یک مشکل فتق دیسک رخ می‌دهد و دیسک از موقعیت اصلی خود خارج می‌شود، کپسول یا دیوار بیرونی دیسک ممکن است ترک خورده یا شکسته شود. در نتیجه، ماده نرم ژلاتینی درون دیسک از طریق این ترک برون می‌زند. فتق دیسک باعث فشار و تحریک عصب‌های نخاعی یا عصب‌های مجاور می‌شود و می‌تواند به ضعف عضلات و بی‌حسی در دست یا پا منجر شود. این حالت را به عنوان فتق دیسک شناخته می‌کنیم.

احتمال فتق دیسک در هر بخشی از ستون فقرات وجود دارد. اما اکثر موارد فتق دیسک مهره‌های کمری را درگیر می‌کند. بعضی موارد فتق دیسک در مهره‌های گردنی مشاهده می‌شود. فتق دیسک مهره‌های بالای کمر یا مهره‌های صدری نادرتر است.

علائم دیسک کمر

یکی از عوارض شایع فتق دیسک فشار آوردن دیسک بیرون‌زده به عصب‌های مجاور یا ملتهب کردنشان است. این فشار و التهاب عامل ایجاد دردی می‌شود که در امتداد طول عصب منتشر می‌شود. فتق دیسک کمر شایع‌ترین علت درد عصب سیاتیک است. درد عصب سیاتیک به پا دردی گفته می‌شود که در امتداد عصب سیاتیک رو به پایین در پشت پا حس می‌شود.

از جمله علائم فتق دیسک کمر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• احساس دردی که در باسن و رو به پایین در پا تا مچ یا پایین پا منتشر می‌شود؛
• گزگز، سوزن سوزن شدن یا بی‌حسی یک پا که از باسن یا پشت زانو شروع می‌شود و تا ران، مچ یا پایین پا ادامه دارد؛
• ضعف عضله‌های معینی از یک یا هر دو پا؛
• درد جلوی ران؛
• درد عضلانی عمقی شدید و اسپاسم یا گرفتگی عضلات؛
• شدیدتر شدن کمردرد هنگام خم شدن مکرر یا در پی نشستن طولانی‌مدت؛
• تشدید کمردرد در اثر عطسه، سرفه، خنده یا زور زدن؛
• به سختی راه رفتن؛
• کاهش رفلکس‌های زانو یا مچ پا و
• شروع سریع: درد ناشی از فتق دیسک کمر معمولاً به سرعت ایجاد می‌شود.

علائم دیسک کمر بر اساس محل فتق دیسک

از آن‌جا که گذرگاه‌های عصبی در سطح‌های مختلف ستون فقرات با هم تفاوت دارند؛ علائم فتق دیسک کمر متغیر است و به محل عصب تحت‌فشار بستگی دارد. علائم فتق دیسک بر اساس محل گیرافتادگی عصب به شرح زیر است:

• گیرافتادگی L3 یا L4: وقتی پزشک با چکش رفلکس لاستیکی دقیقاً به زیر زانو ضربه می‌زند، بیمار رفلکس غیرعادی نشان می‌دهد. به رفلکس مربوط به این ضربه رفلاکس پاتلار یا رفلکس کشکک زانو می‌گویند. درد ناشی از گیرافتادگی عصب در سطح L3 یا L4 معمولاً در عضلۀ چهارسر ران، واقع در جلوی ران منتشر می‌شود. درد عضلۀ چهارسر ران با درد عصب سیاتیک که در پشت پا پخش می‌شود، تفاوت دارد؛
• گیرافتادگی عصب L5: تحت‌فشار قرار گرفتن عصب در سطح L4-L5 به دلیل فتق دیسک، با علائمی مانند ضعف در انگشت شست پای کشیده و احتمالاً در مچ پا همراه است. چنین ضعفی باعث می‌شود که حرکت پاشنه به پنجه هنگام راه رفتن برای بیمار دشوار شود. از ضعف پا با اصطلاح افتادگی پا یاد می‌شود. بیمار بی‌حسی و درد را روی پا تجربه می‌کند. این درد ممکن است در باسن نیز منتشر شود؛
• گیرافتادگی عصب S1: گیرافتادگی عصب در سطح L5-S1 به دلیل فتق دیسک، از دست دادن رفلکس مچ پا و یا ضعفی را در پی دارد که ایستادن روی پنجه‌ها یا سینۀ کف پا را برای بیماران سخت می‌کند. بی‌حسی و یا درد گاهی در سمت بیرونی ساق پا، رو به پایین در کف یا بخش بیرونی پا و پنجه‌ها نیز منتشر می‌شود.

بیماری‌های دیگری نیز هستند که علائمی مانند علائم فتق دیسک کمر دارند. بنابراین معاینۀ بالینی کامل، ارزیابی پزشکی و گاهی آزمایش‌های تصویربرداری تشخیصی عموماً برای تعیین منشأ درد و علائم دیگر لازم است.

چه زمانی بایستی به پزشک مراجعه کنید؟

فتق دیسک با طیف گسترده‌ای از علائم گوناگون همراه است؛ نوع علائم به محل فتق دیسک بستگی دارد. برخی بیماران دچار فتق دیسک فقط دردی خفیف و ناراحت‌کننده را تجربه می‌کنند. اما عده‌ای از بیماران نیز دچار دردی طاقت‌فرسا می‌شوند. در صورت بروز علائم زیر حتماً به پزشک مراجعه کنید:

• درد ناتوان‌کننده: اگر به دلیل درد نمی‌توانید روی کارهای روزمره‌تان تمرکز کنید؛
• بی‌حسی یا از دست دادن کنترل عضله‌ها؛
• بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع و
• علائم تشدیدشونده: چنانچه علائم پس از چند هفته درمان محافظه‌کارانۀ غیرجراحی برطرف نشد یا شدیدتر شد.

روش‌های تشخیص دیسک کمر

جالب است بدانید که تمام موارد فتق دیسک باعث بروز علائم نمی‌شود. برخی بیماران وقتی به دلیل دیگری عکس رادیوگرافی می‌گیرند، به‌طور تصادفی متوجه فتق یا بیرون‌زدگی دیسک کمرشان می‌شوند.

اکثر بیماران به دلیل تحمل علائم فتق دیسک کمر، به‌ویژه درد، به پزشک مراجعه می‌کنند. پزشک معاینۀ بالینی و عصبی را در جلسۀ ویزیت انجام می‌دهد. همچنین پزشک پروندۀ پزشکی‌ بیمار را بررسی می‌کند، دربارۀ علائمش پرس‌وجو می‌کند و می‌پرسد که قبلاً چه درمان‌هایی را برای تسکین درد امتحان کرده است. پزشکان دستور می‌دهند عمل‌های تشخیصی زیر برای تشخیص دیسک کمر انجام شود:

• تصویربرداری روزنانس مغناطیسی (MRI): ام آر آی عموماً بهترین روش برای تصویربرداری از نخاع، ریشه‌های عصب، دیسک‌های بین‌مهره‌ای و رباط‌هاست؛
• سی تی اسکن (توموگرافی رایانه‌ای): مجموعه عکس‌های رادیوگرافی گرفته می‌شود؛ رایانه مجموعه عکس‌ها را به تصاویر سه‌بعدی از ساختارهای بدن تبدیل می‌کند؛
• میلوگرافی: متخصص مایع حاجب را در ستون فقرات تزریق می‌کند، سپس مجموعه‌ای از چند عکس رادیوگرافی گرفته و سی تی اسکن انجام می‌شود. میلوگرافی تصاویر مفیدی را در اختیار می‌گذارد که فرورفتگی‌های ایجادشده در کیسۀ مایع ستون فقرات در اثر فتق یا بیرون‌زدگی دیسک را نشان می‌دهد. همچنین خارهای استخوانی که به نخاع یا عصب‌ها فشار می‌آورند نیز در میلوگرافی مشخص می‌شوند و
• الکترومیوگرافی یا نوار عصب و عضله (EMG): نوار عصب و عضله فعالیت الکتریکی ریشۀ عصب را ثبت می‌کند. گرفتن نوار EMG برای تعیین علت درد مفید است.

مراحل پیشرفت دیسک کمر

برای تعیین دقیق میزان بروز فتق دیسک، لازم است تست‌های تشخیصی جامع و دقیقی انجام شود. این تست‌ها به کمک تجهیزات و روش‌های خاصی انجام می‌شوند و به ما کمک می‌کنند تا میزان و محل بیرون‌زدگی دیسک را شناسایی کنیم. بدون انجام این تست‌های تشخیصی، تعیین دقیق میزان بروز فتق دیسک مشکل است.

پس از انجام تست‌های تشخیصی، متخصص طب فیزیکی با توجه به شرایط و علائم جسمی بیمار و نتایج این تست‌ها، روند و پروتکل درمانی نهایی را تعیین خواهد کرد. او با تحلیل دقیق اطلاعات و تست‌ها، به جمع‌آوری یک تصویر کامل از وضعیت بیمار می‌پردازد و بر اساس آن، برنامه درمانی مناسب و تنظیم شده را برای بیمار تدوین می‌کند.

فتق دیسک کمر عموماً طی چهار مرحله پیشرفت می‌کند تا در نهایت فتق دیسک کامل ایجاد شود.

• مرحلۀ 1: ساییدگی و تحلیل دیسک: دیسک بین‌مهره‌ای به مرور زمان ساییده و ضعیف می‌شود. اما محتویات دیسک در این مرحله سالم می‌ماند؛
• مرحلۀ 2: برجستگی: هستۀ دیسک شروع به فشار آوردن به دیوارۀ دیسک می‌کند، در نتیجه دیسک برجسته می‌شود. اگر دیسک بین‌مهره‌ای برجسته به عصب مجاور فشار بیاورد، بیمار دچار علائم می‌شود؛
• مرحلۀ 3: بیرون‌زدگی: هستۀ دیسک شروع به بیرون زدن از پارگی کوچک ایجادشده در دیوارۀ دیسک می‌کند و
• مرحلۀ 4: پارگی و نشت دیسک: دیسک پاره می‌شود و هستۀ دیسک از مرکز دیسک خارج می‌شود. این وضعیت غالباً با تحریک و التهاب عصب همراه است و درد شدیدی را به بیمار تحمیل می‌کند.

درمان دیسک کمر

 در فرایند درمان دیسک کمر، کلینیک توانبخشی امید، از رویکرد درمان پلکانی استفاده می‌کند که در طی این رویکرد، بعد از بررسی شرایط بیمار و سنجش میزان فتق دیسک کمر، ابتدا از درمان‌های کم ‌تهاجمی مثل فیزیوتراپی و بریس استفاده خواهد شد. در صورتی که درمان موثر نباشد، به تدریج درمان‌‌هایی همچون لیزردرمانی، تکار تراپی و… و درنهایت از روش‌های جراحی بسته، تزریق اوزون و جراحی لیزری بهره خواهیم برد.

درمان‌های اولیه

ممکن است به‌جز تحت‌نظر بودن برای اطمینان از پیشرفت نکردن بیماری، به هیچ درمان دیگری نیاز نداشته باشد. اگر دردتان قابل‌تحمل باشد و بی‌حسی یا ضعف بیشتر نشود، احتمالاً پزشک توصیه می‌کند که فقط تحت‌نظر و منتظر بمانید.

استراحت

اگر دردتان شدید است، استراحت کنید. چنانچه دردتان طاقت‌فرسا نیست، سعی کنید فعال بمانید. استراحت مطلق بیش از یک یا دو روز عضله‌ها را ضعیف و مشکلتان را شدیدتر می‌کند. پیاده‌روی و دیگر ورزش‌های سبک برای‌تان مفید است.

کمپرس گرم وسرد

سرمادرمانی و گرمادرمانی متناوب فتق دیسک اثر دوگانه دارد. سرمادرمانی التهاب را کاهش و درد را تسکین می‌دهد. حال آن‌که گرمادرمانی گردش خون را بهبود و فرایند التیام‌بخشی را تسهیل می‌کند. از آن‌جا که گرما و سرما متضاد یکدیگراند، اثر هر روش بر درمان فتق دیسک نیز در تضاد با دیگری است. بنابراین اول از کمپرس سرد استفاده کنید. وقتی سرما درمانی دردتان را در حد رضایت‌بخشی آرام کرد، کمپرس گرم را برای افزایش جریان خون و تسریع فرایند ترمیم روی دیسک کمر بگذارید.

دارودرمانی

پزشکان رویکردهای متفاوتی را با توجه به شدت درد، برای کنترل درد با استفاده از دارو به کار می‌برند. مسکن‌های بدون‌نسخه مانند ایبوپروفن، تایلنول و بعضی داروهای ضدالتهابی جدید‌تر درد را کمتر می‌کنند. دارو را حتماً طبق دستور مصرف کنید و از زیاده‌روی در مصرف دارو خودداری کنید. اگر این دسته از داروها دردتان را آرام نکند، پزشک قرص‌های مسکن قوی‌تری را تجویز می‌کند. مسکن‌های قوی‌تر ممکن است مخدر یا غیرمخدر باشند. مسکن‌های مخدر بسیار قوی، اما به شدت اعتیادآوراند. مسکن‌های غیرمخدر کمتر اعتیادآوراند، اما اثربخشی‌شان تا حدی کمتر از داروهای مخدر است.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی روش رایجی برای درمان فتق دیسک کمر است. متخصص فیزیوتراپی یا طب فیزیکی هم‌ترازی صحیح ستون فقرات را به بیمار آموزش می‌دهد. همچنین متخصص روش‌هایی را برای حرکت ایمن به بیمار یاد می‌دهد و راهکارهای اصلاح حالت اندامی و افزایش قدرت، دامنۀ حرکتی و انعطاف‌پذیری را به بیمار آموزش می‌دهد.

یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های فیزیوتراپی ورزش‌هایی است که متخصص به بیمار آموزش می‌دهد تا آن‌ها را در کلینیک و خانه انجام بدهد. این حرکات اصلاحی برای کشش و تقویت عضله‌ها مفیداند. پزشک مؤثرترین حرکات ورزشی را برای هر بیمار انتخاب می‌کند و به او هشدار می‌دهد که چه حرکاتی را نباید انجام بدهد.

دیگر روش‌های فیزیوتراپی از جمله  لیزر درمانی، شاک ویو و … تنها به کاهش درد ناشی از بیرون‌زدگی دیسک کمک می‌نمایند و به تنهایی نمی‌توانند در جمع شدن دیسک کمر موثر باشند. لذا می‌توان از این روش‌ها، همراه با تکنیک‌های دیگری همچون ورزش و تزریق‌های اپیدورال، برای تکمیل پروتکل درمانی بهره برد.

ورزش و حرکات کششی

حرکات تقویت‌کنندۀ عضله‌های کمر و شکم بخش مهمی از طرح درمان فیزیوتراپی برای بهبود فتق دیسک کمر به شمار می‌آیند. به‌ویژه قوی بودن عضله‌های شکم برای حمایت از کمر بسیار مهم است. حرکات پایدارکنندۀ ستون فقرات برای تقویت عضله‌های مرکزی بالاتنه به کار برده می‌شوند. چنانچه این عضله‌ها قوی شوند، حالت اندامی اصلاح می‌شود و ستون فقرات در حالت خنثی قرار می‌گیرد.

یک سمت بدن برخی از ما گاهی سفت‌تر و خشک‌تر از سمت دیگر می‌شود. کشش گردن، شانه‌ها، بخش میانی و فوقانی پشت بدن، مهره‌های کمری و مفصل‌های ران بدن را متعادل‌تر می‌کند و فشار غیریکنواخت وارد بر ستون فقرات را کاهش می‌دهد. متخصص طب فیزیکی بهترین ورزش‌ها را برای درمان فتق دیسک کمر به شما آموزش می‌دهد. انجام آن دسته از حرکات یوگا که کشش ملایمی را به گردن، کمر، لگن و عضله‌های همسترینگ (پشت ران) وارد می‌کند، برای بسیاری از بیماران ارزشمند است. حرکات یوگای مناسب انعطاف‌پذیری را افزایش و کشیدگی عضلات را کاهش می‌دهد.

بریس یا اورتز کمر

بستن بریس یا کمربند طبی با پایدار کردن ستون فقرات و حمایت از آن، به تسکین درد ناشی از فتق دیسک کمک می‌کند. به‌علاوه بریس حرکات چرخشی و خمشی را محدود می‌کند؛ انجام چنین حرکاتی می‌تواند باعث کشیدگی و درد مضاعف کمر شود.

پزشکان بریس کمر را معمولاً با در نظر گرفتن اهداف تکمیلی زیر تجویز می‌کنند:

• کاهش تنش عضلانی و درد کمر؛
• اصلاح حالت اندامی به منظور توزیع مجدد وزن روی ستون فقرات؛
• تأمین محیط التیام‌بخشی سالم برای ساختارهای ستون فقرات و
• افزایش عملکرد در فعالیت‌های روزمره.

آب درمانی

ورزش در آب و آب‌درمانی برای تمام بیماران مبتلا به کمردرد مفید است. آب ورزش کم‌برخوردی را ممکن می‌سازد که عضله‌های کمر را تقویت و نرم می‌کند، چنین عضله‌هایی بهتر می‌توانند ستون فقرات را نگه دارند. وقتی در استخر ورزش می‌کنید، آب مانند نوعی لایۀ محافظ برای بدنتان عمل می‌کند که فشار را از روی بدن برمی‌دارد، کمکتان می‌کند که راحت‌تر حرکت کنید و خطر آسیب‌دیدگی را کاهش می‌دهد.

دامنۀ حرکتی نیز در آب بیشتر می‌شود، چرا که آب بالغ بر 90 درصد وزن بدن را نگه می‌دارد و در نتیجه فشار از روی مفصل‌ها و ستون فقرات برداشته می‌شود. بنابراین برای مثال اگر به دلیل کمردرد نمی‌توانید حرکات خاصی مانند بالا بردن پا را انجام بدهید، آب کمکتان خواهد کرد تا چنین حرکاتی را راحت‌تر انجام بدهید.

ماساژ بافت عمیق

ماساژ بافت‌های عمقی (DTM) همان‌طور که از نامش مشخص است، با ضربه‌های محکم و آهسته بر روی لایه‌های عضلانی عمقی انجام می‌شود. افزایش فشار ناشی از ماساژ بافت‌های عمقی، گردش خون را بهبود و اسپاسم‌عضلانی و التهاب را کاهش می‌دهد. ماساژ دیگری که متخصصان فیزیوتراپی انجام می‌دهند و برای درمان فتق دیسک کمر مفید است به متحرک‌سازی (موبیلیزاسیون) بافت‌های نرم (STM) موسوم است. طیف گسترده‌ای از فشارها، عمق‌ها و مدت زمان‌های متفاوت در این نوع ماساژ به کار برده می‌شود.

طب سوزنی

طب سوزنی در طب سنتی چین باستان ریشه دارد و مبتنی بر این باور است که نیروی انرژی‌ای به نام چی در بدن تمام انسان‌ها جاری است. درد و بیماری پیامد به‌هم خوردن ‌تعادل این انرژی است. متخصص طب سوزنی سوزن‌هایی ظریف را در نقاط حساس بدن فرومی‌کند تا کانال‌های انرژی چی آزاد شود و در نتیجه عدم‌تعادل اصلاح شود. بنابراین طب سوزنی درد را کاهش و فرایند ترمیم و التیام‌بخشی را بهبود می‌دهد. منبع

تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS)

دستگاه TENS از جریان برق برای تحریک عضله‌ها استفاده می‌کند. شاید فکر کنید TENS درمان عجیب و دردناکی است، اما تحریک الکتریکی عصب کاملاً بدون درد است. متخصص الکترودها را روی پوست می‌چسباند، این الکتروها جریان برق بسیار ضعیفی را به نقاط اصلی واقع بر روی گذرگاه‌های عصبی می‌فرستند. تحریک الکتریکی عصب از روی پوست گرفتگی عضله‌ها را کاهش می‌دهد. عموم پزشکان معتقداند که درمان با دستگاه TENS موجب آزاد شدن اندورفین‌ها، یعنی مسکن‌های طبیعی بدن می‌شود.

تزریق اپیدورال

اگر بیمار پادرد شدیدی داشته باشد یا پا در حال ضعیف شدن باشد، پزشک تزریق استروئید در فضای اپیدورال را تجویز می‌کند. دارویی ضدالتهابی در تزریق اپیدورال وارد فضای نزدیک به عصب‌های درگیر مهره‌های کمری می‌شود. در نتیجه درد کمتر و دامنۀ حرکتی بیمار بیشتر می‌شود. منبع

اوزون درمانی

تزریق اوزون داخل دیسک به عنوان درمانی جایگزین برای تزریق اپیدورال استروئید و جراحی دیسککتومی به کار برده شده است. درد بیماران به کمک اوزون درمانی، بدون تزریق‌های اپیدورال متعدد و عمل جراحی تسکین پیدا می‌کند. اثر اوزون‌درمانی ماندگار است و مانعی را برای انجام عمل‌های جراحی در آینده ایجاد نمی‌کند. اوزون یک عامل اکسیدکنندۀ قوی است و تزریق آن داخل هستۀ دیسک باعث شکافت مولکول‌های پروتئوگلیکان و خنثی‌سازی زنجیره‌های جانبی سولفات با بار منفی می‌شود. به این ترتیب توانایی دیسک برای حفظ آب کمتر و حجم فتق دیسک کوچک‌تر می‌شود. منبع 1 و منبع 2

جراحی دیسک کمر

چنانچه درمان‌های غیرجراحی علائم فتق دیسک را تسکین ندهد، جراحی ستون فقرات توصیه می‌شود. برای درمان درد مداوم، ضعف پا یا اختلال‌های عملکردی باید ارزیابی بیشتری انجام شود. فتق دیسک کمر به ندرت باعث بی‌اختیاری روده و یا مثانه یا بی‌حسی کشالۀ ران/ ناحیۀ تناسلی می‌شود. اما در صورت بروز این عوارض درمان باید فوراً انجام شود.

میکرودیسکتومی

جراح بخش برجستۀ دیسک را برمی‌دارد تا فشار از روی عصب درگیر برداشته شود. جراح فتق دیسک را به دقت با استفاده از میکروسکوپ برمی‌دارد تا عصب آزاد شود. بیماران چند ساعت پس از عمل می‌توانند راه بروند.

جراحی لیزری دیسک

جراحی دیسک با لیزر یا عمل رفع فشار از روی دیسک با لیزر از راه پوست (PLDD) نوعی عمل کم‌تهاجمی است. در این عمل از پرتوی لیزر برای درمان درد کمر و گردن ناشی از فتق دیسک استفاده می‌شود. انرژی لیزر در جراحی لیزری دیسک از طریق یک فیبر نوری ظریف به دیسک منتقل می‌شود.

جراحی فتق دیسک با لیزر با هدف تبخیر کردن بخش کوچکی از هستۀ داخلی دیسک انجام می‌شود. ابلیشن حجم نسبتاً اندکی از هستۀ داخلی دیسک، فشار داخلی دیسک را کاهش می‌دهد. در نتیجه فتق دیسک نیز کوچک‌تر می‌شود.

لامینکتومی و دیسککتومی

زمانی‌که ریشه‌های عصب به دلیل فتق دیسک یا تشکیل خارهای استخوانی تحت‌فشار قرار می‌گیرند، عمل‌های دیسککتومی و لامینکتومی دیسک کمر برای رفع فشار از روی یک یا چند ریشۀ عصب انجام می‌شوند. بیماران معمولاً برای انجام جراحی بیهوش می‌شوند.

جراح ستون فقرات عضله‌ها و بافت‌های نرم را با احتیاط عقب می‌کشد تا کانال نخاعی دیده شود. اگر دیسک پاره شده باشد، جراح بخش کوچکی از استخوان، موسوم به لامینا، را همراه با رباط پوشانندۀ کانال نخاعی برمی‌دارد. جراح ریشۀ عصب را شناسایی می‌کند، آن را با احتیاط عقب می‌برد و تکۀ پاره‌شدۀ دیسک را برمی‌دارد. به این ترتیب فشار از روی عصب برداشته می‌شود.

فیوژن ستون فقرات

اگر پزشک تشخیص بدهد که دیگر تکنیک‌های جراحی و غیرجراحی روش مناسبی برای درمان مؤثر فتق دیسک نیستند، جراحی فیوژن یا خشک کردن مهره‌ها را توصیه می‌کند. جراح دو مهرۀ بالا و پایین دیسک بیرون‌زده را در عمل فیوژن به هم متصل می‌کند تا دیگر هیچ حرکتی بین این دو مهره نباشد. به هم متصل کردن مهره‌ها فشار، درد، آسیب عصبی و احتمال فتق دیسک‌های دیگر را کاهش می‌دهد. جراح عمل را با بهره‌گیری از سیستم هدایت‌کنندۀ تصویربرداری رایانه‌ای از طریق برش‌هایی کوچک انجام می‌دهد. جراح دو مهره را با پیچ به هم متصل می‌کند و نهایت تلاشش را می‌کند تا بافت‌های عصبی ظریف مجاور آسیب نبینند. فیوژن ستون فقرات توانایی حرکتی ستون فقرات را در این ناحیه کاهش می‌دهد؛ بااین‌حال عمل فیوژن درمان بسیار مؤثری برای کاهش درد و ناراحتی‌ بیماران به شمار می‌آید.

سیر بهبودی مبتلایان به دیسک کمر

علائم بیش از 85 تا 90 درصد بیماران مبتلا به فتق دیسک حاد ظرف 6 تا 12 هفته، بدون انجام هیچ درمانی برطرف می‌شود. بیمارانی که به رادیکولوپاتی مبتلا نیستند یا به عبارت دیگر ریشه‌های عصبشان تحت‌فشار نیست، ظرف مدت کوتاه‌تری بهبود می‌یابند. با توجه به شیوع بالای فتق دیسک در تصویربرداری عصبی روتین از بیماران بدون‌علامت، به پزشکان توصیه می‌شود که از دستور تصویربرداری در این دوره خودداری کنند، چرا که نتایج تصویربرداری تأثیری بر مدیریت عارضه نخواهد داشت. با این‌حال در صورتی که پزشک به وجود آسیب زمینه‌ای جدی یا آسیب عصبی مشکوک شود، تصویربرداری و ارزیابی بیشتر ضرورت می‌یابد. تصویربرداری و آزمایش خون برای بیماران دچار علائم هشداردهنده لازم است. همچنین تصویربرداری برای بیمارانی تجویز می‌شود که واکنش رضایت‌بخشی به دو یا سه ماه درمان محافظه‌کارانۀ غیرجراحی نشان نداده‌اند. منبع

پیشگیری از ابتلا و عود دیسک کمر

پیری یکی از دلایل شایع فتق دیسک کمر است. اگرچه پیری اجتناب‌ناپذیر است، عامل‌های دیگری وجود دارد که می‌توانیم کنترلشان کنیم.

رعایت توصیه‌های زیر به پیشگیری از فتق دیسک یا عود آن کمک می‌کند:

• وسایل را با استفاده از عضله‌های پا بلند کنید: برای بلند کردن بار به‌جای عضله‌های کمر از عضله‌های پا استفاده کنید. ضمناً از خم شدن یا چرخیدن هنگام بلند کردن بار خودداری کنید؛
• مراقب وزنتان باشید: تغذیۀ سالم داشته باشید و ورزش منظم را فراموش نکنید تا به وزن سالم برسید و آن را حفظ کنید؛
• حالت اندامی صحیح را رعایت کنید: حالت اندامی صحیح را هنگام نشستن، ایستادن، حرکت کردن و خوابیدن رعایت کنید؛
• ورزش منظم را در برنامه‌تان بگنجانید: ورزش شامل تمرین‌های هوازی و حرکات قدرتی باید بخشی از برنامۀ روزانه‌تان باشد. عضلات شکم را تقویت کنید تا بهتر از ستون فقرات حمایت کنند و حالت اندامی‌تان اصلاح شود؛
• نرمش‌های کششی را به‌طور منظم انجام بدهید: انجام نرمش‌های کششی برای رفع خشکی و افزایش توانایی حرکتی کمر و مفصل‌های ران مفید است. به‌علاوه انجام نرمش‌های کششی با کاهش دادن فشار از کشیدگی عضله‌های کمر جلوگیری می‌کند؛
• سیگار نکشید: دخانیات به رگ‌های خونی آسیب می‌زند و احتمال ابتلا به بیماری فرسایشی ـ تخریبی مفصل را افزایش می‌دهد؛
• فضای کارتان را به گونه‌ای تغییر بدهید که دوستدار ستون فقرات باشد: بالای صفحۀ نمایشگر باید هم‌سطح چشمانتان باشد و زانوها هنگام نشستن کمی پایین‌تر از لگن قرار بگیرد. پشتی صندلی‌تان باید تکیه‌گاه مناسبی داشته باشد که به خوبی از کمر حمایت کند؛
• موقعیتتان را مرتب تغییر بدهید: برای مدت طولانی در یک وضعیت ننشینید یا کار نکنید؛
• کفش پاشنه‌بلند نپوشید: کفش پاشنه‌بلند به انحنای ستون فقرات فشار می‌آورد. وارد شدن این نیرو انحنای ستون فقرات را در حالتی غیرعادی قرار می‌دهد و
• آب موردنیاز بدن را تأمین کنید: دیسک‌های بین‌مهره‌ای عمدتاً از آب تشکیل می‌شوند، بنابراین کم‌آبی بدن احتمال فتق دیسک را افزایش می‌دهد.

مناسب‎ترین حالات نشستن و خوابیدن برای دیسک کمر

ممکن است دردتان هنگامی که می‌نشینید یا دراز می‌کشید تا بخوابید، شدید باشد. با این حال هم‌ترازی مناسب ستون فقرات فشار وارد بر کمر را کاهش می‌دهد و در نتیجه درد و ناراحتی‌تان تا حد زیادی تسکین پیدا می‌کند. چند توصیۀ کلی را در این بخش مطرح می‌کنیم تا با رعایت آن‌ها دردتان هنگام نشستن و خوابیدن کمتر شود.

نشستن

ساعت‌های متمادی بی‌حرکت نشستن اصلاً برای فتق دیسک خوب نیست. میز ایستاده انتخاب فوق‌العاده‌ای برای بیماران مبتلا به فتق دیسک است. در هر حال اگر باید بنشینید، ستون فقراتتان را محکم به پشتی صندلی فشار بدهید، صاف بنشینید و قوز نکنید. قوز کردن باعث کشیدگی رباط‌های ستون فقرات و تشدید بیرون‌زدگی دیسک می‌شود. زانوها باید هم‌سطح مفصل‌های ران باشد یا اگر پشت میز می‌نشینید، کمی بالاتر از مفصل‌های ران قرار بگیرد. ارتفاع صندلی باید به اندازه‌ای باشد که کف پاها صاف روی زمین قرار بگیرد.

برای حمایت بیشتر از ستون فقرات می‌توانید حولۀ لوله‌شده یا بالش کوچکی را بین صندلی و گودی کمرتان قرار بدهید. این کار را می‌توانید در خودرو هم انجام بدهید. اگر مجبورید مدت طولانی بنشینید، حتماً هر چند وقت یک‌بار به خودتان استراحت بدهید و نرمش‌های کششی عضلات را فراموش نکنید.

خوابیدن

خوابیدن روی شکم روش خوبی نیست، چون باعث عدم‌هم‌ترازی انحنای طبیعی ستون فقرات می‌شود و به کمر و گردن فشار می‌آورد. اگر اصرار دارید که روی شکم بخوابید، بالشی را برای حفظ انحنای مناسب ستون فقرات و برداشتن فشار از روی دیسک بیرون‌زده زیر لگن و زانوها بگذارید.

روش بهتر این است که به پهلو یا به پشت بخوابید. اگر به پهلو می‌خوابید، بالشی را بین زانوها بگذارید تا فشار از روی مفصل‌های ران برداشته شود یا پاها را روی بالش بگذارید. ضمناً فکر خوبی است که وقتی به پهلو می‌خوابید، حولۀ لوله‌شده‌ای را بین کمر و تشک بگذارید. حتماً به پهلویی بخوابید که دردی را در آن سمت حس نمی‌کنید.

بهترین حالت خوابیدن برای بیماران دچار فتق دیسک خوابیدن به پشت است. طاقباز خوابیدن ستون فقرات را در حالت خنثی نگه می‌دارد، در نتیجه احتمال تحت‌فشار قرار گرفتن عصب کمتر می‌شود. برای این‌که راحت‌تر باشید، یک بالش کوچک یا حولۀ لوله‌شده‌ای را زیر زانوها و کمرتان بگذارید. گذاشتن پاها روی بالش سه‌گوش باعث بالاتر قرار گرفتن پاها و مچ پاها می‌شود، در نتیجه فشار کمتری به دیسک بیرون‌زده وارد می‌شود.

علت ابتلا به بیرون‌زدگی دیسک کمر

فرسایش و تخریب یا در اصطلاح دژنراسیون دیسک، معمولاً علت فتق دیسک است. دیسک‌های ستون فقرات همگام با بالا رفتن سن خشک می‌شوند و مقداری از مایعی را که به انعطاف‌پذیر ماندنشان کمک می‌کند، از دست می‌دهند. گاهی شکاف‌ها یا ترک‌های ریزی در لایۀ بیرونی دیسک‌ها ایجاد می‌شود. مادۀ ژلاتینی غلیظ داخل دیسک با فشار از میان این ترک‌ها بیرون می‌زند و باعث بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک می‌شود.

آسیب‌دیدگی نیز می‌تواند علت فتق دیسک کمر باشد. دیسک کمر در شرایط زیر آسیب می‌بیند:

• کشیدگی شدید و ناگهانی یا افزایش فشار وارد بر کمر: چرخش ناگهانی یا حتی عطسه گاهی موجب بیرون زدن مادۀ دیسک می‌شود و
• انجام دادن مکرر حرکت‌هایی که به کمر فشار می‌آورد: عادت‌های نامناسب برای بلند کردن وسایل، تحمل ارتعاش برای مدتی طولانی و آسیب‌های ورزشی نیز می‌تواند علت فتق دیسک کمر باشند.

چه عواملی خطر ابتلا به دیسک کمر را تشدید می‌کنند؟

عامل‌های خطر مواردی هستند که احتمال ابتلا به یک بیماری خاص، در این مورد فتق دیسک، را افزایش می‌دهند. شماری از این عامل‌های خطر را می‌توانیم تغییر بدهیم و بعضی از آن‌ها از کنترل ما خارج‌اند.

عامل‌های خطری که نمی‌توانیم تغییرشان بدهیم:

• بالا رفتن سن و پیری؛
• جنسیت مذکر داشتن و
• سابقۀ آسیب‌دیدگی کمر، فتق دیسک یا جراحی کمر.

عامل‌های خطری که قابل‌تغییراند:

• شغل یا فعالیت‌های دیگر. می‌توانید تغییرهای مفیدی را در روش انجام کارها یا عادت‌های زیر ایجاد کنید:
  • مدت طولانی نشستن؛
  • بلند کردن یا کشیدن اشیای سنگین؛
  • خم کردن یا چرخاندن مکرر کمر؛
  • زور زدن و تقلای جسمی شدید؛
  • تکرار حرکت‌های خاص و
  • تحمل ارتعاش مداوم، برای مثال هنگام رانندگی.
• نداشتن برنامۀ ورزشی منظم: انجام ورزش‌های سنگین برای مدت طولانی یا پس از مدت مدیدی بی‌تحرکی ورزش سنگینی را ناگهان شروع کردن؛
• سیگار کشیدن: نیکوتین و سموم دیگر دخانیات اجازه نمی‌دهند که دیسک‌های بین‌مهره‌ای تمام مواد مغذی موردنیازشان را از خون جذب کنند. در نتیجه دیسک آسیب‌پذیرتر می‌شود. به‌علاوه سیگار کشیدن حساسیت در برابر درد را افزایش می‌دهد (منبع)؛
• اضافه وزن داشتن: حمل وزن اضافی، به‌ویژه در ناحیۀ شکم، فشار مضاعفی را به کمر وارد می‌کند؛ البته این اثر هنوز اثبات نشده است. در هر حال اضافه وزن داشتن غالباً به معنای عدم‌تناسب اندام، وضعیت جسمی نامناسب، ضعیف و خشک بودن عضلات است. تمام این موارد می‌تواند منجر به کمردرد شود.

عوارض درمان نکردن دیسک کمر

اگر دیسک برجسته شده باشد، اما هنوز به مرحلۀ فتق نرسیده باشد، پزشک وضعیت دیسک را تحت‌نظر می‌گیرد و ورزش‌هایی را  به شما آموزش می‌دهد تا از بدتر شدن بیماری‌تان جلوگیری کنید. چنانچه دچار فتق دیسک شده باشید و آن را با استراحت، فیزیوتراپی یا روش‌های دیگر درمان نکنید، وضعیت دیسک وخیم‌تر می‌شود و مدام به دردی آزاردهنده دامن می‌زند. درد احتمالاً ظرف چند هفته فروکش می‌کند و به اندازۀ دردی که اولین بار هنگام پارگی دیسک تجربه‌اش کردید، شدید نیست، اما مداوم است. همچنین اگر علت اصلی فتق دیسک را برطرف نکنید، خودتان را در معرض خطر فتق دیسک‌های دیگر قرار می‌دهید. از این گذشته با درمان نکردن فتق دیسک درد مداومی را به خودتان تحمیل می‌کنید. فتق دیسک در موارد نادری که با فشردگی شدید ریشه‌های عصب همراه است، باعث آسیب عصبی می‌شود. منبع

جمع‌بندی

فتق دیسک نوعی بیماری آسیب‌شناختی با یک دورۀ کاملاً خوش‌خیم است. درمان محافظه‌کارانۀ غیرجراحی برای 80% بیماران مؤثر است و بیماران با بهره‌گیری از این درمان‌ها ظرف 6 تا 12 هفته بهبود می‌یابند. درمان غیرجراحی باید درمان اصلی فتق دیسک کمر باشد. صرفاً در صورتی که نتیجۀ رضایت‌بخشی از درمان غیرجراحی به دست نیاید یا در صورت پیشرفت علائم عصبی است که روش‌های جراحی توصیه می‌شود.

پرسش‌های پرتکرار 

فتق دیسک کمر خوب می‌شود؟

اکثر بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر به جراحی نیاز پیدا نمی‌کنند و به مرور زمان با بهره‌گیری از درمان دارویی، تزریق و فیزیوتراپی بهبود می‌یابند.

پیاده‌روی برای درمان فتق دیسک کمر مفید است؟

ورزش‌های کم‌برخوردی مانند پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری ورزش‌هایی ایمن و مفید برای بیماران دچار فتق دیسک کمر هستند. این ورزش‌ها تناسب اندام کلی را بهبود می‌دهند و عضله‌های نگهدارندۀ ستون فقرات را تقویت می‌کنند.

فتق دیسک کمر دارم، می‌توانم همچنان یک زندگی عادی داشته باشم؟

رعایت سبک زندگی سالم کمک می‌کند تا بدنتان همواره متناسب بماند. پس ورزش منظم را فراموش نکنید، وزنتان را در حد سالم نگه دارید، مدت طولانی بی‌حرکت ننشینید، وسایل سنگین را با احتیاط بلند کنید و سعی کنید حرکت‌های تکراری انجام ندهید. رعایت این توصیه‌ها مقابله با فتق دیسک را آسان‌تر می‌کند.

چقدر طول می‌کشد تا فتق دیسک کمر باعث درد شود؟

برخی بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر هیچ دردی را حس نمی‌کنند، چون دیسک اصلاً به عصب‌ها فشار نمی‌آورد.

نشستن برای فتق دیسک بد است؟

بله، نشستن طولانی‌مدت برای بیماران مبتلا به فتق دیسک ایده‌آل نیست.

آیا روش بلوک عصبی برای درمان دیسک کمر موثر است؟

تحقیقات نشان داده است که این روش برای درمان درد ناشی از دیسک کمر موثر است اما به طور کلی این روش برای درمان رادیکولوپاتی عصب و درد عصب سیاتیک استفاه می‌شود. منبع

ورزش فتق دیسک را بدتر می‌کند؟

چند حرکت خاص وجود دارد که بیماران دچار فتق دیسک برای جلوگیری از تشدید بیماری‌شان نباید آن‌ها را انجام بدهند. به‌طور کلی اگر فتق دیسک کمر دارید، نباید ورزش‌هایی را انجام بدهید که به مفصل‌های آسیب‌دیده فشار می‌آورند و باعث کشیدگی بیش از حد عضلات شکم می‌شوند.

بارداری باعث فتق دیسک می‌شود؟

پیش از هر چیز باید بدانید که بارداری به ندرت علت اصلی و مستقیم فتق دیسک است. چنانچه مادر به پوکی استخوان شدید مبتلا نباشد یا کمرش به تازگی آسیب ندیده باشد، بعید است که بارداری باعث فتق دیسک شود.

فتق دیسک کمر دارم، اشکالی ندارد یوگا کار کنم؟

کمردرد ناشی از فتق دیسک را می‌توان با انجام حرکات یوگای خاص کمر کاهش داد. یوگا با افزایش دادن جریان خون در ناحیۀ فتق دیسک، دوران ترمیم دیسک را کوتاه‌تر می‎کند.

آیا بعد از بهبودی دیسک کمر(درمان با روش‌های غیرجراحی و جراحی) امکان عود دوباره آن وجود دارد؟

بله چنانچه بعد از بهبودی، مراقبت‌های لازم را انجام ندهید، از کار سنگین پرهیز نکنید و ورزش نکنید، ممکن است دیسک کمرتان دوباره عود کند.

بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر می‌توانند رانندگی کنند؟

بله، البته درد ناشی از بیرون‌زدگی دیسک معمولاً هنگام فعالیت بیشتر و در زمان استراحت کمتر می‌شود.

دیسک کمرم بیرون زده است، باز هم می‌توانم کار کنم؟

توانایی‌تان برای کار کردن به شدت علائم و نوع کارتان بستگی دارد. اکثر بیماران می‌توانند علی‌رغم فتق دیسک کار کنند. با این حال اگر دردتان بیش از حد شدید بشود، احتمالاً مجبور می‌شوید تا زمان برطرف شدن درد، بی‌حسی و گزگز مرخصی بگیرید. رفع این علائم ممکن است بیش از شش هفته زمان ببرد.

بعد از بیرون‌زدگی دیسک باز هم می‌توانم باشگاه بروم؟

وقتی متخصص طب فیزیکی یا پزشک معالجتان اجازه داد، می‌توانید ورزش‌های ایمن برای فتق دیسک را انجام بدهید. ورزش بدون اجازۀ پزشک فتق دیسک را وخیم‌تر می‌کند.

چه غذاهایی برای فتق دیسک بد است؟

بعضی غذاها درد و التهاب را شدیدتر می‌کنند. بیماران مبتلا به فتق دیسک باید از خوردن انواع خوراکی‌های حاوی مقدار زیاد قند، چربی‌های ترانس و اشباع و شربت ذرت با فروکتوز بالا پرهیز کنند. همچنین مصرف غذاهای فرآوری شده با غلظت بالای نیترات نیز برای فتق دیسک مضر است.

چه ویتامینی برای بیماری فرسایشی ـ تخریبی دیسک خوب است؟

ویتامین D میزان التهاب و استرس اکسیداتیو دیسک بین‌مهره‌ای را کاهش می‌دهد، پیری سلول‌ها را به تأخیر می‌اندازد و از آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی‌شدۀ سلولی) جلوگیری می‌کند. بنابراین ویتامین دی کمک مؤثری به بهبود فرسایش دیسک بین‌مهره‌ای می‌کند. منبع

امگا ـ 3 به بهبود فتق دیسک کمک می‌کند؟

مکمل غذایی امگا ـ 3 اثر محافظتی بالقوه‌ای دارد و با کاهش التهاب سیستمی از پیشرفت فرسایش دیسک جلوگیری می‌کند. منبع

بهترین مسکن برای درمان درد دیسک کمر چیست؟

داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) با کاهش التهاب به تسکین کمردرد کمک می‌کنند:

• بهترین دارو برای تسکین سریع کمردرد: ایبوپروفن که نوعی داروی غیراستروئیدی ضدالتهاب است؛
• بهترین دارو برای تسکین کمردرد در تمام طول روز و شب: ناپروکسن و
• بهترین دارو برای تسکین کمردرد بیمارانی که نمی‌توانند داروهای NSAIDs مصرف کنند: استامینوفن.

مبتلایان به دیسک کمر چگونه باید از توالت استفاده کنند؟

مبتلایان به دیسک کمر بهتر است از توالت‌های فرنگی به جای توالت‌های ایرانی استفاده کنند زیرا فشار کمتری به کمر وارد شده و ستون فقرات در وضعیت بهتری قرار خواهد گرفت.