مراقبتهای بعد عمل فیوژن کمر: فیزیوتراپی و ورزش برای کاهش درد

یک یا چند عدد از مهره‌های ستون فقرات در جراحی فیوژن ستون فقرات یا خشک کردن مهره‌ها به طور دائمی به یکدیگر جوش داده می‌شود. حرکت غیرعادی مهره‌ها و کشیده شدن آنها روی یکدیگر باعث احساس درد در کمر، پا یا بازو می‌شود. جوش دادن مهره‌ها به یکدیگر ستون فقرات را پایدار و منظم می‌کند، فضای دیسک بین مهره‌ای را به حالت عادی برمی‌گرداند و از آسیب‌دیدگی بیشتر نخاع و عصب‌های ستون فقرات جلوگیری می‌کند.

توانبخشی و ورزش نقش کلیدی در دوران نقاهت بعد از جراحی فیوژن ستون فقرات دارد. برنامه‌ریزی دقیق و رعایت برنامۀ تجویز شده از سوی متخصص طب فیزیکی تاثیر قابل توجهی در بهبودی بعد از فیوژن دارد و به بهبود درد در درازمدت کمک می‌کند.

پزشکان و متخصصین با تجربه ما در کلینیک طب فیزیکی وتوانبخشی امید سعی دارند انواع مشکلات کمر و ستون فقرات را بدون نیاز به جراحی با رویکرد پلکانی درمان کنند. در این رویکرد با روش های ساده مانند دارو، ورزش و فیزیوتراپی و سپس متدهای پیشرفته و تهاجمی تر از جمله انواع تزریقات (استروئید،اوزون و پی ار پی) به بیمار در غلبه درد کمک می‌کنند. کلیه ی تزریقات در این مرکز تحت هدایت دستگاه اولتراسوند انجام می شود.  اما اگر جراحی ضروری باشد بیمار برای جراحی ارجاع خواهد شد. برای تسکین کمردرد و افزایش بهبودی پس از جراحی ستون فقرات روش های مختلف فیزیوتراپی برای بیمار تجویز خواهد شد.

جراحی فیوژن ستون فقرات

جراحی فیوژن ستون فقرات فقط باید بنا به دلایل صحیح و بعد از امتحان کردن تمام روش‌های درمانی دیگر انجام شود. خشک کردن مهره‌ها مشکل ستون فقرات را اصلاح نمی‌کند و درد را نیز کاملاً آرام نمی‌کند. این عمل صرفاً حرکت را در ناحیه دردناک ستون فقرات متوقف می‌کند تا عملکرد بیمار بهبود یابد و بتواند تاحدی به سبک عادی زندگی خود برگردد؛ هرچند درد برخی بیماران کاملاً تسکین می‌یابد. چون کمردرد واکنش مناسبی به فیزیوتراپی و  ورزش نشان می‌دهد، قبل از تصمیم‌گیری برای انجام جراحی مطمئن شوید که به اندازۀ کافی برای موفقیت درمان طب فیزیکی و توانبخشی تلاش کرده‌اید.

در هر سطح از ستون فقرات، فضای دیسک در مقابل مهره و مفاصل فاست جفت شده در عقب مهره وجود دارد. این ساختارها با همکاری یکدیگر، حرکت هر بخش را تعریف می‌کنند. چنانچه آسیب‌دیدگی یا تغییرات فرسایشی اجازۀ حرکت غیرعادی را به مهره‌ها بدهد و مهره‌ها روی یکدیگر ساییده شود، مشکل حرکت ناپایدار به وجود می‌آید که به نوبۀ خود به کمردرد دامن می‌زند. در این حالت دو مهرۀ درگیر باید به یکدیگر جوش داده شوند تا حرکت آن بخش متوقف شود. برای مثال فیوژن L4-L5، فیوژن در یک سطح از ستون فقرات است. چنانچه فیوژن دوسطحی باشد، سه مهره به یکدیگر جوش داده می‌شود.

استخوان‌ها را به چهار روش می‌توان به یکدیگر جوش داد:

1. با استفاده از فرآیند التیام‌بخشی طبیعی خود بدن
2. با استفاده از استخوان گرفته شده ازنقطه دیگری از بدن خود بیمار (اتوگرافت)
3. با استفاده از استخوان گرفته شده از بانک استخوان (آلوگرافت)
4. به کمک وسایل کیج (cage).

برای این که دو مهره به هم جوش بخورد، از گرافت استخوانی به عنوان پل میان دو مهره استفاده می‌شود. گرافت استخوانی باید در “بستری” قرار داده شود که هسته دیسک از آن خارج شده است؛ جراح استخوان کورتیکال (بیرونی) را سوراخ می‌کند تا استخوان اسفنجی داخلی سرشار از خون مشخص شود. در پایان گرافت استخوانی و مهره‌ها باید بی‌حرکت نگه داشته شود تا گرافت و استخوان‌ها به هم جوش بخورند و بهبود بیابند. ناحیه فیوژن غالباً با استفاده از پلاک‌های فلزی، میله، پیچ یا کیج بی‌حرکت نگه داشته می‌شود. بدن فرآیند التیام‌بخشی طبیعی خود را بعد از جراحی شروع می‌کند و استخوان جدید تشکیل می‌شود. گرافت استخوانی بعد از گذشت سه تا شش ماه مهره‌های بالا و پایین را به هم متصل می‌کند تا یک قطعۀ به هم پیوستۀ استخوانی تشکیل شود. استخوان جدید در اثر استفاده از تجهیزات تثبیت کننده و فرآیند طبیعی فیوژن، دور ایمپلنت‌های فلزی رشد می‌کند ـ این فرآیند تاحدی شبیه به عملیات مسلح کردن بتن و تهیه بتن آرمه است.

مراقبت و عوارض بعد از جراحی فیوژن ستون فقرات

بعد از عمل در بخش ریکاوری یا واحد مراقبت بعد از بیهوشی (PACU) به هوش می‌آیید. ممکن است گلویتان به دلیل وارد کردن لولۀ کمک تنفسی حین جراحی کمی درد کند و احساس تشنگی، خستگی، سرما یا خشکی دهان کنید. بعد از آن که به هوش آمدید به بخش منتقل می‌شوید. رعایت توصیه‌های پزشک در خصوص مراقبت‌های قبل و بعد از جراحی کمک می‌کند تا هرچه سریع‌تر دوباره سرپا شوید. سعی کنید انتظاری واقع‌بینانه از نتیجۀ عمل داشته باشید و خودتان را برای دوران نقاهت بعد از عمل آماده کنید.

درد

مسکن و داروی ضدتهوع در صورت لزوم به بیمار داده می‌شود. احساس درد در تمام بیماران یکسان نیست. فقط خود بیمار می‌تواند دردش را به درستی توصیف کند. پرستار از بیمار می‌خواهد که به شدت درد خود از یک (درد خفیف) تا ده (شدیدترین درد ممکن) نمره بدهد.

مراقبت پرستاری بعد از عمل

فشار خون، نبض، دمای بدن و تنفس بعد از عمل به طور مرتب کنترل می‌شود. همچنین پرستار محل زخم جراحی را بررسی و پانسمان را عوض می‌کند و گردش خون را نیز چک می‌کند. بیمار داروی آنتی بیوتیک را از طریق سرم دریافت می‌کند. تغذیه مناسب و خشک و تمیز نگه داشتن زخم از عفونت پیشگیری می‌کند.

بلافاصله بعد از عمل اجازه خوردن یا نوشیدن ندارید، اما برای این که آب بدنتان کم نشود، مایعات را از طریق سرم دریافت می‌کنید. همچنین تکه‌های یخ برای مرطوب شدن دهان به شما داده می‌شود. بعد از اجابت مزاج و خروج گاز می‌توانید غذای بیشتری میل کنید.

ممکن است برای تخلیه ادرار از سوند استفاده شود، سوند معمولاً بعد از جراحی کشیده می‌شود.

تنفس نیز بعد از عمل تحت نظر گرفته می‌شود. متخصص روش استفاده از وسیله کمک تنفسی (اسپیرومتر تشویقی) را آموزش می‌دهد تا ریه‌هایتان بعد از جراحی سالم بماند. سرفه کردن و تنفس عمیق به تمیز شدن مجاری هوا کمک می‌کند و خطر ابتلا به ذات الریه را کاهش می‌دهد.

توانایی حرکتی

به بیماران توصیه می‌شود که چند بار در روز از تخت پایین بیایند و کمی راه بروند. در ابتدا ممکن است نیاز به کمک داشته باشید، اما میزان فعالیتتان به تدریج افزایش می‌یابد و می‌توانید روی صندلی بنشینید یا راه بروید. متخصص طب فیزیکی روش استحمام، استفاده از سرویس بهداشتی و بالا و پایین رفتن از تخت را آموزش می‌دهد.

جراح در بعضی موارد بریس یا کمربند طبی را برای حمایت بیشتر از ستون فقرات تجویز می‌کند. در صورت لزوم روش بستن و پوشیدن بریس به بیمار آموزش داده می‌شود.

پیشگیری از لخته شدن خون

ترومبوز وریدهای عمقی (DVT) یکی از عارضه‌های احتمالی جدی جراحی فیوژن است و زمانی بروز می‌یابد که لخته‌های خون داخل سیاهرگ‌های پا تشکیل شود. احتمال دارد لخته خون جدا شود و به سمت ریه‌ها حرکت کند و منجر به کلاپس ریه‌ها یا حتی مرگ شود. کاهش فعالیت گردش خون را در پاها آهسته می‌کند. اما اگر خون در جریان باشد، احتمال لخته شدن آن کمتر می‌شود، بنابراین یکی از توصیه‌های مهم بعد از جراحی فیوژن این است که در اولین فرصت از تخت پایین بیایید و راه بروید.

روش‌های مختلفی برای از بین بردن لخته‌های خون یا پیشیگری از لخته شدن خون وجود دارد. پزشکان معمولاً پوشیدن جوراب کشی سفتی به نام جوراب تد (TEDS) را به بیماران توصیه می‌کنند. کامپرشن بوت (Compression boots) نیز پاها را به طور متناوب تحت فشار قرار می‌دهد، یعنی چند لحظه فشار به پاها اعمال می‌شود و بعد چند ثانیه این فشار از روی پاها برداشته می‌شود، به این ترتیب خون در سیاهرگ‌ها جمع نمی‌شود.

مرخص شدن از بیمارستان

زمان ترخیص بیماران به نوع فیوژن بستگی دارد، برخی بیماران همان روز عمل مرخص می‌شوند و عده‌ای دو تا چهار روز در بیمارستان بستری می‌شوند. در بعضی موارد لازم است که پرستار خصوصی برای مدتی استخدام شود. همچنین اگر بیمار به کمک و مراقبت پیشرفته نیاز داشته باشد، می‌توان او را موقتاً در مراکز توانبخشی بستری کرد.

پزشک معالج دستورات لازم را هنگام ترخیص به بیمار می‌دهد که معمولاً شامل موارد زیر می‌شود:

مصرف

مسکن

• داروهای مسکن را طبق دستور جراح مصرف کنید. داروهای مسکن مخدر اعتیادآورند و فقط برای یک مدت کوتاه تجویز می‌شوند.
• مصرف مسکن‌های مخدر ممکن است باعث یبوست شود. بنابراین هنگام مصرف این داروها آب فراوان بنوشید و غذاهای سرشار از فیبر میل کنید. ملین‌ها و مسهل‌هایی مانند دولکولاکس، سنوکوت، دکوزات و شیر مگنزیا را می‌توانید بدون نسخه از داروخانه تهیه کنید.
• داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs ) مانند آسپرین، ایبوپروفن، ادویل، مورتین، نوپرین، ناپروکسین و الیو را بدون اجازۀ جراح مصرف نکنید. این داروها از رشد استخوان جدید جلوگیری می‌کنند و باعث پس زدن عمل فیوژن می‌شوند. مصرف استامینوفن (تایلنول) اشکالی ندارد.

محدودیت‌ها

• خم شدن، بلند کردن اشیاء یا چرخاندن کمر به مدت دو هفته ممنوع است.
• وسایل سنگین‌تر از دو و نیم کیلوگرم را تا دو هفته بعد از جراحی بلند نکنید.
• هر گونه فعالیت بدنی سنگین مانند باغبانی، کارهای خانه و رابطه جنسی را دو هفته به تعویق بیندازید.
• سیگار کشیدن، استفاده از سیگار الکترونیک، جویدن یا مصرف فرآورده‌های نیکوتین ممنوع است. این مواد از رشد استخوان جدید جلوگیری می‌کنند و باعث پس زدن و عدم موفقیت عمل می‌شوند.
• تا زمان اولین ویزیت بعد از عمل رانندگی نکنید. می‌توانید برای طی مسافت‌های کوتاه 45 دقیقه‌ای یا کوتاه‌تر در صورت لزوم، در ماشین بنشینید.

مراقبت از زخم

• دستهایتان را قبل و بعد از تعویض پانسمان به خوبی بشویید تا دچار عفونت نشوید.
• اگر روی زخم با درماباند (چسب پوستی) پوشانده شده است، می‌توانید یک روز بعد از جراحی دوش بگیرید. ناحیه زخم را هر روز با احتیاط با آب و صابون بشویید و با زدن ضربات ملایم حوله خشک کنید.
• اگر نوار استریل، استیپل یا بخیه روی زخم زده شده است، دو روز بعد از جراحی می‌توانید حمام کنید. گاز پانسمان را با احتیاط از روی زخم بردارید و ناحیه را به آرامی با آب و صابون بشویید. پانسمان را عوض کنید یا اگر زخم ترشح ندارد، پانسمان را کلاً بردارید. محل زخم را هر روز معاینه کنید و شستشو بدهید.
• نباید بگذارید که زخم مدتی طولانی با آب در تماس باشد، بنابراین دراز کشیدن در وان یا استخر رفتن تا مدتی برایتان ممنوع خواهد بود.
• هیچ گونه لوسیون یا پمادی روی زخم نزنید.
• قدری ترشح داشتن زخم عادی است. اما اگر ترشح زیاد، بدبو یا به رنگ سبز یا زرد باشد، باید موضوع را به سرعت با جراح معالجتان در میان بگذارید.

فعالیت

• هر سه تا چهار ساعت یکبار از تخت پایین بیایید و 5 ـ 10 دقیقه راه بروید. زمان پیاده‌روی را به تدریج و در حد توانتان افزایش دهید. به هیچ وجه برای مدتی طولانی ننشینید.
• قبل از این که از تخت پایین بیایید، مانند زمانی که در بیمارستان بودید، ابتدا به پهلو بغلتید. وقتی روی تخت دراز می‌کشید، بالش زیر زانوهایتان بگذارید. وقتی به پهلو دراز می‌کشید، بالشی را بین زانوهایتان قرار بدهید.

یخ درمانی

کیسه یخ را سه تا چهار بار در روز، هر بار به مدت 15 ـ 20 روی ناحیه زخم دقیقه بگذارید. یخ درمانی درد و ورم را کاهش می‌دهد.

بستن بریس

چنانچه بریس برایتان تجویز شده است، بریس را فقط هنگام خواب یا استحمام باز کنید.

زمان مراجعه به پزشک

• تب بالاتر از 38.6 درجه سانتیگراد (101.5 درجه فارنهایت) که با مصرف تایلنول هم پایین نیاید.
• جدا شدن لبه‌های زخم یا مشاهدۀ نشانه‌های عفونت مانند قرمز شدن پوست، ورم، درد یا ترشح
• راش یا خارش زخم: این علائم نشانۀ حساسیت به چسب درماباند پوستی است.
• ورم کردن و حساسیت به لمس در ساق یک پا
• شروع شدن ناگهانی گزگز یا بی‌حسی بازوها یا پاها

مزایای ورزش و فیزیوتراپی بعد از عمل فیوژن ستون فقرات

ازسرگیری تدریجی و محتاطانۀ فعالیت‌ و ورزش بعد از جراحی فیوژن ستون فقرات مزایای متعددی دارد که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم.

حرکت عضلات نگهدارنده ستون فقرات را فعال می‌کند

عضلات کوچک‌تر ناحیۀ درگیر بعد از جراحی یا آسیب‌دیدگی تحلیل می‌روند و از حرکت باز می‌ایستند. این عضلات مسئولیت مهمی در حفظ پایداری ستون فقرات دارند. چنانچه این عضلات را تحریک کنید تا عملکرد عادی خود را ازسربگیرند، چون عضلات دوباره فعال می‌شوند و ستون فقرات را پایدار می‌کنند، فشار کمتری نیز به ناحیه جراحی وارد می‌شود.

تمرین‌های کششی ملایم انعطاف‌پذیری را بهبود می‌دهد

عدم فعالیت و بی‌تحرکی دامنۀ حرکتی را کاهش می‌دهد و عضلات به زودی خشک می‌شود. انجام دادن تمرین‌های کششی بسیار ملایم عضلات مرکزی کمر و شکم و عضلات مفصل ران متصل به ستون فقرات و لگن، هر نوع حرکتی، حتی همان حرکت سادۀ بلند شدن از روی صندلی را برای بیمار آسان‌تر می‌کند. البته مراقب باشید که نرمش‌های سنگین را زودتر از موعد مقرر انجام ندهید، در غیر این صورت عجله کردن و فشار آوردن به خودتان باعث می‌شود که نتیجۀ مطلوبی از ورزش و فیزیوتراپی نگیرید.

فعالیت باعث می‌شود که جریان خون التیام دهنده افزایش یابد

حرکت و فعالیت گردش خون سالم را بهبود می‌دهد و خون اکسیژن مورد نیاز برای التیام را به زخم می‌رساند. کمبود اکسیژن فرآیندهای التیام بافت‌ها و تشکیل استخوان جدید را که برای موفقیت عمل حیاتی است، به تاخیر می‌اندازد یا حتی مانع انجام این فرآیندها می‌شود.

مزایای دیگرَ

ازسرگیری محتاطانۀ فعالیت‌های عادی علاوه بر مزایای جسمی، دارای مزایای روانی و عاطفی نیز هست؛ برای مثال فعالیت مناسب موجب تولید اندورفین‌ها، یعنی مسکن‌های طبیعی بدن می‌شود. به علاوه فعال بودن موجب بهبود روحیۀ بیمار می‌شود و بیماری که از هوای آزاد و نور خورشید لذت می‌برد، طبعاً سریع‌تر بهبود می‌یابد.

فعالیت نداشتن بعد از جراحی فیوژن بیشتر از آن که مفید باشد، مضر است. هرچند پزشکان نظرهای مختلفی دربارۀ شدت فعالیت و ورزش بعد از جراحی فیوژن ستون فقرات دارند، اما چنانچه بیماران توصیه‌های پزشک معالج دربارۀ ورزش و طب فیزیکی را به خوبی رعایت کنند، نتیجۀ بهتری از اکثر عمل‌های فیوژن به دست می‌آید.