درمان سوختگی‌‌های سطحی و شدید و تاثیر فیزیوتراپی در روند بهبودی

تاریخ: 18 آبان 1402

سوختگی، آسیب بافتی است که در اثر گرما، مواد شیمیایی، برق، تابش یا خورشید به وجود می‌آید. هر ساله تعداد زیادی دچار سوختگی‌های سطحی و شدیدی می‌شوند. درجات مختلفی از سوختگی وجود دارد. پزشک شما میزان شدت سوختگی را بر اساس عمق سوختگی و میزان پوست آسیب دیده تعیین می‌کند. سوختگی‌های درجه یک (سوختگی‌های سطحی) و بیشتر سوختگی‌های درجه دو با درمان‌های خانگی بهبود می‌یابند. سوختگی‌های درجه سه (سوختگی‌های شدید) می‌توانند تهدید کننده‌ی زندگی باشند بنابراین نیاز به مراقبت‌های پزشکی ویژه دارند. اگر سوختگی درمان نشود، منجر به عفونت می‌شود.

سوختگی چقدر شایع است؟

هر ساله نزدیک به نیم میلیون نفر با جراحات ناشی از سوختگی به بخش اورژانس مراجعه می‌کنند. کودکان بیشتر در معرض خطر سوختگی‌های تصادفی و اتفاقی قرار دارند. روزانه کودکان زیادی تحت درمان اضطراری برای جراحات ناشی از سوختگی قرار می‌گیرند.

چه افرادی در معرض خطر سوختگی هستند؟

سوختگی می‌تواند برای هر شخصی رخ دهد، اما کودکان، نوجوانان و افراد مسن بیشتر در معرض خطر قرار دارند. این گروه‌های سنی به دلیل بیشتر بودن در معرض آسیب‌های ناشی از پخت و پز قرار دارند، مانند ریختن آب جوش بر روی پوست. همچنین، کودکان و نوجوانان به احتمال زیاد با استفاده از فندک، کبریت و بازی با آتش، سوختگی یا آفتاب سوختگی را تجربه می‌کنند.

انواع سوختگی کدامند؟

متخصصین، سوختگی‌ها را بر اساس درجه شدت طبقه‌بندی می‌کنند. پزشک شما میزان آسیب دیدن پوست را ارزیابی می‌کند. درجه‌های سوختگی عبارتند از:

• سوختگی‌های درجه یک که خفیف هستند (مانند اکثر آفتاب سوختگی‌ها). لایه بالایی پوست (اپیدرم) قرمز شده و دردناک است اما به طور معمول تاول نمی‌زند.
• سوختگی‌های درجه دو روی لایه‌های پایین و زیرین پوست (درم) تأثیر می‌گذارد. ممکن است دچار احساس درد، قرمزی، تورم شوید و تاول بزنید.
• سوختگی های درجه سه هر سه لایه پوست را تحت تأثیر قرار می‌دهد: اپیدرم، درم و چربی. سوختگی همچنین فولیکول‌های مو و غدد عرق را از بین می‌برد. از آنجا که سوختگی‌های درجه سه به انتهای عصب آسیب می‌رسانند، شما احتمالاً در ناحیه سوختگی و در مجاورت آن احساس درد نخواهید کرد. پوست سوخته ممکن است سیاه، سفید یا قرمز با ظاهری چرمی شکل باشد.

چه عواملی باعث سوختگی می‌شود؟

بسیاری از موارد می‌توانند باعث سوختگی شوند. منابع گرمایی از جمله آتش سوزی، مایعات گرم، بخار و تماس با سطوح گرم، مهمترین علل سوختگی هستند. علل دیگر شامل قرار گرفتن در معرض:

• مواد شیمیایی مانند سیمان، اسیدها یا محلول‌های پاک کننده.
• تابش – تشعشع.
• برق.
• خورشید (نور ماورالبنفش یا اشعه ماورا بنفش).

علائم سوختگی چیست؟

علائم سوختگی بسته به شدت یا درجه سوختگی متفاوت است. علائم اغلب در طی چند ساعت یا چند روز پس از سوختگی بدتر می‌شوند. علائم سوختگی عبارتند از:

• تاول
• درد
• تورم
• پوست سفید یا سوخته (سیاه)
• کنده شدن پوست

سوختگی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک میزان یا شدت سوختگی را بررسی می‌کند. این فرایند شامل تخمین درصد بدن آسیب دیده از سوختگی و عمق آن است. پزشک شما ممکن است سوختگی را به صورت زیر طبقه‌بندی کند:

• جزئی (سطحی): سوختگی‌های درجه اول و دوم که کمتر از 10٪ بدن را در بر می‌گیرند، سوختگی جزئی تلقی می‌شود و بندرت نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد.
• متوسط: سوختگی‌های درجه دو که حدود 10٪ از بدن را در بر می‌گیرد در طبقه‌بندی متوسط قرار می‌گیرند. سوختگی در دست، پا، صورت یا دستگاه تناسلی می‌تواند از متوسط تا شدید باشد.
• شدید: سوختگی‌های درجه سوم که بیش از 01٪ از بدن را در بر می‌گیرند، شدید تلقی می‌شوند.

سوختگی چگونه کنترل یا درمان می‌شود؟

درمان سوختگی بسته به علت و شدت آن متفاوت است. شما باید تمام سوختگی‌ها را تمیز نگه دارید و بسته به شدت زخم‌ها از بانداژ / پانسمان مناسب استفاده کنید. تسکین و درمان درد سوختگی مهم است: کنترل ناکافی می‌تواند در مراقبت از زخم اختلال ایجاد کند.

علائم عفونت و سایر مشکلات درازمدت مانند ایجاد زخم و سفت شدن پوست روی مفاصل و عضلات، که حرکت آن‌ها را دشوار می‌کند را نیز بررسی کنید.

درمان‌ها بر اساس نوع سوختگی عبارتند از:

• سوختگی‌های سطحی یا درجه یک: آب خنک را روی محل سوختگی قرار دهید. یخ استفاده نکنید. برای آفتاب سوختگی ژل آلوئه ورا بزنید. برای سوختگی‌های حرارتی، کرم آنتی بیوتیک بزنید و کمی روی آن را با گاز بپوشانید. همچنین می‌توانید داروهای مسکن بدون نسخه مصرف کنید.
• سوختگی‌های درجه دو (متوسط): درمان سوختگی‌های درجه دو و درجه یک مشابه است. پزشک شما ممکن است برای از بین بردن باکتری‌ها، کرم آنتی بیوتیک قوی‌تری را که حاوی نقره است، مانند نقره سولفادیازین تجویز کند. بالا نگه داشتن ناحیه سوخته می‌تواند درد و تورم را کاهش دهد.
• سوختگی‌های درجه سه (شدید): سوختگی‌های درجه سه می‌توانند زندگی را تهدید کنند و اغلب به پیوند پوست نیاز دارند. پیوندهای پوست، پیوند پوست آسیب دیده را با پوست سالم که از قسمت دیگر گرفته شده است، جایگزین می‌کنند. ناحیه‌ای که از آن پیوند پوست انجام می‌شود به طور کلی خود به خود بهبود می‌یابد. اگر فرد در زمان جراحت، پوست کافی برای پیوند در دسترس نداشته باشد، یک منبع موقت پیوند می‌تواند از یک فرد اهدا کننده متوفی یا یک منبع انسانی (مصنوعی) باشد اما در نهایت باید توسط پوست خود فرد جایگزین شود. درمان همچنین شامل مایعات اضافی (معمولاً از طریق وریدی، با IV) برای ثابت نگه داشتن فشار خون و جلوگیری از شوک و کم آبی بدن است.

عوارض سوختگی چیست؟

سوختگی‌های درجه سوم بسیار عمیق هستند و می‌توانند قسمت بزرگی از پوست را درگیر کنند. به همین دلیل، این نوع سوختگی‌ها بسیار جدی هستند و می‌توانند به طور جدی زندگی را تهدید کنند. در حالی که سوختگی‌های درجه یک و دو نیز ممکن است آلوده شوند و باعث تغییر رنگ و زخم شوند، سوختگی درجه یک زخمی را ایجاد نمی‌کند.

عوارض احتمالی سوختگی درجه سه شامل موارد زیر است:

• آریتمی یا اختلالات ریتم قلب، ناشی از سوختگی الکتریکی.
• کم آبی بدن.
• تغییر شکل زخم و انقباض.
• ادم (مایع اضافی و تورم در بافت‌ها).
• نارسایی ارگان‌ها.
• ذات الریه.
• فشار خون جدی (افت فشار خون) که ممکن است منجر به شوک شود.
• عفونت شدید که ممکن است منجر به قطع عضو یا سپسیس شود.

فیزیوتراپی برای درمان سوختگی

فیزیوتراپی یا طب فیزیکی ممکن است برای بیمارانی که دچار سوختگی در نواحی زیادی از بدن یا مفاصل اصلی شده‌اند، مورد نیاز باشد. سوختگی می‌تواند باعث سفت شدن پوست، بافت اسکار و سایر تغییرات شود که ممکن است حرکت آزادانه مناطق بدن را دشوار کند. در طی فیزیوتراپی، پزشکان می‌توانند به بیماران کمک کنند تا در هنگام بهبودی از سوختگی، بهترین روش ورزش را انتخاب و تن عضله را حفظ کنند.

فیزیوتراپی و ترمیم سوختگی

در مواردی که نیاز به پیوند پوست یا جراحی دیگر باشد، پزشکان می‌توانند در مورد بهترین روش‌های ورزش در طول مراحل جراحی و بهبودی به بیماران مشاوره دهند. ممکن است جنبه‌هایی از فیزیوتراپی مانند ماساژ اسکار وجود داشته باشد که به کاهش درد ناشی از سوختگی و زخم شدن پوست کمک می‌کند. فیزیوتراپی قسمت اساسی در بهبودی بیمارانی است که به شدت سوخته‌اند. بیمارانی که وارد فیزیوتراپی می‌شوند باید از نظر وضعیت پزشکی پایدار باشند.

پماد و کر‌م‌های ترمیم پوست

هنگامی که بیمار در حال انجام فیزیوتراپی است، ژل ترمیم پوست بسیار مهم است. اگر پس از بهبود سوختگی فشار زیادی در حین انجام فعالیت یا ورزش کردن به پوست وارد شود، پوست ممکن است زخم یا ترک بخورد. بنابراین ژل ترمیم کننده، به مرطوب نگه داشتن و انعطاف پذیری پوست کمک می‌کند. فیزیوتراپیست‌ها نحوه روانکاری پوست را به بیمار نشان می‌دهند و برخی از مرطوب کننده‌ها را توصیه یا تجویز می‌کنند. روانکاری پوست احساس خارش همراه با ترمیم سوختگی را کاهش می‌دهد و از عوارضی که ممکن است در ترک خوردگی پوست ایجاد شود جلوگیری می‌کند.

درمان با فشرده سازی

در طی روند بهبود سوختگی‌های شدید، اغلب فیبرهای کلاژن زیاد تجمع می‌یابند و می‌توان کلوئیدها یا زخم هایپرتروفیک ایجاد کرد. این‌ها جای زخم‌هایی هستند که از الیاف کلاژن تشکیل شده‌اند و می‌توانند اعصاب رشته‌ای داشته باشند. جای زخم هایپرتروفیک فراتر از محل سوختگی نخواهد بود اما کلوئیدها می‌توانند فراتر از محل سوختگی گسترش یافته و خارش‌دار یا دردناک باشند. کلوئیدها و زخم هایپرتروفیک ممکن است دامنه حرکت را محدود کنند. در فشرده سازی از بانداژهای محکم استفاده می‌شود که به طور خاص برای بیمار طراحی شده است تا به محل سوختگی فشار وارد کند و از تشکیل کلوئیدها و زخم هایپرتروفیک جلوگیری شود.

آتل بندی

آتل بستن می‌تواند به جلوگیری از انقباض یا سفت شدن پوست در اطراف ناحیه، پس از بهبود سوختگی کمک کند. آتل از حرکت دادن برخی از قسمت‌های بدن در حین ورزش دادن نواحی دیگر، جلوگیری می‌کند. این می‌تواند در طول تمرینات توانبخشی مفید باشد.

ماساژ اسکار

ماساژ اسکار فرآیند درمان دستی ملایم جای زخم سوختگی با لوسیون یا روان کننده است. ماساژ اسکار می‌تواند به کاهش درد کمک کند و ممکن است مناطق زخم را انعطاف پذیر و نرم‌تر کند. ماساژ اسکار ممکن است به کاهش ظاهر زخم کمک کند، اگرچه تحقیقات بی‌نتیجه است.

فیزیوتراپی و بهبود عاطفی

فیزیوتراپی می‌تواند به بیمارانی که در حالی بهبودی از سوختگی‌های شدید هستند، از نظر عاطفی و همچنین جسمی کمک کند. مشارکت در برنامه‌های بهبودی به بیماران احساس قدرت می‌دهد و به مبارزه با تأثیرات روانی ناشی از سوختگی و جای زخم و محدودیت‌های حرکتی کمک می‌کند. فیزیوتراپی معمولاً در صورت همراهی با کاردرمانی برای بهبود سوختگی بهتر عمل می‌کند.

چگونه می‌توان از سوختگی پیشگیری کرد؟

سوختگی دلایل زیادی دارد. برای کاهش خطر سوختگی می‌توانید این مراحل را انجام دهید:

• از ضد آفتاب استفاده کنید.
• آب گرمکن خانه خود را زیر 120 درجه فارنهایت تنظیم کنید.
• همیشه قبل از زیر دوش گرفتن کودک یا استحمام او، میزان داغی آب را تست کنید.
• مواد شیمیایی، فندک و کبریت را دور از دسترس نگه دارید.
• هنگام پخت و پز تا حد امکان از مشعل‌های پشتی اجاق گاز استفاده کنید، برای برداشتن قابلمه‌ها و ماهیتابه‌ها از روی اجاق‌گاز از دستکش و دستگیره استفاده کنید و به‌ طور کلی هرگز غذای روی اجاق‌گاز را بدون مراقبت رها نکنید.
• هنگامی که نزدیک اجسام گرم مانند اجاق هستید، کودک را در آغوش نگیرید.
• محافظاتی را در اطراف شومینه تنظیم کنید و هرگز کودک را بدون مراقبت رها نکنید.
• ردیاب دود را در خانه خود نصب و آزمایش کنید.
• کپسول‌های آتش نشانی در خانه تهیه کنید و نحوه استفاده از آن‌ها را بدانید.
• پریزهای برق را بپوشانید.

بهبودی برای افراد مبتلا به سوختگی

با درمان مناسب، بیشتر سوختگی‌های درجه اول و دوم طی دو تا سه هفته بهبود می‌یابند. بسته به شدت سوختگی، ممکن است مقداری زخم داشته باشید که با گذشت زمان کمرنگ شود. افرادی که از سوختگی‌های درجه سوم بهبود می‌یابند برای حفظ تحرک مفصل و بهبود عملکرد به فیزیوتراپی و کاردرمانی نیاز دارند. برخی از افراد پس از حادثه سوختگی دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یا افسردگی می‌شوند. به لطف پیشرفت‌های پزشکی، بسیاری از افرادی که حتی تا 90٪ از بدنشان سوختگی دارند، زنده می‌مانند.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کنم؟

در صورت تجربه موارد زیر باید به پزشک مراجعه کنید:

• سوختگی روی دست، پا، صورت یا دستگاه تناسلی.
• سوختگی‌هایی که بعد از دو هفته بهبود نمی‌یابند.
• تاول زدن.
• درد شدید.
• تب، ترشحات زرد یا سبز یا سایر علائم عفونت.
• علائم اختلال استرس پس از سانحه یا افسردگی.

چه سوالاتی را باید از پزشک خود بپرسم؟

لازم است سوالات زیر را از پزشک خود بپرسید:

• سوختگی در چه درجه‌ای است؟
• بهترین روش درمانی برای این سوختگی چیست؟
• برای کاهش خطر عفونت چه اقداماتی می‌توانم انجام دهم؟
• برای کاهش خطر بروز زخم چه کارهایی می‌توانم انجام دهم؟
• برای کاهش خطر سوختگی در آینده چه اقداماتی باید انجام دهم؟