درمان انواع درد ستون فقرات با فیزیوتراپی، ماساژ و ورزش

تاریخ: 21 آبان 1402

ستون فقرات از تعدادی مهره، دیسک بین مهره‌ها، عصب، عضله، رباط، و عروق خونی ساخته شده است. طناب نخاعی تا قسمت پایین ستون فقرات و به عبارتی تا ناحیه لومبر امتداد پیدا می‌کند و ریشه اعصاب به درون بخش باقیمانده کانال نخاعی هدایت می‌شوند. اگرچه ستون فقرات یک ساختار سفت و انعطاف پذیر است فشار و وزن زیادی را تحمل می‌کند که این امر باعث بروز مشکلات متعددی خواهد شد که منجر به احساس درد می‌شود. در این مقاله به بررسی و مرور ستون فقرات، آناتومی آن و هر مشکلی که در این ناحیه به وجود می‌‌آید خواهیم پرداخت.

 عملکرد ستون فقرات 

قسمت پایین ستون فقرات وظایف مختلفی را انجام می‌دهد که برخی از آنها به شرح زیر می‌باشند:

• از بالا تنه محافظت می‌کند و باعث پایداری آن می‌‌شود. مهره ۵ ناحیه لومبر در مقایسه با سایر نقاط ستون فقرات بزرگترین بخش محسوب می‌شود. این مهره به کمک عضلات و رباط‌ها وزن بالا تنه که شامل سر و گردن هست را تحمل می‌‌کند. ستون فقرات ناحیه لومبر همچنین وزن بالا تنه را به پاها منتقل می‌نماید.
• امکان حرکت کردن بالاتر را فراهم می‌‌کند قسمت پایین کمر در حرکت کردن بالا تنه در جهات مختلف از قبیل جلو و عقب، چپ و راست و انجام دادن حرکات چرخشی نقش دارد. این حرکات بیشتر در مهره‌های دو سطح آخر رخ می‌دهد.
• از طناب نخاعی و رشته‌های عصبی محافظت می‌‌کند مهره‌های ناحیه پایین کمر از طناب نخاعی در محل قوس مهره‌ها محافظت می‌کنند. مهره پایینی کمر یک فضای بسته استخوانی را برای محافظت از ریشه اعصابی فراهم می‌کند که از طناب نخاعی خارج می‌شوند.
• به کنترل حرکات پاها کمک می‌کند. اعصاب ستون فقرات ناحیه لومبر از طناب نخاعی و ریشه اعصاب این ناحیه به سمت پایین تنه می‌روند در بروز حس و حرکت پاها نقش دارند.

 هنگامی ‌که از کنار ستون فقرات نگاه می‌‌کنیم متوجه می‌‌شویم که حالت انحنا دارد و این انحنا به توزیع وزن و کاهش تمرکز فشار کمک می‌کند.

 بخش حرکتی ستون فقرات ناحیه لومبر 

آناتومی طبیعی و همچنین مشکلات بالقوه در ستون فقرات ناحیه لومبر با تمرکز بر روی بخش حرکتی ستون فقرات بهتر قابل درک است. این بخش از چند ساختار تشکیل شده است که به شرح زیر می‌باشد:

• دو مهره اصلی و مهم که مهره L4- L5 نام دارند و به صورت عمودی بر روی هم قرار دارند.
• دیسک بین مهره‌ها که دارای یک هسته ژله مانند نرم است و اطراف آن را یک رشته فیبروزی سخت احاطه کرده است و بین مهره‌ها قرار گرفته است. دیسک بین مهره‌ها نقش ضربه گیر را در ستون فقرات ایفا می‌‌کند و باعث انعطاف پذیری ستون فقرات می‌‌شود و از حرکت کردن غیر عادی آن جلوگیری خواهد کرد.
• مفاصل فاست که این دو مهره به خم شدن یا انجام دادن حرکات چرخشی در قسمت پایین کمر کمک می‌کنند.
• اعصاب ستون فقرات که از طناب نخاعی ریشه می‌‌گیرد و از سوراخ کوچک بین مهره‌ها خارج می‌شوند و به سمت لگن و پاها می‌روند.
• این ساختارها توسط یک مجموعه از رباط، عضله و تاندون در کنار هم قرار می‌گیرند. پزشکان برای اشاره به اختلالات قسمت پایین کمر از نام این ساختارهای حرکتی استفاده می‌کنند از قبیل تحلیل رفتگی دیسک L4- L5 .ستون فقرات ناحیه لومبر به ستون فقرات ناحیه قفسه سینه و به ستون فقرات ساکرال که بین مفصل لومبوساکرال قرار دارد متصل می‌‌شود. این ساختار حرکتی تحت تاثیر اختلالات مادر زادی و اختلالات تحلیل برنده، اختلالات تروماتیک و اختلالات التهابی قرار می‌گیرد.

 انواع درد ستون فقرات 

 درد حاد ستون فقرات 

• این نوع درد کمتر از ۳ تا ۶ ماه طول می‌‌کشد.
• معمولاً به دنبال آسیب دیدگی مستقیم یا ضربه به بافت نرم اطراف ستون فقرات یا آسیب عضله، تاندون و رباط محافظ قسمت پایین کمر به وجود می‌آید.
• به تدریج و با گذر زمان و با بهبود بافت آسیب دیده درمان می‌شود.
• درد شدید و تیر کشنده در یک نقطه خاص متمرکز خواهد شد.
• معمولاً ورزشکاران به افرادی که یک فعالیت ورزشی حرکتی جدید را شروع می‌کنند این نوع درد را تجربه خواهند کرد.

 درد مزمن ستون فقرات

• بیش از ۳ تا ۶ ماه طول می‌‌کشد و پس از ترمیم بافت آسیب دیده بهبود خواهد یافت.
• به علت تحت فشار قرار گرفتن مداوم کمر و در نهایت آسیب دیدگی آن ایجاد می‌شود.
• در مواردی که دلیل مشخصی برای درد وجود ندارد و تشخیص آن دشوار است.
• برخی از اختلالات ساختاری ستون فقرات که باعث درد مزمن کمر می‌شوند عبارتند از بیماری تحلیل برنده دیسک، تنگی کانال نخاعی و اسپوندولیستزیس
• درد مبهم و کشنده که در یک بخش بزرگ از ستون فقرات به وجود می‌آید و مدت زیادی طول می‌‌کشد تا برطرف شود.
• زنان باردار و افرادی که تحرک ندارند و افرادی که جراحی کرده‌ اند یا به تازگی دچار آسیب دیدگی ستون فقرات شده‌اند این نوع درد را احساس خواهند کرد.

 درد نوروپاتی 

 درد نوروپاتی یک نوع درد مزمن است و معمولاً دلیل آن آسیب دیدگی یا سایر اختلالاتی نیست که بر روی پیوستگی ساختاری ستون فقرات تاثیر می‌گذارند.

• درد قسمت پایین کمر زمانی رخ می‌دهد که درد به یک مسیر ثابت در سیستم عصبی تبدیل می‌شود و به جای آنکه یک علامت هشدار باشد به یک مشکل مهم تبدیل خواهد شد.
• انواع مختلف درد اسکلتی عضلانی که در مسیر اعصاب و ستون فقرات تا پاها حرکت می‌کنند.
• با درد شدید، تیر کشنده و ضربان دار یا احساس سرما و بی حسی ضعف یا سوزن سوزن شدن ارتباط دارد.

 علت درد ستون فقرات چیست؟

ساختارهای مختلف در ناحیه پایین کمر مانند ریشه‌های اعصابی که از نخاع خارج می‌شوند، مفاصل فاست، دیسک بین مهره‌ها، مهره‌ها و عضلات ستون فقرات می‌توانند باعث بروز درد شوند. اختلالات متعددی در ناحیه پایین کمر وجود دارند که با یکدیگر ارتباط دارند. به عنوان مثال، ناپایداری مفصل فاست می‌تواند منجر به تحلیل و رفتگی دیسک شود و این ممکن است باعث فشار یا التهاب ریشه‌های اعصاب شود. اختلالاتی که در زیر به آنها اشاره می‌شود، از شایع‌ترین علل درد ناحیه پایین کمر و درد پا هستند.

 مشکلات عضلانی

گرفتگی عضله معمولاً باعث می‌‌شود که بافت عضلانی به طور غیرعادی کشیده شود یا به علت برداشتن اجسام سنگین، برداشتن اجسام به طور نامناسب یا انجام دادن حرکات تکراری مانند خم شدن به طور مداوم دچار پارگی شود. گرفتگی عضله می‌تواند باعث بروز درد خفیف تا شدید شود و منجر به سفتی قسمت پایین کمر خواهد شد. گاهی اوقات عضلات به علت نداشتن فعالیت جسمانی و نداشتن تحرک ضعیف می‌شوند و این امر باعث بروز درد در قسمت پایین کمر خواهد شد.

 تحلیل رفتگی دیسک 

دیسک بین مهره‌ها یک نوع بالشتک اسفنج مانند است که به عنوان ضربه گیر بین مهره‌های ستون فقرات عمل می‌کند. تحلیل رفتگی دیسک می‌تواند باعث بروز درد در فضای دیسک شود و منجر به بروز درد موضعی کمر خواهد شد. در صورتی که دیسک بین مهره‌ها دچار تحلیل رفتگی شود و آب میان بافتی خود را از دست بدهد ارتفاع طبیعی آن از بین خواهد رفت و این امر باعث می‌شود که فضای دیسک کاهش پیدا کند. کاهش فضای دیسک باعث می‌‌شود به اعصاب ستون فقرات فشار وارد شود و این امر منجر به بروز درد در مسیر اعصاب خواهد شد. سیاتیک شایع ‌ترین علامت گیر افتادگی عصب ناحیه پایین کمر است و بیمار در قسمت لگن و پا و احتمالاً کف پای خود دچار درد تیر کشنده و یا ضعف و بی حسی خواهد شد.

 فتق دیسک 

دیسک به تدریج و با تحلیل رفتگی آسیب دیدگی ناگهانی ناشی از برداشتن اجسام سنگین دچار فتق خواهد شد. در هنگام بروز فتق دیسک ماده نرم داخل دیسک به دیواره محافظ خود فشار وارد می‌کند و در موارد شدید که لایه فیبروزی هسته دیسک دچار پارگی شده باشد از داخل دیسک نشت خواهد کرد. فتق دیسک در ناحیه لومبر بسیار شایع است و می‌‌تواند باعث التهاب و فشرده شدن ریشه اعصاب مجاور شود سیاتیک معمولا به علت بیرون زدگی دیسک در سطوح L4- L5 یا L5- S1 رخ می‌دهد.

 اسپوندیلولیستزیس 

به لغزش یک مهره به سمت جلو اسپوندیلولیستزیس گفته می‌شود. لغزش مهره بیشتر در مهره‌های ناحیه پایین کمر و در سطوح L4- L5 یا L5- S1 و به علت افزایش فشار مکانیکی در این ناحیه به وجود می‌آید. درصورتی که لغزش مهره در این سطوح به ریشه اعصاب فشار وارد کند باعث بروز سیاتیک خواهد شد.

 استئوآرتریت 

استئو آرتریت مفصل فاست یکی از اختلالات تحلیل برنده است که به علت بالا رفتن سن به وجود می‌آید و باعث پارگی غضروف پوشاننده مفصل فاست خواهد شد. اصطکاک شدید این مفصل می‌‌تواند باعث تشکیل زائده‌های استخوانی و التهاب مفصل شود و منجر به درد موضعی کمر و کاهش دامنه حرکات آن خواهد شد. در صورتی که این زائده استخوانی به یکی از اعصاب ستون فقرات فشار وارد کند باعث بروز درد انتشار دهنده یا درد سیاتیک می‌شود. استئوآرتریت مفصل فاست در قسمت‌های پایین ستون فقرات ناحیه لومبر شایع تر است و بیشتر باعث درگیر شدن مفصل L4- L5 می‌شود.

 تنگی کانال نخاعی

به تنگ شدن فضای کانال نخاعی یا فرامن بین مهره‌ها (یک سوراخ استخوانی که ریشه اعصاب از کانال نخاعی خارج می‌شوند) تنگی کانال نخاع گفته می‌‌شود. تنگی کانال نخاعی باعث بروز التهاب و فشرده شدن ریشه اعصاب می‌شود و منجر به بروز سیاتیک خواهد شد. در صورتی که تنگی کانال نخاعی به طناب نخاعی فشار وارد کند منجر به احساس درد در پاها در هنگام راه رفتن و طی کردن یک مسیر طولانی خواهد شد و در موارد شدید نیز باعث بی اختیاری روده و مثانه، ضعف شدید پاها یا بی حسی آنها می‌شود. تومور ستون فقرات، کیست و عفونت ستون فقرات از دیگر دلایلی هستند که باعث بروز درد در قسمت پایین کمر خواهد شد. در صورتی که نخاع یا اعصابی که از آن به سمت پاها می‌‌روند دچار آسیب دیدگی شده باشد شما به درمان و ارزیابی فوری پزشکی نیاز خواهید داشت تا از بدتر شدن علائم و نشانه‌هایی که دارید جلوگیری گردد.

 پزشک چگونه مشکلات ستون فقرات را تشخیص می‌دهد؟ 

مشکلات ستون فقرات با ارزیابی کامل سابقه پزشکی شما انجام می‌شود. هنگامی ‌که شما به پزشک مراجعه می‌کنید از شما می‌خواهید به طور کامل به توصیف مشکلاتی که دارید بپردازید. متخصص فیزیوتراپی از شما می‌پرسد که کی برای اولین بار علائم و نشانه‌های شما خودش را نشان داده است؟ چه عواملی باعث بدتر شدن علائم و نشانه‌های شما می‌شود و چه کارهایی باعث بهبود آنها می‌شود و چگونه علایم شما بر روی فعالیت‌های روزمره شما تاثیر گذاشته است؟ پاسخی که شما به پزشک می‌‌دهید او برای انجام معاینه جسمانی کمک خواهد کرد. متخصص فیزیوتراپی سپس به انجام معاینه جسمانی می‌‌پردازد و عضلات و مفاصل قسمت پایین کمر شما را بررسی می‌کند. پزشکی که ساختار کمر و شکل آن را ارزیابی می‌‌کند تا نحوه حرکت کردن آن را مشاهده نمایید و محل دقیق بروز درد را مشخص کند. متخصص فیزیوتراپی می‌تواند از برخی تست‌های ساده برای بررسی عملکرد اعصاب استفاده کند از این تست‌ها برای ارزیابی قدرت اندام‌های پایینی، بررسی عکس العمل بدن به محرک و بررسی بی حسی پا یا کف پا استفاده می‌شود. اطلاعاتی که پزشک از بررسی سابقه پزشکی شما و انجام معاینات جسمانی به دست می‌آورد به او برای تصمیم گیری در خصوص نیاز به تست‌های بیشتر کمک خواهد کرد. پس از آن که ارزیابی‌های تشخیصی کامل شد متخصص فیزیوتراپی روش‌های موجود برای کمک به تسریع فرایند بهبود را بررسی خواهد کرد تا شما بتوانید به سرعت به زندگی عادی خود برگردید.

 درمان درد ستون فقرات

هدف از درمان درد ستون فقرات تسکین درد، بهبود عملکرد عضلانی اسکلتی، کاهش زمان مرخصی گرفتن از محل کار و استفاده از روش‌های کنترل درد از طریق آموزش است. درمان به موقع و زود هنگام باعث می‌شود که ریسک بدتر شدن درد مزمن ستون فقرات به حداقل برسد و به این ترتیب هزینه کمتری در خصوص درمان درد پایین کمر به شما تحمیل شود. فیزیوتراپی از روش‌های غیر جراحی و کاربردی برای درمان درد ستون فقرات استفاده می‌کند که عبارتند از:

• درمان دستی و به حرکت در آوردن مفصل
• انجام دادن تمرینات ورزشی درمانی از قبیل کشش عضلات، مفاصل، تاندون و رباط‌ها؛ پایدار کردن عضلات مرکزی و تثبیت موقعیت ساختارهای اسکلتی؛ دنبال کردن تمرینات ورزشی در منزل برای کمک به تسریع فرایند بهبود و جلوگیری از عود مجدد درد
• هیدروتراپی و الکتروتراپی
• تمرینات ورزشی بالینی از قبیل کلاس‌های تخصصی برای زنانی که در دوران بارداری دچار کمر درد هستند
• ماساژ درمانی
• استفاده از چسب کینزیو
• استفاده از بریس مخصوص قسمت پایین کمر یا کمربند ساکروایلیاک
• روش‌های مخصوص حفظ سازگاری بدن
• طب سوزنی یا استفاده از سوزن خشک
• درمان نقاط ماشه ای
• آموزش در خصوص حفظ حالت صحیح بدن و یادگیری نحوه صحیح خم شدن و برداشتن و حمل کردن اشیا سنگین
• اصلاح محیط کار و مطابقت آن با شرایط جسمانی

 خطرات درمان نکردن درد ستون فقرات 

عدم درمان درد قسمت پایین کمر می‌تواند منجر به تبدیل آن به یک درد مزمن شود که با گذر زمان بدتر می‌شود و بر عملکرد بدن تأثیر می‌گذارد. متخصصان فیزیوتراپی در زمینه ارزیابی آسیب‌های اسکلتی عضلانی، به ویژه درد حاد قسمت پایین کمر، تخصص دارند و می‌توانند در درمان انواع مختلف دردهای کمر کمک کنند. بهتر است هر چه زودتر به یک پزشک مراجعه کنید، زیرا فرآیند کنترل درد به شکل سریع‌تر انجام خواهد شد و شما قادر خواهید بود به زندگی روزمره، کار، فعالیت‌های شخصی و ورزشی خود بازگردید.